Niesprawność ruchowa i upadki osób starszych

Niesprawność ruchowa to jedna z głównych rzeczy, których obawiamy się w okresie starości. Wraz z wiekiem zmniejsza się sprawność fizyczna, a co za tym idzie stajemy się bardziej zależni od innych. Jest to następstwem pogłębiania się fizjopatologicznych zmian starczych, urazów, niekorzystnego wpływu środowiska, przewlekłych chorób oraz przede wszystkim stylu życia.

Aktywność fizyczna w młodszym wieku zmniejsza chorobowość i śmiertelność, a także zwiększa szansę na samodzielną egzystencję i pozytywną ocenę jakości życia w podeszłym wieku.

Czym jest niesprawność ruchowa?

Niesprawność wieku podeszłego to inaczej trudność w wykonywaniu jednej lub więcej czynności uwzględnionych w tzw. skali ADL (Czynności Życia Codziennego). Zalicza się do niej takie czynności jak: ubieranie się, samodzielną kąpiel, korzystanie z toalety, transfer czy spożywanie posiłku.

Kto jest najbardziej narażony?

Szczególnie narażone są osoby wątłe, słabowite, kruche, z wyczerpanymi rezerwami czynnościowymi. Są to osoby ze znacznymi zmianami starczymi, chorujące na choroby przewlekłe, po licznych urazach, pozbawione wsparcia socjalnego, emocjonalnego i instrumentalnego, pozbawione kontaktów społecznych, biedne, a także depresyjne, z zaburzeniami funkcji poznawczych i niską samooceną stanu zdrowia; często nadużywające również alkoholu, palące tytoń i niewykonujące aktywności fizycznej. O tym jak wielki jest to problem mogą świadczyć statystyki. Ocenia się, że w USA ponad 30% osób powyżej 70 roku życia zgłasza problemy z funkcjonowaniem fizycznym. 20% osób po 70 roku życia ma problem z minimum jedną z czynności wchodzących w skład skali ADL, a po 80 roku życia już ponad 50% osób. Dane dla naszego kraju są jeszcze gorsze, otóż jakiekolwiek zaburzenie sprawności zgłasza 50% osób w wieku 70-74 lat i aż 78% osób po 80 roku życia.

Jak definiuje się upadek?

Upadek definiuje się jako zdarzenie polegające na nagłej, niezamierzonej zmianie pozycji ciała będącej efektem utraty równowagi, podczas chodzenia lub wykonywania innych czynności w wyniku czego poszkodowany znajduje się na ziemi, podłodze lub nisko położonej powierzchni, bez udziału sił zewnętrznych. Jest to jeden z tzw. Wielkich Problemów Geriatrycznych.

Co mówią statystyki?

Ocenia się, że u 1/3 osób po 65 roku upadki zdarzają się minimum jeden raz w roku. Z czasem liczba ta wzrasta. We wczesnej starości problem dotyczy co 4 osoby, natomiast po 80 roku życia zdarza się to co drugiej osobie. Sytuacja jest jeszcze gorsza w przypadku placówek zajmujących się osobami starszymi. Tam średnio 2/3 osób przewlekle chorych ma z tym problem.

Zobacz również:

Jakie są czynniki ryzyka upadków?

Na podstawie zebranych danych, uznano iż do czynników ryzyka upadków zaliczyć należy m.in. wiek powyżej 80 lat, upośledzenie funkcji poznawczych, zawroty głowy, przebyty udar mózgu, choroby zapalne i zwyrodnieniowe stawów, zaburzenia chodu i równowagi utrudniające wykonywanie podstawowych czynności samoobsługi, upadki w przeszłości, a także stosowanie leków przeciwdepresyjnych, leków przeciwspychotycznych, benzodiazepin o długim i pośrednim czasie działania, a także jednoczesne stosowanie więcej niż 4 leków na raz.

Za prawdopodobne czynniki wymagające jeszcze potwierdzania uznaje się również płeć żeńską, nietrzymanie moczu, niską masę ciała, używanie przy chodzeniu laski, balkonika czy trójnoga, depresja, zaburzenia widzenia, a także stosowanie leków antyarytmicznych klasy IA, diuretyków, opioidów oraz dogoksyny.

Jakie zagrożenia wiążą się z upadkami wieku podeszłego?

Uważa się, że upadki stanowią główną przyczynę zgonu osób starszych. Około 10% upadków doprowadza do poważnych urazów z czego 50% to złamania. Oprócz tego dochodzić może do obrażeń tkanek miękkich, krwiaków podtwardówkowych, oparzeń, stłuczeń czy otarć. Średnio jedna osoba na pięć, które doznały złamania bliższej nasady kości udowej umiera z tego powodu w ciągu pół roku, a 50% osób które przeżyły są niezdolne do samodzielnego poruszania się. Zwiększa to szansę u takich osób na zapalenia płuc, powikłania zakrzepowo-zatorowe, odleżyny, przykurcze, zaniki mięśniowe, infekcje dróg moczowych, depresję oraz poczucie uzależnienia i izolacji.

Uważa się, że leżenie powyżej godziny po upadku zwiększa prawdopodobieństwo zgonu oraz uzależnienia od otoczenia. Osoby które doznały upadku, często cierpią na tzw. zespół poupadkowy charakteryzujący się lękiem przed ponownym upadkiem. Ocenia się, że może dotyczyć to co czwartej osoby w takiej sytuacji.

Wewnętrzne i zewnętrzne przyczyny upadków

Przyczyny upadków dzieli się na wewnętrzne jak i zewnętrzne. Pierwsze dotyczą starczych zmian upośledzających funkcję narządów odpowiadających za chód, równowagę i postawę, a także schorzenia i leki mogące upośledzać kontrolowanie postawy. Zewnętrze przyczyny to natomiast efekt braku dostosowania warunków środowiskowych do potrzeb osób starszych.

Za przyczyny wewnętrzne uznaje się schorzenia sercowo-naczyniowe (zaburzenia rytmu, hipotonia ortostatyczna, miażdżyca tętnic dogłowowych i kończyn dolnych), zaburzenia psychiczne (otępienie, lęki, majaczenie, depresje), zaburzenia metaboliczne (anemia, hipoglikemia, cukrzyca, niedoczynność tarczycy oraz zaburzenia wodno-elektrolitowe), schorzenia neurologiczne (choroba Parkinsona, stan po udarze, nadwrażliwość zatoki szyjnej, neuropatie obwodowe, spondyloza szyjna), zaburzenia żołądkowo jelitowe w postaci przewlekłych krwawień i biegunek, nykturia, nietrzanie moczu, parcie naglące, omdlenia po kaszlu, po mikcji, po defekacji, również jaskra, zaćma, zwyrodnienie plamki, nadczynność tarczycy, stosowanie diuretyków, digoksyny i wiele innych.

Za przyczyny zewnętrzne upadków uznaje się nieodpowiednie podłogi (śliskie, mokre, z wysokimi progami, zawinięte brzegi dywanów itp.), niedostateczne oświetlenie lub zbyt rażące lampy, zastawione przejścia, zbyt wysokie łóżka i krzesła, niskie oparcia, wanny, zbyt niskie sedesy, schody bez poręczy, zniszczone i śliskie stopnie, mała ilość podestów, a także nierówne chodniki, wysokie krawężniki i niedostosowane środki transportu.

Jak pomóc takim osobom?

Po wykonaniu szeregu testów i ustaleniu przyczyn upadków wdraża się interdyscyplinarne działania mające na celu wyeliminowanie jak największą ilość czynników ryzyka u danej osoby.

Interwencja obejmuje leczenie ostrych i przewlekłych schorzeń, modyfikację wcześniej prowadzonego leczenie (jeżeli jest taka potrzeba), odpowiednie poradnictwo dotyczące bezpiecznego zachowania się w sytuacjach zwiększających ryzyko upadków. Na przykład w niewydolności kręgowo-podstawnej zaleca się unikanie gwałtownych skrętów głową, schylania się, a w hipotonii ortostatycznej powolną zmianę pozycji, noszenie pończoch lub opasek uciskowych itp. Eliminuje się również zagrożenia środowiskowe o czym była mowa wcześniej, a także wprowadza się odpowiednią rehabilitację poprawiającą równowagę i siłę mięśniową.

Autor: Piotr Kuc
Żródła:
Grodzicki Tomasz, Geriatria z elementami gerontologii ogólnej, VM Media Sp.z o.o. VM Group Sp.k., Gdańsk 2007

Niesprawność ruchowa i upadki osób starszych

Komentarze do: Niesprawność ruchowa i upadki osób starszych