Monobaktamy – spektrum działania

Monobaktamy należą do substancji naturalnych pozyskiwanych z różnych drobnoustrojów, między innymi z Chromobacterium violaceum. Razem z penicylinami, cefalosporynami i karbapenemami wchodzą w skład grupy antybiotyków β-laktamowych charakteryzujących się obecnością w cząsteczce leku czterowęglowego pierścienia β-laktamowego.

Oprócz podobieństwa w budowie antybiotyki β-laktamowe łączy wspólny mechanizm działania przeciwbakteryjnego. Polega on na hamowaniu syntezy ściany komórkowej drobnoustrojów, poprzez unieczynnianie niezbędnych dla tego procesu enzymów, przede wszystkim transpeptydazy, oraz aktywację enzymów autolitycznych.

Antybiotyki należące do monobaktamów (aztreonam, karumonam i tigemonam) wyróżniają się spośród pozostałych β-laktamów spektrum działania bakteryjnego. Związki te bowiem działają wyjątkowo silnie bakteriobójczo w stosunku do drobnoustrojów Gram-ujemnych, co jest wynikiem obecności pierścienia aminotriazolowego przy grupie sulfonowej w łańcuchu bocznym pierścienia β-laktamowego. Wobec szczepów Enterobacteriaceae, Pseudomonas aeruginosa, Proteus mirabilis, Providencia spp., Haemophilus influenzae, Escherichia coli, Salmonella spp., Shigella spp i Klebsiella pneumoniae ich aktywność jest większa niż cefalosporyn III generacji. Istotną zaletą monobaktamów jest ponadto znaczna oporność na działanie wytwarzanych przez bakterie β-laktamaz. Właściwość tę zawdzięczają znajdującej się przy pierścieniu β-laktamowym grupie mietylowej. Antybiotyki tej grupy nie wykazują jednak skuteczności wobec bakterii Gram-dodatnich i beztlenowców.

AZTREONAM jest modelowym i najczęściej stosowanym lekiem z grupy makrolidów. Czas połowicznego rozpadu tego antybiotyku wynosi 1,5 godziny, a stopień wiązania z białkami – 50%. Lek nie wchłania się z przewodu pokarmowego. Z tego względu stosowany jest pozajelitowo, w postaci dożylnej lub domięśniowej. Ten otrzymywany syntetycznie lek wydalany jest głównie w postaci niezmienionej (58%) wraz z moczem. Część leku ulega jednak przemianom metabolicznym w wątrobie. Ze względu na udział nerek i wątroby w metabolizmie aztreonamu w przypadku niewydolności tych narządów konieczna jest korekta dawkowania antybiotyku. Skuteczność aztreonamu wobec Citrobacter diversus, Citrobacter freundii, Escherichia coli, Klebsiella pneumoniae, Proteus mirabilis, Proteus morganii, Proteus rettgeri i Salmonella spp. jest większa w porównaniu do aktywnych przeciw tym bakteriom ureidopenicylin, karboksypenizylin, aminoglikozydów i cefalosporyn II i III generacji. Działanie na Shigella spp., Enterobacter aerogenes i Enterobacter cloacae jest natomiast co najmniej równie silne jak cefalosporyn III generacji. Z kolei wobec Pseudomonas aeruginosa aztreonam dorównuje skutecznością aminoglikozydom. Jedynym rodzajem bakterii Gram-ujemnych stosunkowo mało wrażliwym na działanie tego leku jest Acinetobacter spp.

Zobacz również:

Duże stężenia aztreonamu stwierdza się w żółci, nerkach, gruczole krokowym, płynie opłucnowym, stawowym i otrzewnowym, a także w mięśniach szkieletowych, plwocinie i płynie worka osierdziowego. Dzięki tak dobremu przenikaniu do wymienionych obszarów organizmu i silnej aktywności przeciwbakteryjnej aztreonam znalazł szerokie zastosowanie w lecznictwie. Stosowany jest w zakażeniach (zwykle ciężkich, powikłanych) przewodu pokarmowego, układu moczowego i oddechowego, dróg rodnych, kości, stawów, skóry i tkanek miękkich wywołanych przez bakterie Gram-ujemne. Lek wykazuje też znaczną skuteczność w leczeniu rzeżączki, w której bakterie Neisseria gonorrhoeae są oporne na penicyliny. Wykorzystywany jest również w sytuacjach, gdy niemożliwe jest podanie antybityków aminoglikozydowych, np. w przypadku uszkodzenia narządu słuchu lub nerek. Ponadto aztreonam bywa stosowany w terapii skojarzonej z innymi lekami. Połączenie z penicylinami oksazolilowymi i (lub) metronidazolem pozwala na rozszerzenie działania przeciwbakteryjnego.

Aztreonam należy do leków dobrze tolerowanych. W trakcie leczenia mogą jednak wystąpić reakcje alergiczne (skórne, plamica, gorączka) oraz objawy związane z podaniem leku, takie jak bolesność czy zapalenia żył w miejscu podania. Pojawić mogą się również zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego. Stosowanie aztreonamu zwiększa również ryzyko przejściowego zwiększenia poziomu aminotransferaz we krwi. Odnotowano także pojedyncze przypadki zaburzeń hematopoezy, drgawek, bezsenności i pogorszenia wydolności nerek. Ważną zaletą aztreonamu jest niewchodzenie w istotne interakcje z innymi lekami, w tym z antybiotykami aminoglikozydowymi, cefalosporynami, klindametacyną i metronidazolem. Nie wykazano również występowania reakcji disulfiramowej na etanol, ani oporności krzyżowej z penicylinami.

KARUMONAM jest nowszym od aztreonamu monobatamem, również otrzymywanym syntetycznie. Uznaje się, że spektrum działania przeciwbakteryjnego, właściwości kinetyczne i wskazania terapeutyczne tego leku są identyczne jak w przypadku aztreonamu. Jego zaletą jest jednak rzadsze wywoływanie działań niepożądanych.

TIGEMONAM w przeciwieństwie do dwóch opisanych wyżej antybiotyków może być podawany w formie doustnej. Skuteczność wobec enterobakterii, Neisseria, Moraxella catarrhalis i Haemophilus influenzae jest porównywalna do działania aztreonamu. Tigemonam słabiej działa jednak na Citrobacter i Enterobacter oraz nie wykazuje aktywności wobec beztlenowców i rodzaju Acinetobacter. Nie działa także na bakterie Gram-ujemne. Zakres działania tego antybiotyku obejmuje jednak Streptococcus pyogenes i Streptococcus pneumoniae.

Marta Grochowska

Źródła:
Janiec W. (red.): Farmakodynamika. Podręcznik dla studentów farmacji. PZWL, Warszawa 2008,
Kostowski W., Herman Z. S. (red.): Farmakologia. Podstawy farmakoterapii. PZWL, Warszawa 2010