O opiece paliatywno-hospicyjnej w Polsce słów kilka…

Jednym z palących problemów polskiego systemu ochrony zdrowia staje się opieka długoterminowa. Dzieje się tak za przyczyną ogólnego trendu starzenia się społeczeństwa, a co za tym idzie, kumulacji chorób przewlekłych lub o długim okresie inkubacji, jak to ma miejsce w przypadku części nowotworów złośliwych, ujawniających się dopiero w podeszłym wieku.

W Polsce szczególnym rodzajem opieki długoterminowej, obok świadczeń pielęgnacyjno - opiekuńczych, jest opieka paliatywno-hospicyjna (OPH), obejmująca w przeważającej większości chorych onkologicznych w terminalnym stadium choroby.

Zgodnie z danymi Centrum Onkologii, liczba zgonów na nowotwory złośliwe wśród kobiet w latach 1999-2007 zwiększała się znacząco w okresie okołomenopauzalnym, po pięćdziesiątym roku życia, natomiast dla tego samego przedziału czasu, wśród mężczyzn, po przekroczeniu szśćdziesiątego roku życia [1]. Dla obu płci wartość ta wyraźnie wzrastała po przekroczeniu 70 roku życia. Zwiększona zachorowalność i umieralność na nowotwory złośliwe wymusza rozwój nowych form opieki, jak też stałe powiększanie bazy istniejących już placówek.

W roku 2002 Światowa Organizacja Zdrowia zdefiniowała opiekę paliatywno-hospicyjną jako holistyczne działanie ukierunkowane na pacjenta i jego rodzinę, mające na celu (jeśli to możliwe) przedłużenie życia chorego i poprawienie jego jakości [2]. Nierozerwalną częścią tej opieki, jak wspomniałam już wcześniej, jest tzw. End of Life Care, czyli opieka u schyłku życia, która najczęściej obejmuje chorych onkologicznych [3]. Cechą charakterystyczną tej opieki jest przesunięcie aspektu działania, z ukierunkowanego przede wszystkim na leczenie przyczynowe choroby, na zapewnienie jak najwyższej jakości życia. Nic więc dziwnego, że do realizacji tych celów niezbędna stała się obecność interdyscyplinarnego zespołu specjalistów oraz wolontariuszy.

Twórczynią współczesnego ruchu hospicyjnego była Dame Cicely Saunders – pielęgniarka, pracownik socjalny i lekarz w jednej osobie, założycielka pionierskiego i wzorcowego dla innych placówek Hospicjum św. Krzysztofa w Londynie. Jej kilkukrotne wizyty w Polsce, począwszy od lat 70-tych, stały się bodźcem dla rozwoju polskiego ruchu hospicyjnego.

Obecny system ochrony zdrowia w Polsce gwarantuje bezpłatne świadczenia OPH w ramach 3 trybów:
a)    stacjonarnym, obejmującym oddziały medycyny paliatywnej i hospicja stacjonarne,
b)    domowym, obejmującym hospicja domowe dla dzieci lub dla dorosłych,
c)    ambulatoryjnym, w skład którego wchodzą poradnie medycyny paliatywnej.

Do 31. 07. 2008 roku kryteria NFZ objęcia opieką paliatywno-hospicyjną obejmowały co najmniej 80% pacjentów w zaawansowanym stadium choroby nowotworowej i pozostałe 20% pacjentów z innymi chorobami przewlekłymi w ich terminalnej fazie [4]. Od 1. 08. 2008 roku kryteria te zostały rozszerzone o kilka dodatkowych jednostek chorobowych [5].

Zobacz również:

Wobec rosnącego zapotrzebowania na tego typu opiekę w naszym kraju, bardzo ważną kwestią pozostaje zapewnienie optymalnej dostępności. Według najnowszego sprawozdania Krajowego Konsultanta w dziedzinie medycyny paliatywnej z 2007 roku, na terenie Polski istniały łącznie: 154 poradnie medycyny paliatywnej, 326 zespoły paliatywnej opieki domowej i zespoły opieki paliatywnej dla dzieci oraz 133 oddziały medycyny paliatywnej, wykonujace świadczenia w oparciu o kontrakty z NFZ [6].

Optymalny standard dostępności do OPH wyznaczony przez Światową Organizację Zdrowia, ustalony na 5 łóżek na 100 tysięcy mieszkańców, przekroczono już w większości polskich województw, natomiast jest on bardzo niski w województwie zachodniopomorskim (1,18) oraz zbyt niski w województwach: śląskim (2,26), świętokrzyskim (3,01) oraz łódzkim (3,94) [7].

Niebagatelną rolę w zakresie organizacji OPH pełnią hospicja domowe, zakładane w przeważającej większości przez osoby prywatne, których liczba stale rośnie. Według szacunkowych obliczeń autorki artykułu, w latach 1999-2005 ze świadczeń udzielanych w hospicjach stacjonarnych, z wyłączeniem oddziałów medycyny paliatywnej, skorzystał co 10 pacjent w krańcowej fazie nowotworu złośliwego. Może to prowadzić do przypuszczenia, jak wielu pacjentów korzysta właśnie z opieki domowej.

Te oddolne, obywatelskie inicjatywy pokazują głębokie zrozumienie szczególnej specyfiki OPH w Polsce, zapewniając właściwą atmosferę opieki umierającemu w otoczeniu najbliższych osób i własnych ,,czterech ścian”. Niezbędną rolę w kształtowaniu odpowiedniej atmosfery odgrywają też, działający przy tych profesjonalnych zespołach opieki,
wolontariusze.

Mimo niewątpliwych sukcesów na polu opieki hospicjnej, do wdrożenia pozostaje nadal wiele kwestii. Należą do nich przede wszystkim: ustalenie standardów opieki paliatywnej, zwiększenie jednostek udzielających tego typu świadczeń w poszczególnych województwach, z położeniem szczególnego nacisku na rozwój zespołów opieki domowej, ustawiczne kształcenie specjalistycznej kadry specjalistów: lekarzy i pielęgniarek medycyny paliatywnej [8]. Na szczeblu zaś społecznym nie można ustawać w wysiłkach edukowania przede wszystkim młodzieży w zakresie kształtowania postaw prozdrowotnych, czyli zachowań dobrze nam wszystkim znanych tj: prowadzenia aktywnego trybu życia, stosowania zasad zdrowego żywienia, porzucenia używek, szczególnie tytoniu oraz nabycia nawyku regularnych wizyt kontrolnych u lekarza. Z drugiej strony, należy w dalszym ciągu rozpowszechniać ideę wolontariatu, który jest nieoceniony w zakresie poprawy jakości życia pacjenta i jego rodziny, zarówno przed śmiercią, jak i w okresie żałoby.

Autor:
Anna Rewekant

Piśmiennictwo:

1. Krajowa Baza Danych Nowotworowych – Raporty na podstawie danych Centrum Onkologii. [ 23 lipiec 2010]. Dostępny w Internecie: http://85.128.14.124/krn/liczba_zg_rozp/default.asp.

2. Wytyczne (Rekomendacje) (Rec) 2003 24 Komitetu Ministrów dla państw c członkowskich dotyczące organizacji opieki paliatywnej wraz z Memorandum wyjaśniającym (przyjęte przez Komitet Ministrów 12 listopada 2003 roku podczas 860 Konferencji Zastępców Ministrów) - Słownik. [ 23 lipiec 2010]. Dostępny w Internecie: http://opiekapaliatywna.org/__Rec_2003_24_GLOSS.htm.

3. Łuczak J.: Co to jest leczenie objawowe/paliatywne oraz opieka paliatywna-hospicyjna i dlaczego warto z nich korzystać?. Przegląd Terapeutyczny [online]. nr 3/2007. [23 lipiec 2010]. Dostępny w Internecie:
http://www.ptt-terapia.pl/przeglad/03/Luczak.pdf, s.4.

4. Buss T.; Lichodziejewska-Niemierko Monika.: Opieka paliatywna w Polsce – od idei do praktyki (również lekarza rodzinnego). Forum Medycyny Rodzinnej [online]. tom2, nr4/2008. [23 lipiec 2010]. Dostępny w Internecie: http://www.fmr.viamedica.pl/wydanie.phtml?id=8, s. 280.

5. Załącznik nr. 12 do zarządzenia nr 53/2008/DSOZ Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia z dnia 6 sierpnia 2008 r. w sprawie określenia warunków zawierania i realizacji umów w rodzaju: opieka długoterminowa. [23 lipiec 2010]. Dostępny w Internecie: http://www.nfz.gov.pl/new/index.php?katnr=3&dzialnr=12&artnr=3354&b=1&szukana=opieka+d%B3ugoterminowa.

6. de Walden-Gałuszko K.: Sprawozdanie z działalności Krajowego Konsultanta w dziedzinie medycyny paliatywnej za 2007 rok. [23 lipiec 2010]. Dostępny w Internecie: http://www.opiekapaliatywna.org/.

7. Ibidem.
8. Ibidem.