Nerwica obsesyjna - objawy, przyczyny, leczenie
Jak uważał Zygmunt Freud, nerwica jest chorobą osobowości, spowodowaną nieuświadomionymi konfliktami między trzema wymiarami osobowości: id, superego i ego. Ta postać nerwicy - nerwica obsesyjna - pojawia się raczej w wieku nastoletnim albo dorosłym. Bardzo rzadka jest u dziecka. Jednakże, jeżeli już pojawi się u dziecka, może oznaczać rozwijającą się psychozę.
Nerwica obsesyjna charakteryzuje się istnieniem uczuć, idei oraz zachowań, które narzucają się w sposób przymusowy i które wplątują chorego w niespokojną i niekończącą się walkę. Bardzo rzadko obserwujemy czystą postać nerwicy obsesyjnej: częściej spotykamy się z psychozą podtrzymywaną przez objawy obsesyjne. Kiedy myśli obsesyjne stają się permanentne i głęboko upośledzające i bolesne, mówimy o psychonerwicy obsesyjnej.
Nerwica obsesyjna jest nerwicą najtrudniejszą do leczenia. Pojawia się ona generalnie na podłożu osobowości obsesyjnej, która ma tendencję do wątpliwości, do skrupułów, do weryfikacji, do utrzymywania porządku. Często obsesje określają zachowania stereotypowe, absurdalne, niepotrzebne gesty. Na przykład, obsesja może polegać na nie stawianiu stopy na przerwach między płytami chodnikowymi, na nie dotykaniu niektórych przedmiotów, etc. Chodzi tutaj o rytuał, który staje się w końcu tak silny, że pacjent jest przerażony albo źle się czuje, jeśli nie może go przestrzegać.
Co to jest obsesja?
Obsesja to myśl albo grupa myśli, które narzucają się jednostce w sposób bolesny i niekontrolowany. Ich absurdalny charakter jest dla chorego oczywisty i w pełni odczuwalny, ale chory nie może zrobić nic, żeby się tych myśli pozbyć. Obsesje te opanowują pacjenta, działają wbrew jego woli, mimo że on ma świadomość ich patologicznego charakteru.
U większości ludzi, takie gesty wyrażają zapotrzebowanie na „świętość”, na „tabu” – ten mechaniczny ruch stanowi swojego rodzaju egzorcyzm, zaklęcie, którego przedmiot, mimo że widoczny jedynie w oczach pacjenta, pozostaje gdzieś obecny. Ludzie z obsesjami są idealnie świadomi swojej szczególności, swojej śmieszności, ale utrzymują się w tych śmiesznych rytuałach, aby zapewnić sobie spokój.
Obsesje dotyczą w większości czasu rzeczy ukrytych albo społecznie odrzuconych, często też dotyczą seksualności. Dla obsesji właściwe jest to, że chory nie może się uwolnić od swoich myśli. A strach przed tymi myślami wywołuje pewne działania. Tak więc, ludzie tacy są uwięzieni w systemie myślenia, w którym robią sobie wielką krzywdę. Jest to życie w strasznej męce, albowiem, jeżeli do obsesji dodają się jeszcze przymusowe działania, chorzy przeprowadzają skomplikowane operacje mentalne, aby uniknąć swoich obsesji, jak na przykład, unikanie mikrobów w przypadku osoby, która stale myje ręce.
Obsesja oznacza rytuały i ciągłą weryfikację, a to oznacza stratę czasu, energii i wyczerapnie. Ludzie ci mają również wielki problem z agresją wobec innych: zakazują sobie wszelkich złych myśli, a więc mogą stać się agresywni poprzez swoje rytuały.
Przymus w nerwicy obsesyjnej W odróżnieniu do obsesji, przymus przedstawia zachowanie, akt, który jest dyktowany przez myśl obsesyjną. Chory, powodowany wewnętrzym rozkazem albo myślą, która narzuca mu się w sposób niekontrolowany, wykonuje natychmiastowy akt, taki jak na przykład rzucenie albo dotknięcie przedmiotu, liczenie w myślach.
Rytuały i sprawdzanie Rytuały i sprawdzanie to najbardziej widoczne objawy nerwicy obsesyjnej. Rytuały to akty, które chory musi powtarzać w sposób powtarzający się, będąc świadomym bezsensowności takiego postępowania. Rytuały te odnoszą się do banalnych scen życia codziennego, takich jak ubieranie się, toaleta, chodzenie spać. Chory może prosić swoje otoczenie, aby respektowało, brało udział w rytuałach. Mogą one nabrać charakteru świętości.
Sprawdzanie z kolei polega na weryfikacji zrobienia pewnej liczby podstawowych aktów, jak na przykład kilkakrotne sprawdzanie, czy drzwi wejściowe na pewno zostały zamknięte, czy kurki od gazu zostały zakręcone... Chory może sprawdzać nawet kilkadziesiąt razy dziennie i nigdy nie być pewnym. Takie zachowania są obroną przeciwko lękowi.
Ewolucja nerwicy obsesyjnej
Nerwica obsesyjna ewoluuje w kierunku namnażania rytuałów. Z biegiem lat, chory utwierdza się w coraz większej monotonii. Pojawia się również ryzyko depresji i samobójstwa. Najbardziej alarmującym znakiem jest stereotypowość rytuałów.
Diagnoza nerwicy obsesyjnej
Diagnoza jest trudna, kiedy istnienie uczucia dziwaczności, halucynacje, dotyczą obsesji, które zdają się być bliskie psychozie. Należy więc wyeliminować wszystkie problemy neurologiczne. Osobowość obsesyjną można zaobserwować również w psychozach paranoidalnych oraz psychozach schizofrenicznych. Czasami chory posługuje się obroną histeryczną.
Zobacz również:
Przyczyny i rodzaje obsesji
Obsesja może się pojawić w każdym momencie. Ale chory nie może nic zrobić, żeby jej zapobiec, albo żeby kazać jej zniknąć. Obsesji jest wiele. Wyróżniamy:
- obsesje intelektualne: abstrakcyjne i symboliczne, wydają się absurdalne. Są to wątpliwości bez końca, pytania do siebie, powtarzanie liczb, słów. Jest to stałe przeżuwanie w myślach na przykład konkretnej idei: słowa, liczby, przedmiotu. Ale czasami chodzi o kwestie abstrakcyjne, metafizyczne, religijne, moralne. Mogą więc to być myśli, które narzucają się umysłowi chorego, dotyczące na przykład istnienia Boga, ale również te bardziej przyziemne, dotyczące lęku przed byciem przyczyną wypadku, lęku przed zostawieniem otwartego gazu, lęku przed nie zamknięciem drzwi. Te obsesje zostały opisane jako „szaleństwo wątpliwości”, ponieważ chorzy są przesiąknięci wątpliwościami, wątpią we wszystko.
- obsesje impulsywne: najczęściej są to fobie impulsywne, to znaczy czynności impulsywne, których chory nie chce popełnić. Są to akty śmieszne, niekonwencjonalne, agresywne. Chory zarazem czuje pożądanie i obawę przed byciem obscenicznym, przed zabiciem kogoś albo siebie. Chodzi więc o strach przed popełnieniem absurdalnego czynu albo aktu przemocy, wbrew swej woli, jak na przykład publiczne przeklinanie, zranienie kogoś albo rzucenie się w pustkę. Ale przejście do aktu jest naprawdę wyjątkowe.
- obsesje fobiczne: zbliżają się do fobii, ale różnią się od nich brakiem przedmiotu fobii. Strach jest konkretny, ale nie jest związany z obecnością przedmiotu. Sama myśli o przedmiocie albo o sytuacji wystarczy, aby wywołać lęk. Chory na przykład zabrania sobie dotykania określonego przedmiotu. Obsesje te często dotyczą chorych, brudu, mikrobów. Wiążą się z wieloma rytuałami mycia, czyszczenia oraz weryfikowania.
Te wszystkie rytuały, nasączone magicznym myśleniem, są metodą obrony przed obsesjami, a chory je powtarza tyle razy, aż stają się w końcu upośledzające. Pacjent wie, że są one absurdalne, ale nie jest w stanie zrobić nic, żeby się powstrzymać. Na przykład, pacjent dotknięty onomatomanią nie może zrobić nic, żeby przestać powtarzać w umyśle dane słowa. Pacjent cierpiący na arytmomanię, nie może zrobić nic, żeby przerwać wyczerpujące ciągłe liczenie w głowie. Pacjent zmagający się ze skrupułami, spędza cały czas torturując się walką z obscenicznymi myślami, ze świętokradztwem, etc.
Obsesje najczęściej dotyczą religii (grzech, świętokradztwo), ochrony ciała (choroby, zbeszczeszczenie), ochrony przez zagrożeniem z zewnątrz (często chodzi o agresję), porządku symetrycznego, perfekcji i dokładności (wstyd z powodu nie osiągnięcia perfekcji), czasu.
Osobowość obsesyjna i nerwica obsesyjna
Osobowość obsesyjną opisują trzy główne cechy:
- psychastenia: zmęczenie fizyczne i psychiczne, bardzo intensywne, nieśmiałość, tendencje do skrupułów;
- myśli kompulsywne: wątpliwości, wahania, skrupuły, sprawdzanie, porządek, przesądy, brak wiary w siebie, dokładność, skrupulatność;
- cechy charakteru „analnego”: oszczędność, upór, gromadzenie przedmiotów, uległość, podporządkowanie każdej władzy.
W swoim życiu pacjent z nerwicą obsesyjną jest ostrożny, oszczędny, drobiazgowy, sztywny, nadmiernie racjonalny, czasami pedantyczny i oschły w stosunkach z innymi. Rozsądek i logika to podstawowe pojęcia, którymi się kieruje. Ma ambiwalenty charakter - z jednej strony buntuje się przeciwko autorytetom i władzy, z drugiej strony sam takiej władzy nadużywa.
Pacjent cierpiący na nerwicę obsesyjną może mieć też charakter sadystyczny: okazuje okrucieństwo wobec słabszych, sarkastyczną ironię, pragnienie zrobienia krzywdy innym. Charakteryzuje się również nadwrażliwością: jest to pasożyt egzystencji chorego, który jest maskowany pozorną obojętnością.
Pacjentowi towarzyszy także admierna obecność śmierci, dręczy go poczucie prędko mijającego czasu, a wszystkie rytuały, którym się chory oddaje, pozwalają mu nie umrzeć. Seksualność też stanowi problem w życiu chorego: stosuje on handel seksem jako transakcję finansową, gdzie kontrakt bierze górę nad uczuciami.
Nerwica obsesyjna i psychoanaliza
Freud uważał, że nerwica obsesyjna ma związek z problemem edypalnym, który nie został rozwiązany. Zygmunt Freud w 1909 roku obserował pacjenta, opisywanego jako „człowieka ze szczurami”, który cierpiał z powodu obsesyjnych myśli na temat wepchnięcia szczura do swojego własnego odbytu albo odbytu ojca. Freud stwierdził więc cofnięcie pacjenta do sadystycznego stadium analego – w tym stadium, dziecko w wieku 2 lat generalnie, nabywa pojęcia czystości, a także manifestuje wielką wrogość wobec swojej matki. Kiedy wszystko się dzieje normalnie, dziecko nabywa pojęcia czystości, ale jeśli odczuwa zbyt wielką agresywność, wraca do stadium analnego.
Stadium sadystyczno-analne
Charakteryzuje się taką triadą kliniczną:
- skąpstwo albo oszczędność;
- porządek albo punktualność;
- upór albo sztywna autorytarność.
Walka z obsesjami
Walka z obsesjami polega na trzech elementach:
- rytuały: system opracowany przez jednostkę, żeby uniknąć obsesji na poziomie myśli;
- sprawdzanie: fakt myślenia o rytuale działa na rzeczywistość;
- zaklinanie.
Mechanizmy obronne w nerwicy obsesyjnej
Psychoanaliza przedstawia pewną liczbę mechanizmów obronnych, które możemy zaobserwować w życiu chorego:
- reakacja upozorowana (formacja reaktywna), czyli postawa przesadna i odwrotna do przymusu. Na przykład, nadmierna czystość i hojność, które mogą odpowiadać odwrotnemu przymusowi ze strony brudu i sadyzmu. Ma to być powrót wypartego.
- izolacja: tutaj, myśl albo zachowanie są odizolowane od kontekstu uczuciowego. Ten mechanizm obronny często wiążę się z racjonalizacją i intelektualizacją.
- przeniesienie: przeniesienie jest konsekwencją izolacji. Obciążenie uczuciowe jest przeniesione na przedmiot całkowicie nieszkodliwy i niewinny.
- anulowanie: chory próbuje anulować swoje obsesyjne i bolesne myśli poprzez czyn albo inną myśl. Ten mechanizm obronny jest często używany u chorych cierpiących z powodu przymusów. Jest to obowiązek robienia przeciwieństwa tego, co chory robił wcześniej.
Te mechanizmy obronne mają magiczne znaczenie. Lęk pojawia się w momencie, kiedy mechanizmy zaczynają zawodzić. Generalnie, osoba chora na nerwicę obsesyjną nie jest przerażona. Natomiast depresja jest permanentna. Chory jest wyczerpany, odczuwa brak godności własnej, doświadcza samooskarżania. Nadmiernie się kontroluje, brak mu spontaniczności, brak uczuć na poziomie relacji z ludźmi.
W pierwszym etapie widzimy więc powstawanie formacji reakcjonalnej. Agresywność zmienia się w dobroć, wypierając przymus. Później, kiedy wyparcie się nie powiedzie, zaczyna działać izolacja i przeniesienie, tak samo jak anulowanie. W ostatecznym etapie pojawi się erotyzacja myśli, rytuały, zaklęcia oraz weryfikacje.
Leczenie nerwicy obsesyjnej
Leczenie jest długie i trudne, ponieważ chory posługuje się bardzo dużą racjonalizacją, która pozwala chronić mu się przed lękiem. Psychoterapia oraz psychoanaliza dają niepewne rezultaty. Podaje się również leki antydepresyjne serotoninergiczne takie jak prozac i deroxat. Czasami stosuje się leki neuroleptyczne sedatywne albo anksjolityki, kiedy lęk jest bardzo duży.
Wszyscy specjaliści naciskają na znaczenie leczenia już od pojawienia się pierwszych objawów. Jeżeli nerwica obsesyjna jest leczona zbyt późno, kiedy upływa zbyt dużo czasu między pojawieniem się symptomów a rozpoczęciem leczenia, objawy mogą się utwierdzić, usztywnić. Rokowania mogą być dobre, jeżeli chory ma dość giętką osobowość i kiedy żyje w dobrym środowisku społecznym i zawodowym. A także, jeżeli posiada również cechy osobowości histerycznej, ponieważ oznacza to zainteresowanie innymi oraz zdolność do wyrażania emocji.
Rokowania mogą być złe, kiedy chory ma zbyt silny system obronny, albo kiedy objawia zbyt wiele symptomów: obsesje, przymusy, weryfikacje. Czasami, kiedy chory jest zbyt „sztywny”, pojawia się kwestia rozwoju schizofrenii.
Komentarze do: Nerwica obsesyjna - objawy, przyczyny, leczenie