Nadzieja na szczepionkę przeciwko HIV

Blisko 30 lat po odkryciu wirusa odpowiedzialnego za wywoływanie choroby AIDS, właśnie pojawiła się nadzieja na szczepionkę przeciwko niemu, a to dzięki badaniom prowadzonym aktualnie w centrach badawczych w Stanach Zjednoczonych. Dwa przeciwciała będą być może w stanie zatrzymać zakażenie komórek ludzkich przez nawet 90% szczepów wirusa HIV.

Bilans jest natępujący: ponad 25 milionów zgonów oraz 33 miliony ludzi-nosicieli wirusa. Wirus wywołujący AIDS, albo po prostu wirus HIV, jest odpowiedzialny za światową panedemię, która miała swój początek mniej więcej trzydzieści lat temu. Jego specyficzne właściwości czynią z wirusa jednostkę niemożliwą do pokonania od momentu, kiedy tylko opanowuje ona komórki, które są jej celem.

Jedynym środkiem walki z tym wirusem jest więc praktycznie tylko ochrona przed infekcjami. Istnieją oczywiście rozwiązania prewencyjne, takie jak używanie prezerwatyw, czy też nadzór nad transfuzjami krwi. Ale zakażenia mnożą się każdego roku, a szczególnie dotyczy to biednych krajów. Najlepsza ochrona, czyli szczepionka przeciwko HIV, wydawała się aż do dnia dzisiejszego nie do pomyślenia i w sferze marzeń. Jednakże dwie publikacje w dzienniku naukowym Science pozwalają juz rozważać tę jakże radosną perspektywę.

Trudność w badaniach nad szczepionką przeciwko wirusowi HIV polega na mutowaniu wirusa: jest od zdolny do bardzo szybkich mutacji, a więc ucieka skutecznie przed reakcjami systemu obronnego. To dlatego też istnieje tak wiele szczepów wirusa we wszystkich czterech różnych krańcach świata. Aby więc indentyfikacja antyciał, zdolnych do zwalczania wielu szczepów, się powiodła, badacze zapoczątkowali całkiem nową technikę, opartą na specyficznych właściwościach biologicznych wirusa.

Cząsteczki wirusa HIV są zawarte w swojego rodzaju opakowaniu, gdzie są zakotwiczone pewne szczególne proteiny wirusowe. Glikoproteina gp120 jest jedną z nich i służy do przytwierdzania wirusa na receptorze komórek ludzkich, nazywanym CD4. Interakcja  glikoproteiny gp 120 i receptora CD4 jest więc całkowicie niezbędna dla infekcji, a jej skuteczne zlikwidowanie być może pozwoli walczyć z nowymi infekcjami.

Dwa zespoły badawcze z NIAID, czyli z National Institute of Allergy and Infectious Diseases, albo po prostu Narodowego Instytutu Alergii oraz Chorób Zakaźnych w Stanach Zjednoczonych, skonstruowały zmodyfikowaną wersję proteiny gp 120, zawierającą wspólne cechy dla wszystkich szczepów wirusa. Następnie naukowcy sprawdzili w jaki sposób ta proteina reaguje z limfocytami B (komórki odpornościowe produkujące przeciwciała niszczące antygeny), pobrane z krwi pacjenta-nosiciela wirusa HIV.

Limfocyty B, aktywowane przez zmodyfikowaną proteinę gp 120, zostały dokładnie zindywidualizowane, w celu określenia specyficznych antyciał, które produkują. Dwa antyciała neutralizujące, nazwane VRC01 i VRC02, od nazwy amerykańskiego Centrum Badań nad Szczepionkami, czyli Vaccine Research Center, w ten właśnie sposób zostały zidentyfikowane. Te antyciała byłyby więc być może zdolne do zablokowania utwierdzania się nawet 90% przetestowanych szczepów wirusowych na komórkach ludzkich.

Po raz pierwszy w historii badań przeciwciała skierowane przeciwko HIV osiągnęły taki wysoki wynik i taką niezwykłą skuteczność. Z drugiej strony, co jest w dodatku bardzo ważne, przeciwciało VRC01 nie ma zdolności przytwierdzania się do komórek ludzkich, co być może nie pozwoli na jego produkcję przez układ odpornościowy, eliminując w ten sposób wszystkie możliwe przyczyny reakcji autoimmunologicznej.

Te rezultaty są więc niewątpliwie bardzo zachęcające, ale potrzeba jednakże także innych danych, które są niezbędne do właściwej koncepcji skutecznej szczepionki. Struktura molekularna interakcji między VRC01 i VRC02, również już rozwiązana, uzupełnia pierwsze rezultaty. Ten obraz, zrobiony w trzech wymiarach, pozwala naukowcom wyraźnie zwizualizować interakcję między wirusem a antyciałem i dowiedzieć się dokładnie, które strefy antyciała i wirusa są odpowiedzialne za spotkanie obydwu partnerów.

Te informacje pozwalają wyobrazić sobie molekułę zdolną naśladować ściśle określoną część wirusa, zamieszaną w interakcję, i która być może będzie aktywować specyficznie układ obronny, nad czym badacze aktualnie pracują. Obydwie uzupełniające się publikacje otwierają więc drogę w kierunku potencjalnej szczepionki przeciwko wirusowi HIV, a tym samym przeciwko pandemii AIDS.

Nawet jeśli poprzednie próby stworzenia takiej szczepionki dawały dość skromne rezultaty do tej pory, nic nie przeszkadza być optymistą tym razem.