Omdlenie - objawy i pierwsza pomoc

Omdlenia występują często, ale jedynie niewielki odsetek osób z omdleniami poszukuje pomocy lekarskiej. Najczęściej w populacji ogólnej występują omdlenia odruchowe, zwłaszcza u osób młodych. Są to stosunkowo łagodne omdlenia, występujące w powiązaniu z bodźcami. Zawsze jednak osoba, która doświadczyła omdlenia, powinna udać się do lekarza, aby wykluczyć przyczyny kardiologiczne, gdyż omdlenia wynikające z przyczyn kardiologicznych zwiększają ryzyko śmierci.

U wielu osób przyczyna omdleń pozostaje niejasna, mimo przeprowadzenia specjalistycznych badań. Statystyki pokazują, że każdego roku co najmniej 1 milion przypadków omdleń w Europie pozostaje niewyjaśniony^¹. Podstawą diagnozy jest przeprowadzenie wywiadu oraz wykluczanie chorób serca.

Ryzyko omdleń jest największe w wieku 15 - 25 lat, ale wtedy są to zazwyczaj łagodne omdlenia odruchowe. Ryzyko omdleń wzrasta ponownie po 70. roku życia. Często omdlenie jest wówczas wywołane więcej niż jedną przyczyną, na przykład spadkiem ciśnienia i chorobą serca.

W przypadku niewyjaśnionych nawracających omdleń najnowsze wytyczne Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego zalecają wszczepienie rejestratora arytmii już we wczesnej fazie diagnostyki przy braku wysokiego ryzyka nagłego zgonu, (jeżeli występuje wysokie ryzyko nagłego zgonu sercowego wdrażana jest procedura terapeutyczna - np. wszczepienie kardiowertera-defibrylatora) oraz w przypadku, gdy po wstępnej ocenie omdlenie pozostaje niewyjaśnione,
a jednocześnie istnieje silne podejrzenie arytmii jako przyczyny omdlenia.

Urządzeniem, które pozwala na wykrycie arytmii serca jako przyczyny omdlenia, jest wszczepialny rejestrator arytmii (ILR). Jest to kilkucentymetrowe urządzenie elektroniczne wszczepiane podskórnie, które stale rejestruje kilkudziesięciominutowe okresy (pętle) EKG, jak w zapisie metodą Holtera. Dzięki ILR możliwe jest rejestrowanie wybranych fragmentów EKG według zaprogramowanych kryteriów lub po rejestracji włączonej przez chorego (np. po omdleniu), co pozwala na korelację objawów (omdlenia) z obrazem EKG. Czas monitorowania sięga powyżej 14 miesięcy. Zabieg przeprowadzany jest w znieczuleniu miejscowym. Pacjent trafia do szpitala zaledwie na kilka godzin.

Podczas wizyty u lekarza

Najważniejszą sprawą w przypadku diagnozowania omdleń jest przeprowadzenie szczegółowego wywiadu.
Należy dokładnie opisać lekarzowi sytuację w której doszło do omdlenia (np. nagła zmiana pozycji lub pozostawanie w pozycji stojącej przez dłuższy czas, wysiłek fizyczny).
Należy powiedzieć czy wystąpiły objawy poprzedzające omdlenie (nie zawsze występują).
Należy odtworzyć odczucia które poprzedzały omdlenie (zawroty głowy, kołatanie serca, nudności, silny stres, strach, poczucie paniki) i które wystąpiły po odzyskaniu przytomności.
Zobacz również:
Należy poinformować o chorobach serca, padaczce lub chorobie Parkinsona (jeżeli zostały wcześniej zdiagnozowane) oraz o przyjmowanych lekach.
Należy poinformować o przypadkach nagłych zgonów w rodzinie z powodu chorób serca lub
o chorobach serca w najbliższej rodzinie.
Bezwzględnie należy udzielić informacji czy zdarzenie miało miejsce po raz pierwszy, a jeśli nie to w jakich okolicznościach i z jaką częstotliwością występowały omdlenia wcześniej.

Nie wszystkie przypadki utraty przytomności są omdleniami - diagnostyka

Szczegółowy wywiad.
Badanie przedmiotowe z pomiarem ciśnienia tętniczego (w pozycji leżącej i stojącej)
i standardowe badanie EKG.
W zależność od stwierdzonych nieprawidłowości lekarz może zalecić wykonanie: masażu zatoki tętnicy szyjnej u pacjentów powyżej 40 roku życia, monitorowania EKG metodą Holtera w przypadku podejrzenia omdleń arytmicznych, testu pionizacyjnego lub testu na stole pochyleniowym w przypadku podejrzenia omdleń odruchowych lub ortostatycznych.

Jeżeli zachodzi podejrzenie, że utrata przytomności nie jest omdleniem, ale inna formą utraty przytomności, lekarz zleca inne badania:

ocenę neurologiczną np. w przypadku podejrzenia padaczki,
badania obrazowe mózgu: tomografia komputerowa lub rezonans magnetyczny.

Ogólne zasady zapobieganie omdleniom

Spożywanie dużej ilości płynów: 3,5 litra w zimie, 5-6 litrów w lecie - najlepiej jest nosić przy sobie małą butelkę wody.
Jeśli nie ma nadciśnienia, to można i należy solić pokarmy do woli.
Unikanie sytuacji wywołujących omdlenia w tym unikanie dusznych i tłocznych pomieszczeń.

Jak się zachować, gdy czujemy, że za chwilę możemy zemdleć

Jeżeli omdlenie poprzedzają objawy mamy kilka sekund na przygotowanie się. Przygotowanie się
w dużej mierze zależy od sytuacji:

Jeżeli jest to tylko możliwe, należy się położyć.
Jeżeli w pobliżu jest druga osoba, dobrze żeby podłożyła nam coś pod nogi, tak aby były wyżej niż głowa i zaopiekowała się nami przez kilka chwil.
Jeżeli nie możemy się położyć powinniśmy stojąc skrzyżować nogi najwyżej, jak to możliwe jednocześnie lekko się pochylając. W tym samym czasie należy postarać się wspinać na palce i zaciskać mięśnie nóg i pośladków. Ta swoista pompa mięśniowa poprawi powrót krwi do serca i przepływ krwi przez mózg. Jeżeli to tylko możliwe należy też na wysokości klatki piersiowej złączyć dłonie (np. poprzez zahaczenie palcami jednej dłoni o drugą)
i następnie próbować rozciągać je.
Jeżeli jesteśmy w sytuacji, która nie pozwala nam na wykonanie powyższych czynności, dobrze jest powoli przyklęknąć na jedno kolano, udając np. że zawiązujemy sznurowadło, następnie zmienić kolano i „poprawić” drugie sznurowadło. Należy podnosić się bardzo powoli - przed wyprostowaniem strzepując jednocześnie pyłki z kolan.

Jak pomóc osobie, która przy nas straciła przytomność

W pierwszej chwili bardzo trudno jest ocenić sytuację i rozróżnić, czy to jest łagodne omdlenie i zaraz nastąpi powrót świadomości, czy też jest to zagrażająca życiu utrata przytomności (tzw. „zatrzymanie krążenia”).

Osobę, która zemdlała należy położyć w pozycji bezpiecznej i zabezpieczyć głowę, podkładając coś pod nią.
Trzeba sprawdzić, czy wyczuwalny jest puls i czy zachowane jest oddychanie. Jeżeli po 10-15 sekundach brak jest oddechu, pojawia się zasinienie twarzy i nadal nie ma wyczuwalnego pulsu, to należy wezwać pomoc i przystąpić do akcji reanimacyjnej - masaż serca i sztuczne oddychanie. Jeśli po następnych kilkudziesięciu sekundach nadal brak pulsu, oddychania i nie ma powrotu świadomości, to wszystko zaczyna wskazywać na to, że jest to zatrzymanie krążenia, które wymaga kontynuacji zabiegów reanimacyjnych, pomocy innych osób, użycia automatycznego defibrylatora (jeśli jest dostępny) i wezwania specjalistycznej pomocy.

Przypisy:

1. van Dijk N, Boer KR, Colman N, Bakker A, Stam J, van Grieken JJ, et al. High diagnostic yield and accuracy of history, physical examination, and ECG in patients with transient loss of consciousness in FAST: the Fainting Assessment study. J Cardiovasc Electrophysiol 2008;19(1):48-55