Neuroleptyki - rodzaje, działanie, skutki uboczne, zasady przyjmowania leków przeciwpsychotycznych

Neuroleptyki, inaczej zwane lekami przeciwpsychotycznymi, to środki używane przy leczeniu różnego rodzaju zaburzeń psychicznych. Zastosowanie znalazły głównie w przypadku terapii psychoz. Neuroleptyki łagodzą objawy wytwórcze psychiki (omamy, urojenia, zaburzenia świadomości) oraz pobudzenie psychoruchowe.

Leki przeciwpsychotyczne stanowią zazwyczaj uzupełnienie psychoterapii mającej zasadnicze znaczenie w procesie leczenia zaburzeń psychicznych. Stosowane są także pomocniczo przy depresji, bezsenności oraz w zwalczaniu myśli samobójczych. Neuroleptyki muszą być przyjmowane pod nadzorem lekarza. Konieczny jest również stały monitoring kondycji psychicznej chorego. Nieprzestrzeganie zasad stosowania neuroleptyków może zagrażać zdrowiu i życiu pacjenta.

Mechanizmy działania neuroleptyków

Działanie neuroleptyków

Neuroleptyki mają przede wszystkim działanie uspakajające. Hamują aktywność komórek nerwowych, a także komórek związanych z serotoniną, dopaminą (zwłaszcza receptorem D-2), histaminą i adrenaliną. Większość neuroleptyków ma działanie przeciwpsychotyczne - ogranicza bądź eliminuje objawy wytwórcze psychiki pozytywne (urojenia, omamy) i negatywne (apatia).

Mechanizmy działania leków przeciwpsychotycznych nie są do końca znane. Wiadomo jedynie, że wpływają na korę czołową, układ limbiczny oraz układ nigrostriatalny. Nie uzależniają, ale wzmacniają działanie narkotyków i alkoholu etylowego, dlatego używek tych nie wolno stosować podczas kuracji.

Niepożądane działania neuroleptyków

Oprócz tego, że neuroleptyki łagodzą, a nawet eliminują niektóre działania wytwórcze psychiki, mogą wywoływać szereg działań ubocznych oraz przyczyniać się do powstawania nieobserwowanych dotąd reakcji na bodźce zewnętrzne. W przypadku pojawienia się jakichkolwiek skutków ubocznych należy skonsultować się z lekarzem. Nie wolno samowolnie zmniejszać dawki lub odstawiać leku. Na neuroleptyki składają się bardzo silne substancje, które nieprawidłowo przyjmowane mogą doprowadzić do nasilenia się objawów choroby.

Skutki uboczne leków przeciwpsychotycznych

• Sedacja - czyli upośledzenie sprawności psychofizycznej bez wyłączenia samoświadomości. To jeden z najczęściej spotykanych efektów ubocznych działania neuroleptyków. Chory odczuwa ciągłą senność, spada jego koncentracja oraz zdolności zapamiętywania, dlatego w czasie kuracji zabronione jest prowadzenie pojazdów mechanicznych.
• Zaburzenia pamięci i świadomości - w tym: występowanie soporu (stanu przedśpiączkowego), śpiączki oraz stanów majaczenia.
• Epizodycznie występujące napady drgawkowe - przy stosowaniu między innymi olanzapiny, zotapiny oraz klozapiny ryzyko wystąpienia drgawek wzrasta od 5 do 20%. Czynnikiem zwiększającym częstotliwość ich występowania jest przeważnie nagłe zmniejszenie dawki u chorych przez dłuższy czas leczonych neuroleptykami bądź nagłe odstawienie leku.
• Depresja polekowa lub nasilenie się depresji, która właśnie jest leczona.
• Odczuwanie nadmiernego niepokoju (akatyzja) - występuje u 20-50% leczonych w pierwszych dniach przyjmowania leku. Uczucie rosnącego niepokoju nie pozwala skupić myśli na żadnej konkretnej rzeczy, uniemożliwia spokojne stanie lub siedzenie w miejscu. Często towarzyszy mu również drażliwość mogąca przerodzić się nawet w agresję. To stan, który najczęściej zniechęca chorych do dalszego leczenia.
• Uczucie pobudzenia.
• Bezsenność.
• Ostre dyskinezy przypominające ruchy pląsawicze - to efekt uboczny, którego 20% chorych nie jest w stanie wyeliminować nawet 5 lat po zakończeniu leczenia neuroleptykami. Występuje przewlekle, a ryzyko nasilenia objawów z każdym kolejnym rokiem wzrasta o 4-5%. Dyskineza charakteryzuje się mimowolnymi ruchami kończyn, a także niekontrolowanym drganiem mięśni twarzy, mruganiem powiekami oraz przygryzaniem języka czy wargi.
• Napadowe skurcze mięśni (dystonie) - najczęściej pojawiają się podczas pierwszych pięciu dni leczenia - zazwyczaj u ludzi młodych, którzy zaczynają przyjmować leki przeciwpsychotyczne. Dystonie charakteryzują się niekontrolowanym usztywnianiem karku lub drżeniem mięśni, powtarzającymi się wymachami kończyn dolnych i górnych.
• Parkinsonizm - pojawia się, jeśli zostaje uszkodzony zespół pozapiramidowy. Wśród objawów parkinsonizmu znajdują się: drżenia (występują nawet w pozycji leżącej), spowolnienie ruchów (bradykinezja), sztywność mięśni, ślinotok, nadmierne pocenie się, trudności z poruszaniem, zaburzenia mowy, trudności z utrzymaniem pionowej postawy, amimia. Czynnikami zwiększającymi ryzyko wystąpienia parkinsonizmu jest przyjmowanie kilku leków neuroleptycznych naraz lub łączenie ich z solami litu. Parkinsonizm dwa razy częściej występuje u młodych dziewczyn i kobiet, które przekroczyły 50 rok życia.
• Złośliwy zespół neuroleptyczny - to stan zagrażający życiu pacjenta. Występuje u 1% chorych przyjmujących neuroleptyki, jednak w 5-20% kończy się śmiercią. Objawy zespołu neuroleptycznego pojawiają się powoli. Pierwsze symptomy można zauważyć po trzech dniach przyjmowania leków. Stopniowo ujawniają się kolejne, utrzymując się przez około 7 dni. Zespół neuroleptyczny najczęściej dotyka młodych mężczyzn cierpiących na psychozy z zaburzeniami nastroju oraz schorzenia somatyczne. Objawami charakterystycznymi dla zespołu poneuroleptycznego są: drgawki, spadek napięcia mięśni, sztywność karku, nadmierna potliwość, gorączka, nietrzymanie moczu, trudności w połykaniu, przyspieszony oddech, a także kołatanie serca.
• Zaburzenia metaboliczne i endokrynne - spadek libido, zaburzenia wzwodu i wytrysku u mężczyzn, anorgazmia.
• Uczulenie na słońce, rumień, obrzęki.
• Spadki ciśnienia.
• Zaburzenia hematologiczne: niedokrwistość, zaburzenia krzepliwości.

Rodzaje neuroleptyków

Podział leków psychoneurotycznych

Z uwagi na skuteczność i wysokość ryzyka wystąpienia skutków pozapiramidowych neuroleptyki dzielą się na dwie grupy: I generacji (LPP, klasyczne i typowe) oraz II generacji (LPPII i atypowe).

• Neuroleptyki klasyczne - stosunkowo często wywołują reakcje pozapiramidowe, zależne od częstotliwości i ilości zażywanych dawek. Istnieje spore ryzyko występowania skutków ubocznych, nawet jakiś czas po odstawieniu leków.
• Neuroleptyki atypowe - znacznie rzadziej wywołują objawy pozapiramidowe, nie powodują parksonizmu, dystonii ani dyskinez. Jednym z najuciążliwszych skutków ubocznych neuroleptyków atypowych jest wzrost masy ciała oraz hiperprolaktynemia (wzrost prolaktyny we krwi).
• Neuroleptyki II generacji - istnieje bardzo małe prawdopodobieństwo, by wystąpiły objawy pozapiramidowe. Leki II generacji nie powodują wzrostu masy ciała, dysforii, sedacji, zaburzeń seksualnych ani nie zwiększają wzrostu prolaktyny we krwi. Ponadto w mniejszym stopniu wpływają na zaburzenia funkcji poznawczych, co sprzyja zwłaszcza leczeniu schizofrenii. Do neuroleptyków II generacji zaliczyć można między innymi: klozapinę, sertindol, zotepinę oraz paliperidon.

Jak wygląda leczenie neuroleptykami

Kuracja farmakologiczna zazwyczaj jest uzupełnieniem psychoterapii, podczas której wypracowywane są właściwe zachowania i normy postępowania. Neuroleptyki włączane są przez lekarza jako forma uzupełniająca i wzmacniająca działanie terapii.

Leczenie neuroleptykami zaczyna się od małych dawek, które stopniowo są zwiększane, aż do momentu, w którym pacjent zacznie przyjmować tak zwaną „dawkę terapeutyczną”. Dawka terapeutyczna to najmniejsza doza leku powodująca poprawę stanu chorego. Nie istnieje jedna określona ilość leku normująca stan wszystkich chorych. Optymalna dawka neuroleptyku zależy od stanu psychicznego, a także biologicznych uwarunkowań pacjenta. Kiedy leczenie dobiega końca, dawka neuroleptyków jest stopniowo obniżana, aż do całkowitego odstawienia.

Zasady stosowania neuroleptyków

Przyjmując leki przeciwpsychotyczne, każdy pacjent musi znajdować się pod stałą opieką lekarza. Należy postępować według zaleceń terapeuty oraz przestrzegać informacji zawartych w ulotce przepisanego leku. Ponadto warto pamiętać, że niezwykle istotne jest:

• Regularne przyjmowanie wyznaczonych porcji leków.
• Uświadamianie sobie, że terapia farmakologiczna ma równie duże znaczenie, jak psychoterapeutyczna. By mogło nastąpić pełne wyzdrowienie, konieczne jest jednoczesne realizowanie dwóch torów leczenia.
• Uważne obserwowanie swojego organizmu - każda osoba przyjmująca neuroleptyki powinna zwracać uwagę na to, jak się czuje po zażyciu leku. Należy obserwować swój organizm głównie pod kątem wystąpienia możliwych objawów mogących być skutkami ubocznymi (między innymi: obrzęki kończyn, spadek ciśnienia krwi, zawroty głowy, omdlenia).
• Nie spożywanie alkoholu - reakcje chemiczne, w jakie wchodzą neuroleptyki i alkohol mogą być groźne dla zdrowia, a nawet życia chorego.
• Nawadnianie organizmu i stosowanie odpowiedniej diety zawierającej duże ilości błonnika i warzyw.
• Unikanie przebywania na słońcu, w celu ochrony przed udarem słonecznym.

Autor: Natalia Walczak