Niedrożność jelit - czym się objawia?
Niedrożność jelit to stan, którego nie można, a w zasadzie nie da się lekceważyć. Jest to zatrzymanie procesu fizjologicznego pasażu pokarmu przez układ pokarmowy. W wielu przypadkach towarzyszy mu tzw. ostry brzuch, będący stanem zagrożenia życia i wymagającym natychmiastowego działania.
Jak często dochodzi do niedrożność?
Ciężko określić całkowitą skalę problemu. Wiadomo natomiast, iż zdecydowanie częstość występowania wzrasta wraz z wiekiem chorego. U dzieci niedrożności spotykane są rzadko. W znacznej większości, w około 80% przypadków niedrożność jelit jest wynikiem zrostów jelita cienkiego lub uwięźnięciem części jelita w przepuklinach brzusznych, do których może dojść po zabiegach operacyjnych. Kolejne 15% przypadków to niedrożności w przebiegu raka jelita grubego. Średnio co 10 osoba z objawami ostrego brzucha ma rozpoznawaną niedrożność jelit.
Jakie znamy rodzaje niedrożności?
Istnieje co najmniej kilka podziałów niedrożności w zależności od przyjętego kryterium. Tym kryterium może być zarówno przyczyna, dynamika, umiejscowienie jak i nasilenie niedrożności. Ze względu na przyczynę wyróżnia się niedrożność mechaniczną oraz czynnościową. Pierwsza dotyczy najprościej mówiąc obecności przeszkody w obrębie jelita uniemożliwiającej pasaż treści pokarmowej. Niedrożność czynnościowa natomiast to efekt nieprawidłowej motoryki jelita związanej z jego nieprawidłowym funkcjonowaniem. Inny podział ze względu na umiejscowienie uwzględnia niedrożność wysoką oraz niską.
Niedrożność wysoka dotyczy tylko części dwunastnicy, poniżej miejsca ujścia przewodów trzustkowych i żółciowych, a także jelita czczego (część jelita cienkiego bezpośrednio łączącego się z dwunastnicą). Drugi typ jak można się domyślać dotyczy jelita krętego oraz całego jelita grubego. Biorąc pod uwagę stopień upośledzenia pasażu wyróżniamy niedrożność pełną, określaną również jako całkowitą oraz niepełną inaczej niecałkowitą. Ostatni podział uwzględnia przebieg choroby oraz jej dynamikę, dzieląc niedrożności jelita na ostre oraz przewlekłe. Pierwsze dotyczą postaci szybko narastających, które mogą pojawić się w ciągu kilku godzin do kilku dni. Niedrożności przewlekłe narastają zwykle powoli, niekiedy dając tzw. niedrożność przepuszczającą, czyli okresowo zatrzymującą treść pokarmową.
Co wiemy o niedrożności mechanicznej jelit?
Niedrożność mechaniczna jelit to zahamowanie pasażu pokarmu przez przewód pokarmowy w wyniku zatkania lub zaciśnięcia się światła jelita. U 4 na 5 osób dotyczy to jelita cienkiego. Z tego powodu wyróżnia się tzw. niedrożność z zatkania oraz niedrożność z zadzierzgnięcia. Pierwsza dotyczy obecności przeszkody, która blokuje pasaż pokarmu od środka lub poprzez ucisk od zewnątrz. W przypadku niedrożności z zadzierzgnięcia dochodzi do zaciśnięcia jelita, z jednoczesnym uciskiem na naczynia krezki, odpowiadające za ukrwienie tego narządu, co szybko doprowadza do martwicy.
Zobacz również:
Czym są spowodowane niedrożności mechaniczne jelit?
Najczęstszą przyczyną niedrożności mechanicznych jelit, jak i ogólnie niedrożności jelit są zrosty pooperacyjne. W miejscu zrostu jelito może ulec podwieszeniu, skręceniu lub zaciągnięciu. Niekiedy w przypadku dzieci mamy do czynienia ze zrostami wrodzonymi, do których dochodzi z powodu przetrwania tzw. przewodu żółtkowego z okresu rozwoju wewnątrzmacicznego. Inną przyczyną mogą być uwięźnięte części jelita w obrębie przepukliny brzusznej. Dotyczy do najczęściej okolicy pachwiny, uda, pępka, a także miejsc pooperacyjnych. Mogą dotyczyć również przepuklin niewidocznych, określanych jako wewnętrzne, w obrębie przestrzeni okołodwunastniczej lub okołokątniczej. Do niedrożności doprowadza również skręt jelit, najczęściej tworzący się w obrębie jelita cienkiego lub esicy. W tym typie jednocześnie dochodzi do ucisku na naczynia krezki.
Czasem zachodzi zjawisko tzw. wgłobienia, kiedy to fragment jelita wraz z falą perystaltyczną wsuwa się dalszy odcinek jelita, wciągając jednocześnie naczynia krezki doprowadzając tak jak w poprzednim przypadku do martwicy narządu. Stosunkowo często wgłobienia tworzą się w charakterystycznych miejscach, m.in. przy wyrostku robaczkowym, uszypułowanym guzie czy uchyłku Meckela. Nie można zapominać o dość poważnej przyczynie niedrożności jelita, jaką jest zwężenie lub zatkanie w przebiegu choroby nowotworowej. Niekiedy również kamień żółciowy może zablokować pasaż treści pokarmowej, szczególnie jeżeli jego średnica przekracza 2 cm. Podobnie przyczyną może być również kamień kałowy, ciało obce lub pasożyt. Na koniec należy wspomnieć o choroba zapalnych jelit, które szczególnie w okresach zaostrzeń mogą doprowadzać do niedrożności, m.in. w chorobie Leśniowskiego-Crohna czy wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego.
Jakie objawy towarzyszą niedrożności mechanicznej jelita?
Pierwszym i najważniejszym objawem jest ból brzucha. W przypadku niedrożności z zatkani ma on zwykle charakter kolkowy, czyli postać z falami nasilenia i ustępowania bólu. W przypadku niedrożności z zadzierzgnięcia natomiast ból jest zwykle bardzo silny, pojawia się nagle i ma raczej charakter ciągły. Schorzeniu bardzo często towarzyszą wymioty. W zależności od umiejscowienia przeszkody wymioty pojawiają się w różnym czasie. Najszybciej dotyczą niedrożności wysokich. Objawem, który może sugerować niedrożność jest również zahamowanie oddawania gazów oraz stolca w okresie dłuższym niż 24 godziny. Brzuch jest wzdęty, u szczupłych osób można wyczuć stawiania się jelit, dodatkowo występują kurczenia oraz przelewania. W zaawansowanych postaciach pojawiają się objawy otrzewnowe, pod postacią rozlanej bolesności brzucha podczas ucisku oraz tzw. objawu brzucha deskowatego (brzuch twardy jak deska).
W jaki sposób rozpoznaje się i leczy niedrożności jelit?
Istnieje co najmniej kilka możliwości aby rozpoznać niedrożność. Można wykonać badania radiologiczne jamy brzusznej, badanie ultrasonograficzne, tomografię komputerową, a także w razie potrzeby kolonoskopię. Po wstępnym rozpoznaniu należy niezwłocznie przewieźć chorego do szpitala oraz podawać duże ilości płynów oraz elektrolitów. Podstawowym rodzajem postępowania jest niezwłoczne leczenie operacyjne, które w zależności od przyczyny różni się techniką wykonania.
Co wiemy o niedrożności porażennej jelita?
Za niedrożność porażenną jelit uznaję się taką, w której nie można wskazać przyczyny mechanicznej. Do tego typu sytuacji dochodzi w przebiegu kilku mechanizmów. Jednym z nich może być uszkodzenie splotów nerwowych w obrębie jelita poprzez bakterie, soki trawienne, stany zapalne czy operacje na jamie brzusznej. Mogą to być również tzw. odruchowe niedrożności porażenne jelita w przebiegu kolki żółciowej, nerkowej, złamań, skrętu jądra czy zmian guzowatych w obrębie ośrodkowego układu nerwowego. Niekiedy powodem może być mocznica, niewyrównana cukrzyca czy zaburzenia homeostazy. Głównymi objawami są wymioty, wzdęcia, charakterystyczny rozlany, stały ból w obrębie jamy brzusznej, a perystaltyka jelit nie jest słyszalna. Bardzo często po laparotomii dochodzi do kilkudniowej niedrożności porażennej co nie jest traktowane jako stan patologiczny. Nieco rzadziej, nie mniej należy również o tym pamiętać, iż niedrożność porażenne może być efektem zatoru lub zakrzepu tętnic doprowadzających krew do jelita. Rzadziej do tego typu niedrożności dochodzi w przebiegu choroby Hirschsprunga, zespołu Ogilviego czy tzw. niedrożności spastycznej.
Piotr Kuc
Źródła:
Noszczyk Wojciech, Chirurgia, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2005
Noszczyk Wojciech, Chirurgia Repetytorium, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2009
Komentarze do: Niedrożność jelit - czym się objawia? (1)
niedrożność jelit to nie żarty!
1Choremu, u którego wystąpiły bóle brzucha, nudności i wymioty, zatrzymanie gazów i stolca itd., a więc objawy przemawiające za niedrożnością przewodu pokarmowego, nie wolno w żadnym wypadku podawać środków przeczyszczają... pokaż całość