Owrzodzenia jamy ustnej

Aż 80% zmian owrzodzeniowych zlokalizowanych w jamie ustnej to afty. Mogą się pojawić u osób w każdym wieku, choć statystycznie najczęściej występują u osób mających od 20 do 40 lat. Szacuje się, że afty pojawiają się u co piątej osoby. Przyczyna ich wystąpienia nie jest niestety znana.

W etiologii aft mogą mieć swój udział stres, uraz, uczulenia na składniki pokarmowe, infekcje, niedobory żelaza, cynku lub witaminy B12. Ich wystąpieniu może też sprzyjać wyniszczenie fizyczne, zmęczenie, AIDS, choroby nowotworowe, a także niewłaściwie dopasowane protezy, wypełnienia dentystyczne czy zbyt energiczne szczotkowanie zębów. U kobiet owrzodzenia jamy ustnej pojawiają się najczęściej tuż przed miesiączką.

Afty są zmianami szarawymi, płaskimi, o okrągłym kształcie, zwykle niewielkich rozmiarów (do 1 cm średnicy). Mogą występować pojedynczo lub w niewielkich skupieniach - do pięciu wykwitów. Najczęściej pojawiają się na policzkach, języku i po wewnętrznej stronie warg, rzadziej na śluzówce dziąseł. Aftom zwykle towarzyszy ból. Owrzodzenia jamy ustnej mogą występować w jednej z trzech postaci klinicznych: mniejsze (przewlekle nawrotowe), duże, opryszczkowate. Pierwsza postać jest najłagodniejsza. Proces jej gojenia trwa od jednego do dwóch tygodni. Afty duże i opryszczkowate występują zwykle z tyłu jamy ustnej, częściej w grupach – nawet do 100 zmian w przypadku owrzodzeń opryszczkowatych. Afty duże jak nazwa wskazuje cechują się większym rozmiarem – średnica przekracza 1 cm. W przeciwieństwie do aft małych proces ich gojenia jest powolny i może trwać nawet wiele tygodni. Z kolei owrzodzenia opryszczkowate są bardzo drobne i goją się zwykle w ciągu miesiąca.

Istnieje wiele preparatów przeznaczonych do leczenia owrzodzeń jamy ustnej. Głównymi ich składnikami są środki miejscowo znieczulające i salicylan choliny.

ŚRODKI MIEJSCOWO ZNIECZULAJĄCE (benzokaina, lidokaina) cechują się krótkim okresem działania. Z tego też względu konieczna jest częsta aplikacja w celu utrzymania odpowiedniego efektu znieczulającego. Na ogół nie wskazane jest jednak częstsze nakładanie preparatu niż 8 razy dziennie. Preparaty mogą powodować reakcje uczuleniowe (częściej zawierające benzokainę). Przeciwwskazaniem do ich stosowania jest III trymestr ciąży.

Zobacz również:

SALICYLAN CHOLINY jest niesteroidowym lekiem przeciwzapalnym. Działa przeciwbólowo i przeciwzapalnie. Żel z salicylanem choliny należy aplikować czystym palcem co 3-4 godziny lub w miarę potrzeby. Lek jest bardzo bezpieczny, może być stosowany zarówno u kobiet w ciąży, jak i małych dzieci (od 4 miesiąca życia, np. w bolesnym ząbkowaniu).

Przykłady preparatów:

Lidodent żel (chlorowodorek lidokainy);
Orofar aerozol, tabletki do ssania (chlorowodorek lidokainy, chlorek benzoksoniowy) – działa nie tylko znieczulająco, ale także przeciwbakteryjnie, przeciwwirusowo i przeciwgrzybiczo;
Bobodent żel (chlorowodorek lidokainy, wyciąg z tymianku i rumianku) – dzięki zawartości ekstraktów roślinnych działa dodatkowo przeciwzapalnie i przeciwbakteryjnie;
Dentinox N żel (chlorowodorek lidokainy, wyciąg z rumianku);
Mucosit żel (chlorowodorek lidokainy, wyciąg z koszyczków rumianku, kwiatu nagietka, liści podbiału, kory dębu, liści szałwii, ziela tymianku, olejek rumiankowy, olejek miętowy, alantoina) – zawartość wyciągów roślinnych i alantoiny sprawia, że preparat nie tylko miejscowo znieczula, ale również przyspiesza gojenie ran, działa przeciwzapalnie, przeciwbakteryjnie i ściągająco;
Calgel żel (chlorowodorek lidokainy, chlorek cetylopirydyniowy) – drugi składnik czynny preparatu jest środkiem odkażającym, który działa grzybobójczo i bakteriobójczo;
Dentosept A płyn (benzokaina, wyciąg roślinny z kwiatu rumianku, kory dębu, liścia szałwii, ziela arniki, kłącza tataraku, ziela mięty pieprzowej, ziela tymianku, boraks) – wyciąg ziołowy zapewnia działanie ściągające, przeciwzapalne, przeciwgrzybicze i przeciwbakteryjne. Boraks natomiast odpowiada za właściwości odkażające;
Septolete Plus pastylki do ssania (benzokaina, chlorek cetypirydyniowy) – preparat wykazuje właściwości odkażające i miejscowo znieczulające;
Cholinex (salicylan choliny) – działa przeciwzapalnie i przeciwbólowo, zmniejsza obrzęk błony śluzowej jamy ustnej, a zwiększone wydzielanie śliny dodatkowo wspomaga efekt przeciwzapalny;
Sachol (salicylan choliny, chlorek cetalkonium) – żel stomatologiczny działający przeciwbólowo i przeciwzapalnie.

Jeśli ból jest mocno uciążliwy można również sięgnąć po przeciwbólowe preparaty doustne zawierające paracetamol (np. Apap, Codpipar) lub niesteroidowe leki przeciwzapalne - kwas acetylosalicylowy (np. Aspirin, Polopiryna), ibuprofen (np. Ibum, Nurofen).

Dodatkowo można sporządzać płukankę z roztworu soli rozpuszczonej w wodzie (1/2 łyżeczki soli na szklankę ciepłej wody). Płukanki można przygotować także z naparu z herbaty. Zawarte w niej garbniki działają bowiem ściągająco i przyspieszą proces gojenia. Afty można również oczyszczać roztworem wody utlenionej z wodą w stosunku 1:4. Odpowiednio należy też dbać o higienę jamy ustnej. Szczoteczka do zębów powinna być bowiem miękka, by dodatkowo nie podrażniać zmienionych miejsc.

Jeśli problem aft często powraca warto skorzystać z porady lekarskiej. Pomocne mogą być bowiem płukanki roztworem antybiotyku (np. tetracykliny) lub stosowane miejscowo preparaty glikokortykosteroidów. Konieczność wizyty lekarskiej występuje również w sytuacji owrzodzeń jamy ustnej u dzieci poniżej 10. roku życia. Skontrolować należy także zmiany niebolesne lub występujące w większych grupach (powyżej 5). Niepokoić powinna też towarzysząca owrzodzeniom gorączka. Tak jak to zostało wspomniane afty goją się 7-10 dni. Jeśli w tym czasie zmiany nie ustąpią, również należy skontaktować się z lekarzem.

Autor: Marta Grochowska
Źródła:
Rutter P.: Opieka farmaceutyczna. Elsevier Urban & Partner, 2006.