Mononukleoza zakaźna – choroba pocałunków

Mononukleoza zakaźna to choroba wywołana przez wirusa Epsteina-Barr. Do organizmu wnika poprzez gardło, a dokładnie komórki nabłonkowe gardła, następnie szybko zajmując limfocyty B, które poprzez układ chłonny rozprowadzone zostają po całym organizmie. Właśnie ze względu na najczęstszy sposób szerzenia się mononukleoza zakaźna określana jest chorobą pocałunków.

Co mówią statystyki?

Częstość występowania zakażeń wirusem Epsteina-Barr jest zróżnicowana w zależności od regionu świata. W przypadku krajów biedniejszy, rozwijających się do zakażenia dochodzi głównie u dzieci poniżej 3 roku życia. Typowy obraz mononukleozy zakaźnej dotyczy krajów rozwiniętych. Rzadko rozwija się poniżej 2 roku życia oraz powyżej 40 roku życia. W tym drugim przypadku osoby uzyskały z reguły odporność na wirusa. Najczęściej zakażeniu ulegają osoby młode. Ocenia się, że zapadalność na mononuklozę może wynosić około 50: 100 000 osób rocznie, jednak w przypadku młodzieży może to być nawet 1:1000 osób.

Jak dochodzi do zakażenia?

Do zakażenia dochodzi najczęściej poprzez ślinę. W przypadku dzieci mogą to być zabrudzone śliną wspólne zabawki w przedszkolach. Młodzież nabywa wirusa najczęściej poprzez pocałunki. Wirus może być przekazany poprzez komórki nabłonkowe jamy nosowej bądź gardła, a także komórki przewodów ślinianki przyusznej. Zakaźność dotyczy okresu objawowego oraz około pół roku po wyzdrowieniu, a niekiedy jeszcze dłużej. U osoby seropozytywnej w stanie immunosupresji może dojść do reaktywacji wirusa.

Jak rozpoznać chorobę?

Zwykle czas wylęgania się choroby trwa od 30 do 50 dni. Niektórzy badacze uważają, że w przypadku dzieci czas ten może być jeszcze krótszy. Początkowe objawy są mało charakterystyczne a niekiedy podstępne. Zwykle pojawia się uczucie osłabienia, złe samopoczucie, nudności, bóle brzucha oraz głowy. Objawy te utrzymują się zazwyczaj około 2 tygodnie. Z czasem bóle gardła i podwyższona temperatura nasilają się. Gorączka zwykle nie przekracza 39 stopni Celsjusza. W badaniu zauważa się w tym okresie wyraźnie powiększone migdałki, niekiedy z wysiękiem. Gardło przypomina wyglądem zakażenie wywołane paciorkowcami. W obrębie błon śluzowych zauważyć można wysypkę, głównie w postaci wybroczyn na granicy podniebienia miękkiego i twardego.

Dość charakterystycznymi dla mononukleozy zakaźnej są powiększone węzły chłonne, śledziona oraz wątroba. Zwykle zajmowane są węzły z okolicy tylnej szyi. Dość stałą cechą jest również powiększenie węzłów chłonnych nadkłykcia przyśrodkowego. Zmiany w obrębie wątroby na podstawie badań laboratoryjnych stwierdza się nawet u 80% chorych, przy czym samo powiększenie narządu dotyczy co 3-go pacjenta. Jawna postać żółtaczki spotykana jest tylko u 5% osób. Powiększoną śledzionę stwierdza się z kolei nawet u połowy chorych, nie przekracza ona jednak 2-3 cm poniżej łuku żebrowego. Poza tym do rzadziej spotykanych objawów zalicza się obrzęki powiek oraz wysypkę plamisto-grudkową. Znacznie częstsza jest natomiast wysypka u chorych powstająca po stosowaniu ampicyliny, dotyczy wtedy blisko 80% chorych. Niestety nie udało się wyjaśnić przyczyn tego stanu.

Zobacz również:

Przebieg kliniczny w przypadku dzieci ma nieco inny charakter. Mniej jest charakterystycznych objawów, częściej natomiast dochodzi u nich do wysypek, małopłytkowości, neutropenii oraz zmian w obrębie układu nerwowego i oddechowego.

Jakie są możliwe powikłania?

Do najgorszych możliwych powikłań w przebiegu mononukleozy zakaźnej należy pęknięcie śledziony. Zwykle dochodzi do niego około 2 tygodnia choroby i związane jest z reguły z niewielkim urazem mechaniczny, włącznie z badaniem palpacyjnym! Jeżeli dojdzie do znacznego obrzęku migdałków oraz gardła, może doprowadzić to do zaburzeń oddychania, a nawet niedrożności. Nie tak rzadko w przebiegu mononukleozy może ulec zajęciu układ nerwowy. Objawia się to zwykle drgawkami, sztywnością karu oraz ataksją. Ponadto może dojść do porażenia Bella, zapalenia opon mózgowych, zapalenia mózgu, poprzecznego zapalenia rdzenia, a także rozwinięcia sie zespołu Gullana-Barrego.

Opisywany był również zespół Alicji w Krainie Czarów. Polega on na występowaniu zaburzeń spostrzegania przestrzeni i wielkości. Dość częstym powikłaniem jest również zapalenie mięśnia sercowego oraz śródmiąższowe zapalenie płuc. Do rozwinięcia się tego typu zmian dochodzi około 3-4 tygodnia choroby. Niedokrwistość z małopłytkowością jest stwierdzana w różnych okresach choroby, czasem nastręczając dużych trudności diagnostycznych.

Do rzadszych powikłań zalicza się m.in. zapalenie śledziony, jąder lub ślinianek. Postać przewlekłą mononukleozy zakaźnej stwierdzono u osób z zaburzeniami układu chłonnego na podłożu genetycznym. Osoby takie umierają z powodu rozsianej proliferacji limfocytów w organizmie. Przykładem takiego defektu genetycznego jest choroba Duncana.

Jakie inne choroby mogą przypominać mononukleoza zakaźną?

Jeżeli u pacjenta stwierdza się typowe cechy mononukleozy zakaźnej w postaci atypowych limfocytów, powiększenia węzłów chłonnych, śledziony i wątroby oraz dodatnie testy w kierunku przeciwciał zwykle nie stanowi to problemu diagnostycznego. Podobne objawy, nie potwierdzone jednak w testach zawsze powinny nasuwać inne przyczyny. Należy brać pod uwagę możliwość zakażenia wirusem cytomegalii, toksoplazmozy, wirusem HIV, a także wirusowym zapaleniem wątroby typu A. Oprócz tego czasem przebieg choroby może przypominać również świnkę, różyczkę, czy zakażenia adenowirusami. Dużą trudność sprawia pojawiająca się w trakcie choroby małopłytkowość, niedokrwistości oraz leukopenia. W takich sytuacjach konieczna jest diagnostyka w kierunku chorób układu hematologicznego.

W jaki sposób leczyć mononukleozę?

Niestety mimo znacznego postępu medycyny do tej pory nie udało się stworzyć leku działającego w sposób swoisty. W przypadku obrzęku utrudniającego oddychanie oraz w stanach zapalnych stosuje się glikokortykosteroidy, nie powinno być ono jednak dłuższe niż 14 dni. Skutecznym w hamowaniu replikacji wirusa jest lek przeciwwirusowy – acyklowir. W przypadku stwierdzenia powiększenia wątroby należy zalecić chorym na pewien czas zmianę tryby życia, rezygnację ze sportu, a w ciężkich przypadkach leżenie w łóżku.

Jaka jest szansa na wyleczenie?

Jeżeli nie rozwiną się opisywane wyżej powikłania, szczególnie pęknięcie śledziony, zaburzenia ze strony układu nerwowego czy hematologicznego rokowanie jest dobre.

Źródła:
Richard E.Behrman, Podręcznik pediatrii-Nelson, Wydawnictwo Naukowe PWN Sp. z o.o., Warszawa 1996
Stanley L.Robbins, Patologia, wyd. Urban&Partner, Wrocław 2003

Autor: Piotr Kuc