Objawy okulistyczne w przebiegu zespołu nabytego upośledzenia odporności (AIDS)
Wirus HIV należy do grupy retrowirusów. Poprzez atakowanie limfocytów T-pomocnicznych, makrofagów i innych komórek układu odpornościowego systematycznie osłabia układ immunologiczny. Organizm jest przez to bardziej narażony na wszelkie infekcje. Zdecydowanie słabiej daje sobie też radę ze wszystkimi innymi schorzeniami. Ostatecznie wyniszczenie układu odpornościowego prowadzi do rozwoju AIDS, czyli zespołu nabytego niedoboru odporności.
Zakażenie wirusem HIV sprzyja m.in. wystąpieniu takich chorób, jak kandydoza, pneumocystodoza czy gruźlica płuc. W związku z daleko posuniętym upośledzeniem odporności osoby chore na AIDS są też bardziej narażone na rozwój zakażeń oportunistycznych i nowotworów, które nie omijają narządu wzroku. Najczęściej występującą zmianą okulistyczną u osób z AIDS jest związana z zespołem nabytego niedoboru odporności retinopatia. Często rozwijają się także wspomniane infekcje oportunistyczne, zwłaszcza cytomegalowirusem (rzadziej Toxoplazma gondi, Herpes zoster czy Pneumocystis carini).
Źródłem zakażenia cytomegalowirusem (CMV) są wydzieliny lub wydaliny osoby chorej, a więc ślina, nasienie, kał, mleko matki i in. Zakażenie może mieć zatem miejsce w wyniku bezpośredniego kontaktu z chorym, drogą kropelkową, seksualną i pokarmową. Zagrożone są także dzieci chorych kobiet, które wirusem mogą zakazić się przez łożysko (cytomegalia wrodzona) lub podczas przechodzenia przez kanał rodny (cytomegalia okołoporodowa).
Infekcja CMV w przebiegu AIDS ma najczęściej postać zapalenia siatkówki, choć może też dojść do zapalenia przełyku, jelit, płuc, nadnerczy, trzustki, mózgu czy nawet rdzenia kręgowego. Zmiany w tylnym odcinku oka mają charakter mikroangiopatii siatkówkowej - błona podstawna ulega pogrubieniu, a światło naczyń włosowate zamknięciu. Początkowo zmiany zapalne pojawiają się w obszarach okołonaczyniowych. Następnie naczyniami zakażenie rozprzestrzenia się, zajmując siatkówkę, głównie w jej środkowym obszarze. Zmiany mają postać szaro-białych nacieków mających tendencję do zlewania się ze sobą. Często obserwowane są także krwawe wylewy i wybroczyny.
Objawy zakażenia różnią się oczywiście w zależności od dokładnej lokalizacji zapalenia. Na przykład przy zajęciu obwodowej części siatkówki choroba może przebiegać bezobjawowo, natomiast przy ogniskach zapalenia występujących w plamce i nerwie wzrokowym obserwowane jest przymglenie widzenia i znaczne obniżenie ostrości wzroku.
Zobacz również:
Niezależnie od lokalizacji zmian zakażenie siatkówki cytomegalowirusem w przebiegu AIDS nie powoduje dyskomfortu, łzawienia, bólu, ani światłowstrętu. Oczy natomiast są zawsze „białe”. Zakażenie CMV ma też znacznie cięższy przebieg niż w innych przypadkach immunosupresji. Leczenie polega najczęściej na stosowaniu dożylnych preparatów gancyklowiru i foskarnetu. Jego celem jest przede wszystkim utrzymanie jak najlepszej ostrości widzenie i jakości życia osoby chorej.
Innym patogenem, który może wywoływać zapalenie siatkówki jest Toxoplazma gondi. Ten chorobotwórczy pierwotniak powoduje u osób chorych na AIDS wystąpienie białych pól zaniku siatkówki zlokalizowanych w biegunie tylnym gałki ocznej. W przeciwieństwie do zakażenia cytomegalowirusem w tym przypadku rzadko obserwowane są wybroczyny czy wylewy krwi. Często natomiast zmianom widocznym na dnie oka towarzyszą objawy zapalenia przedniego odcinka błony naczyniowej. Osoby chore zwykle zgłaszają występowanie światłowstrętu, spadku ostrości wzroku lub widzenie mętów ciała szklistego. Poza toksoplazmozą gałki ocznej zakażenie Toxoplasma gondi u osób z AIDS może mieć postać toksoplazmozy ośrodkowego układu nerwowego.
Varicella zoster (VZV) jest wirusem przyczyniającym się do rozwoju ostrej martwicy siatkówki u osób chorych na AIDS. Zmiany zapalne dotyczą przedniego odcinka błony naczyniowej oka, ciała szklistego i obwodu siatkówki. Także w zakażeniu Herpes zoster nie występują krwawe wylewy. Przebieg zakażenia jest cięższy od infekcji CMV, a odwarstwienie siatkówki stanowi powikłanie występujące w większości przypadków.
Kandydoza określana też mianem drożdżycy przyczynia się do powstawania ognisk zapalenia o białawym zabarwieniu, występujących początkowo w obszarze tarczowo-plamkowym, a z czasem też w ciele szklistym i przednim odcinku błony naczyniowej. W przebiegu infekcji widoczne jest wyraźne zaczerwienienia oka, a pacjent skarży się na ból. Leczenie polega na stosowaniu preparatów amfoterycyny B, mikonazolu i ciprofloksacyny.
Zapalenie tylnego odcinka błony naczyniowej może być z kolei związane z zakażeniem Pneumocystis carini. Objawy okulistyczne rozwijają się także w okresie kiły II-rzędowej –zakażenie Treponema pallidum, bakterią, która wywołuje najczęściej zapalenie przedniego odcinka błony naczyniowej lub zapalenie pozagałkowe nerwu II.
Osoby z zespołem nabytego upośledzenia odporności są bardziej narażone nie tylko na infekcje wirusowe, pierwotniakowe i grzybicze, ale także na zakażenia bakteryjne. Najczęściej u osób chorych stwierdza się kolonizację bakterii Streptococcus haemoliticus, Staphylococcus aureus i Pseudomonas aeruginosa. W leczeniu wymienionych infekcji bakteryjnych wykorzystywana jest amikacyna, natamycyna, gentamycyna, cefazolina i ciprofloksacyna.
Tak jak to osoby z AIDS są też bardziej zagrożone chorobami nowotworowymi. U co dziesiątego chorego rozwija się mięsak Kaposiego. Zmiany zlokalizowane są zwykle na powierzchni oczodołu, spojówki i powiek. Mają postać płaskiego lub wypukłego guza o różowym lub ciemnofioletowym zabarwieniu. Mimo wycięcia, zastosowania krioterapii albo radioterapii zmiany mają tendencję do nawracania.
Innym nowotworem często występujących u zakażonych wirusem HIV jest chłoniak Burkitta. W jego przebiegu zmiany są umiejscowione w okolicy powiek (powieki twarde, obrzęknięte) i oczodołu (twarda masa w przedniej części oczodołu). Leczenie obejmuje chemio- i radioterapię. U osób chorujących na AIDS, w obrębie powiek lub spojówek może rozwinąć się także rak kolczystokoórkowy. Objawia się występowaniem zmian w kształcie guzka o wysokości ponad 2 mm, które są poddawane zabiegowi wycięcia.
Podobne zmiany okulistyczne jak we wspomnianych chorobach nowotworowych występują w obrębie powiek w mięczaku zakaźnym. Niewielkie, ale bardzo liczne guzki zlokalizowane są w obrębie powiek i spojówek. Często towarzyszą im objawy zapalenia spojówek i rogówki. Innymi zmianami okulistycznymi, jakie mogą wystąpić u osób z zespołem wtórnego upośledzenia odporności są: zapalenie błony naczyniowej, ostra jaskra, mikroangiopatie spojówek i wylewy podspojówkowe.
Autor:
Marta Grochowska
Źródła:
Homziuk M.: Objawy okulistyczne w przebiegu AIDS,
Gładysz A. (red.): Zakażenia HIV/AIDS poradnik dla lekarzy praktyków,
Kocięcki J., Kocięcka W., Dmitriew A.: Zakażenie wirusem cytomegalii – wybrane aspekty patologii klinicznej. Klinika oczna 2007, 1-3.
Komentarze do: Objawy okulistyczne w przebiegu zespołu nabytego upośledzenia odporności (AIDS)