Osteoporoza – leczenie

Zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) osteoporoza jest uogólnioną chorobą szkieletu, w której przebiegu dochodzi do zmniejszenia gęstości mineralnej kości i zmiany ich mikroarchitektury. skutkiem tego jest wzmożona łamliwość i co za tym idzie zwiększone ryzyko złamań. Na zachorowanie szczególnie narażone są kobiety po 65 roku życia o wątłej budowie ciała. Duże znaczenie mają również czynniki genetyczne.

Podstawowym celem leczenia osteoporozy jest zmniejszenie ryzyka złamań i zapobieganie komplikacjom. Uwaga powinna być zatem skupiona na zapobieganiu ubytkom masy kostnej i wywoływaniu jej przyrostu. Terapia powinna mieć charakter wielokierunkowy. Obecnie do dyspozycji są leki z grupy bifosfonianów, substancje wpływające na receptory estrogenowe. kalcytonina, parathormon, związki fluoru, leki hormonalne oraz preparaty wapnia i witaminy D.

BIFOSFONIANY są pochodnymi kwasu bifosfoniowego. Ich podstawowym działaniem jest hamowanie czynności osteoklastów i resorpcji kości. W leczeniu osteoporozy zastosowanie znalazły głównie bifosfoniany zawierające w cząsteczce grupę aminową. Związki te nie upośledzają bowiem mineralizacji tkanki kostnej i cechują się silniejszym potencjałem antyresorpcyjnym. Mechanizm ich działania polega na hamowaniu aktywności osteoklastów (komórek kościogubnych) i przyspieszaniu ich apoptozy. Leczenie z wykorzystaniem bifosfonianów jest długotrwałe i wymaga przestrzegania pewnych zasad dotyczących ich stosowania. Leki należy bowiem przyjmować pół godziny przed śniadaniem, a po zastosowaniu utrzymywać pozycję stojącą lub siedzącą. Zwiększy to bowiem nie tylko wchłanianie, ale dodatkowo zminimalizuje ryzyko uszkodzenia błony śluzowej przełyku i żołądka.

Alendronian – preparaty: Alenato, Ostemax, Alendrogen, Ostolek, Ostenil, Sendron i in.
Pamidronian – preparaty: Aredia, Pamifos, Pamitor, Pamisol i in.
Risedronian (brak grupy aminowej) – preparaty: Actonel, Norifaz, Risendros 35.
Kwas ibandronowy (brak grupy aminowej) – preparaty: Bonivia, Ossica, Bandronat.

PARATHORMON (PTH) jest hormonem, którego podstawową funkcją jest zapobieganie hipokalcemii, czyli obniżonemu stężeniu wapnia we krwi. Związek wpływa przede wszystkim na nerki i kości. W tych pierwszych aktywuje cyklazę adenylanową, przez co zwiększa wytwarzanie cAMP i jego wydalanie z moczem. Ponadto zwiększa wchłanianie jonów wapniowych z moczu pierwotnego, aktywuje przemianę 25-hydroksycholekalcyferolu do kalcytriolu oraz zwiększa pośrednio wchłanianie wapnia z przewodu pokarmowego. Ponadto zmniejsza wchłanianie fosforanów i węglanów. W kościach z kolei parathormon zwiększa aktywność i liczbę osteoklastów, pobudzając w ten sposób osteolizę.

W leczeniu osteoporozy zastosowanie znalazł teriparatyd (prep: Forsteo), syntetyczny peptyd składający się z biologicznie aktywnej sekwencji aminokwasów występującej w N-końcowym odcinku ludzkiego parathormonu. Jego działanie farmakologiczne jest takie samo jak PTH. Lek wspomaga proces tworzenia się kości. Może wywoływać następujące działania niepożądane: zaburzenia żołądkowo-jelitowe, metaliczny posmak w ustach, drżenie mięśni i ból w miejscu podania (iniekcja). Preparat teriparatydu nie może być stosowany dłużej niż przez 24 miesiące.

Zobacz również:

KALCYTONINA to hormon, którego działanie jest przeciwstawne do parathormonu. Jego rolą jest bowiem zapobieganie nadmiernemu zwiększeniu stężenia jonów wapnia we krwi (hiperkalcemii). Związek zatrzymuje zatem wapń w układzie kostnym. Wiąże się ze swoistymi receptorami znajdującymi się między innymi w osteoklastach, przez co zwiększa syntezę cAMP. Skutkiem jest hamowanie aktywności i powstawania osteoklastów, a to z kolei prowadzi do zablokowania resorpcji wapnia w kościach. Zwiększeniu ulega natomiast mineralna gęstości kości, zwłaszcza w kręgosłupie. U osób z osteoporozą kalcytonina zapobiega kompresyjnemu złamaniu kręgów oraz zmniejsza częstość złamań szyjki kości udowej. Niestety w czasie stosowania leku jego skuteczność znacznie maleje. W lecznictwie często wykorzystywana jest kalcytonina łososiowa (prep.: Miacalcic, Tonocalcin, Calcitonin), która cechuje się dłuższym działaniem. Przy długotrwałej terapii istnieje znaczne ryzyko rozwoju tachyfilaksji, dlatego też zalecane jest wykonywanie okresowych przerw w leczeniu.

HORMONALNA TERAPIA ZASTĘPCZA wykorzystywana jest w leczeniu osteoporozy u kobiet w okresie pomenopauzalnym. Dostarcza bowiem organizmowi estrogeny, których niedobór przyspiesza dojrzewanie osteoklastów i przyspiesza resorpcję kości. Hormonalna terapia zastępcza może zatem zwolnić, a nawet zatrzymać rozwój choroby. Dodatkowo wpływa korzystnie na funkcjonowanie układu mięśniowego i powięzi. Niestety stosowanie estrogenów może mieć również negatywne oddziaływanie na zdrowie. Zwiększa bowiem ryzyko raka endometrum i piersi, a także zakrzepów i kamicy dróg żółciowych. W terapii osteoporozy wykorzystywane są estrogeny słabo działające w połączeniu z preparatami progesteronowymi.

WITAMINA D3 jest niezbędna dla właściwego wchłaniania wapnia w przewodzie pokarmowym oraz zwrotnej resorpcji nerkach. U osób starszych stężenie tej witaminy we krwi jest często niewystarczające do prawidłowego przebiegu tych procesów. Dlatego też dużą rolę w leczeniu osteoporozy odgrywa właściwa suplementacja.

WAPŃ jest pierwiastkiem bardzo istotnym dla wielu procesów mających miejsce w układzie kostnym, w tym do mineralizacji tkanki kostnej. Jego niedobór zaburza wiele mechanizmów, co prowadzi między innymi do dysfunkcji układu ruchu. W związku z tym właściwa podaż wapnia jest bardzo ważnym elementem leczenia osteoporozy.

SELEKTYWNE MODULATORY RECEPTORÓW ESTROGENOWYCH (SERDM) wybiórczo modyfikują warunkowane przez estrogeny procesy metaboliczne i czynnościowe. Mechanizm ich działania polega na selektywnej regulacji funkcji receptorów estrogenowych w poszczególnych tkankach. W terapii osteoporozy zastosowanie znalazła pochodna benzopirenu – raloksifen, który należy do SERM typu II (wykazuje działanie agonistyczno-antagonistyczne). Działanie antagonistyczne dotyczy receptorów estrogenowych raka piersi (hamuje rozwój tego nowotworu), natomiast agonistyczne dotyczy receptorów układu kostnego. W trakcie stosowania preparatu raloksifenu (Evista) mogą wystąpić takie działania niepożądane, jak: zaburzenia zakrzepowo-zatorowe, krwawienia z dróg rodnych, uderzenia gorąca, obrzęki czy zmniejszenie liczby trombocytów. Lek podawany jest raz na dobę niezależnie od posiłków.

ZWIĄZKI FLUORU wykorzystywane są w leczeniu zaburzeń metabolicznych kości od 1966 roku. W tym czasie Bernstein udowodnił bowiem, że fluorek sodu może powodować zwiększenie masy kostnej u osób z osteoporozą. Niestety osiągnięcie tego celu wymaga stosowania fluorku sodu w dawkach zbliżonych do dawek toksycznych. To z kolei wiąże się z dużym ryzykiem działań niepożądanych, które występują aż u 30-50% chorych. Pojawiają się m.in. niestrawność, silne bóle w nadbrzuszu i niedokrwistość. Obecnie zastosowanie związków fluoru ogranicza się do skojarzonego leczenia (z witaminą D3 i wapniem) osteoporozy posteroidowej,

Marta Grochowska

Źródła:
Janiec W. (red.): Farmakodynamika. Podręcznik dla studentów farmacji. PZWL, Warszawa 2008,
Kostowski W., Herman Z. S. (red.): Farmakologia. Podstawy farmakoterapii. PZWL, Warszawa 2010,
Zaremba-Ner A.: Osteoporoza [www.mdh.pl],
pharmindex.pl