Najczęstsze zatrucia lekami - objawy i leczenie

Preparaty farmaceutyczne zawierające acetaminofen są coraz częstszą przyczyną zatruć. Za bezpieczną dawkę uważa się 4,0 g paracetamolu, przy czym już 2,5-krotne jej przekroczenie wiąże się z bardzo szkodliwym wpływem na organizm. Początkowo pojawiają się jedynie nudności i wymioty, później jednak dochodzi do ciężkiego uszkodzenia wątroby z martwicą komórek oraz niejednokrotnie do martwicy kanalików nerkowych.

W ciągu 1 h od przyjęcia dawki toksycznej paracetamolu skuteczne może być płukanie żołądka. Hospitalizacja jest niezbędna u każdej osoby, u której istnieje podejrzenie przekroczenia 4,0 g tego leku. W zależności od oznaczonego stężenia paracetamolu w osoczu krwi podaje się odpowiednie stężenie odtrutki - acetylocysteiny dożylnie (ewentualnie metioniny doustnie). Odtrutki te są na tyle skuteczne, że podane w ciągu 8 godzin od spożycia paracetamolu zapewniają pomyślne zakończenie nawet ciężkiego zatrucia. Warto zauważyć także, że osoby przyjmujące leki, które indukują enzymy (np. barbiturany, karbamazepinę, fenytoinę, rifampicynę) lub spożywające alkohol są nawet 2-krotnie bardziej narażone na zatrucie acetaminofenem.

Metyloksantyny (teofilina, aminofilina)

Leki należące do tej grupy wykorzystywane są głównie w leczeniu astmy oskrzelowej. Zatrucia metyloksantynami najczęściej wynikają z przedawkowania preparatów o przedłużonym działaniu, które wolno uwalniają substancję leczniczą. Objawiają się one zaburzeniami ze strony przewodu pokarmowego (nudności, wymioty), uczuciem dezorientacji, splątaniem, nadmiernym pobudzeniem, częstoskurczem, rozszerzeniem źrenic i drżeniem rąk. W przypadku ciężkich zatruć mogą wystąpić także drgawki oraz śpiączka. Dochodzi również do obniżenia stężenia potasu, hiperglikemii oraz kwasicy metabolicznej. Za toksyczne uważa się stężenie w osoczu 2-4 mg/dl. Jeśli zatrucie jest stosunkowo wcześnie wykryte, leczenie rozpoczyna się od płukania żołądka i podania węgla aktywowanego, który adsorbuje metyloksantyny na swojej powierzchni. Celem terapii jest także zwalczenie hipokaliemii. Jeśli pojawiają się napady drgawkowe lub silne pobudzenie podawany jest również diazepam. W leczeniu zatrucia stosowany jest też β-bloker (propranolol), jednak może być on użyty jedynie u osób, które nie chorują na astmę. Gdy zatrucie jest bardzo ciężkie (>10 mg/gl) wykonywany jest zabieg hemoperfuzji polegający na filtrowaniu krwi poza organizmem pacjenta.

Trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (np. imipramina, dezypramina, doksepina, opipramol, amitryptylina)
Przedawkowanie leków tej grupy objawia się suchością w jamie ustnej i rozszerzeniem źrenic. Niekiedy dochodzi do zatrzymania moczu. Pojawiają się zaburzenia świadomości mogące prowadzić do śpiączki. Zarówno ciśnienie tętnicze krwi, jak i temperatura ciała ulegają obniżeniu. Dochodzi również do zaburzeń oddychania i pracy serca, a także wzmożenia odruchów ze ścięgien. W czasie budzenia występują: splątanie, omamy i pobudzenie. Leczenie, podobnie jak w przypadku metyloksanyn, polega na wczesnym płukaniu żołądka i podaniu węgla aktywnego. Tutaj również niezbędna jest hospitalizacja i leczenie zapobiegawcze, niekiedy na oddziale intensywnej terapii. Metody przyspieszonej eliminacji (np. hemodializa, hemoperfuzja, forsowana diureza) są w zatruciu trójpierścieniowymi lekami przeciwdepresyjnymi nieskuteczne.

Baklofen

Lek ten jest stosowany w skurczach mięśni wywołanych uszkodzeniem rdzenia kręgowego. Zatrucia baklofenem są najczęściej wynikiem prób samobójczych. Dawka powyżej 300 mg jest toksyczna, natomiast przekraczająca 1,5 g – śmiertelna. Objawami zatrucia są: pobudzenie, niepokój, zaburzenie koordynacji ruchowej i równowagi, a następnie senność, niekiedy śpiączka. Ciśnienie tętnicze krwi spada, pojawiają się zaburzenia równowagi, drgawki, podwyższona temperatura ciała i bradykardia zatokowa. Terapia poza płukaniem żołądka i zastosowaniem węgla medycznego polega na leczeniu podtrzymującym. Niezbędne jest wyrównanie ciśnienia krwi przez podanie płynów dożylnych (ewentualnie amin presyjnych) oraz monitorowanie pracy serca. W celu zniesienia bradykardii podawana jest atropina. W niektórych przypadkach istnieje konieczność intubacji i kontrolowania oddechu. Przeprowadzania jest także forsowana diureza (hemoperfuzja jest nieskuteczna).

Zobacz również:

Barbiturany

Zatrucia tymi lekami przeciwpadaczkowymi są obecnie zdecydowanie rzadsze niż miało to miejsce kilkadziesiąt lat temu. Wielkość dawki prowadzącej do zatrucia zależy od tego czy dotyczy ona osoby nie mającej wcześniej do czynienia z barbituranami, czy osoby leczonej tymi lekami. Przedawkowanie barbituranów prowadzi do zaburzeń świadomości – senności, a nawet śpiączki ze zwiotczeniem mięśni i brakiem odruchów. Leczenie jest na ogół nieinwazyjne i niewymagające pobytu w szpitalu. W ciężkich przypadkach konieczna jest jednak hospitalizacja na oddziale intensywnej terapii. Przeprowadzane jest wówczas płukanie żołądka, niekiedy intubacja i cewnikowanie. Stosuje się również alkalizację wodorowęglanami i diurezę, a w szczególnie ciężkich przypadkach – hemodializę, czasem połączoną z hemoperfuzją.

Pochodne benzodiazepiny (np. alprazolam, diazolam, lorazepam, nitrazepam, tetrazepam, chlordiazepoksyd)
Ze względu na szerokie działanie (przeciwlękowe, uspokajające, nasenne, przeciwdrgawkowe, miorelaksacyjne) benzodiazepiny są wykorzystywane w leczeniu wielu schorzeń, m.in. bezsenności, stanów zwiększonego napięcia mięśniowego, chorobie alkoholowej. Zatrucia są jednak najczęściej zamierzone, choć dotyczą też osób uzależnionych od tych środków. Objawy zatrucia pojawiają się po przyjęciu kilkudziesięciu miligramów leku. Polegają głównie na zaburzeniach świadomości (od senności do śpiączki). Leczenie zależy od stopnia zatrucia. Ciężkie wymaga pobytu na oddziale intensywnej terapii, konieczne jest bowiem zapobieganie zaburzeniom oddechu. Swoistą odtrutką stosowaną w zatruciach benzodiazepinami jest flumazenil.

β-blokery (np. propranolol, sotalol, metaprolol, atenolol, bisoprolol)

Leki β-adrenolityczne są bardzo często stosowaną grupą substancji leczniczych. Wykorzystywane są głównie w nadciśnieniu tętniczym, chorobie niedokrwiennej serca, zaburzeniach rytmu, ale znalazły zastosowanie także w migrenie, jaskrze czy nadczynności tarczycy. Zatrucia β-blokerami nie prowadzą do śmierci, nawet w przypadku wielokrotnego przekroczenia zalecanej dawki. Ryzyko związane z przedawkowaniem tej grupy leków wiąże się jednak ze stanem chorych przyjmujących preparaty β-adrenolityków. Są to bowiem na ogół osoby cierpiące na choroby serca. W ich przypadku zatrucie może mieć bardzo poważne konsekwencje zdrowotne. Zatrucie prowadzi zwykle do zaburzeń rytmu serca (głównie bradykardia) i spadku ciśnienia krwi, które prowadzą do omdleń i zawrotów głowy. Mogą pojawić się także zaburzenia świadomości, szczególnie w zatruciu propranololem. Leczenie odbywa się w szpitalu, polega na podawaniu atropiny (znosi bradykardię i podnosi ciśnienie krwi). W przypadku nieskuteczności atropiny we wstrząsie kardiogennym podawany jest także glukagon lub izoprenalina.

Blokery kanału wapniowego (np. werapamil, nifedypina, amlodypina)

Leki będące antagonistami kanału wapniowego wykorzystywane są w terapii chorób układu krążenia, głównie nadciśnienia, zaburzeń rytmu oraz choroby niedokrwiennej serca. Zatrucia mają na ogół charakter zamierzony. Szczególnie niebezpieczne są zatrucia spowodowane przedawkowaniem werapamilu. Objawiają się bowiem nie tylko obniżeniem ciśnienia tętniczego krwi, ale także bradykardią, zaburzeniami oddychania i przewodzenia oraz drgawkami. W celu podwyższenia ciśnienia podawane są płyny i aminy presyjne. Często stosowany jest również glukonian wapnia.

Glikozydy naparstnicy

Leki te są obecnie stosunkowo rzadko stosowane ze względu na wąski indeks terapeutyczny. Objawy przedawkowania dotyczą zwykle układu pokarmowego – nudności, wymioty, biegunka. Dochodzi także do zwolnienia czynności serca. Jeśli przedawkowanie ma charakter terapeutyczny, zwykle ustępuje samoistnie po odstawieniu leku. W przypadku zatrucia większymi dawkami niezbędna jest jednak hospitalizacja. Podaje się wówczas atropinę i monitoruje pracę serca. W blokach dystalnych wprowadzana jest elektroda stymulująca endokawitarna. Bardzo ciężkie zatrucia (>15 ng/ml digoksyny w surowicy krwi) mogą być leczone swoistymi przeciwciałami.

Karbamazepina

Ten lek psychotropowy jest coraz częściej wykorzystywany przez osoby chcące popełnić samobójstwo. Zatrucia objawiają się wymiotami, nudnościami, zaburzeniami równowagi i koordynacji ruchów. Początkowo występują drgawki i pobudzenie, następnie pojawiają się zaburzenia świadomości, senność ostatecznie prowadząca do głębokiej śpiączki. W bardzo ciężkich przypadkach może dojść do zaburzeń oddechu, hipotonii, hipotermii i bradykardii. Leczenie odbywa się na ogół w warunkach intensywnej opieki medycznej. Przeprowadzane jest płukanie żołądka i podawany węgiel aktywny i diazepam. Chory jest intubowany.

Sole litu

Zatrucia solami litu są zwykle wynikiem występowania czynników osłabiających wydalanie leku, takimi jak odwodnienie, zakażenie czy interakcje lekowe. Objawami zatrucia mogą być nudności, wymioty, suchość w jamie ustnej, zawroty głowy i zaburzenia równowagi. Wzmożeniu ulegają odruchy i napięcie mięśniowe. Może dojść do śpiączki. W czasie hospitalizacji prowadzone jest płukanie żołądka. Monitoruje się także czynność serca oraz wyrównuje zaburzenia elektrolitowe. W przypadku drgawek podawany jest diazepam.

Sole żelaza

Preparaty żelaza stosowane w niedokrwistościach są częstą przyczyną zatruć małych dzieci, które widzą w kolorowych tabletkach smaczne cukierki. Początkowo objawiają się one nudnościami, bólem brzucha, wymiotami i biegunką (niekiedy krwistą). Następnie występują senność, splątanie i śpiączka. Mogą pojawić się także drgawki, hipotonia oraz kwasica metaboliczna i obniżenie poziomu glukozy we krwi. W zależności od przyjętej przez dziecko drgawki stosowane są: płukanie żołądka i leczenie objawowe lub dożylne podanie odtrutki (desferioksaminy). Niezbędne jest także wyrównanie zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej. Jeśli występują drgawki podaje się również diazepam.

Autor: Marta Grochowska
Źródła:
Kostowski W., Herman Z. S.: Farmakologia. Podstawy farmakoterapii. PZWL, Warszawa 2010.