Pokrzywka – od przyczyny do leczenia

Pokrzywka to przypadłość stara jak świat. Już Hipokrates pisał o niej jako o uciążliwej dolegliwości, która nie poddaje się leczeniu. Uporczywy świąd i szpecący wygląd skóry z pewnością sprawiają dyskomfort. Jednak współczesna medycyna potrafi im zaradzić odpowiednią farmakoterapią. Warunkiem jest tylko właściwe rozpoznanie przyczyny. Jak diagnozuje się i leczy pokrzywkę? Dowiesz się tutaj.

Poszukiwany, poszukiwana – przyczyna

Pokrzywka – jak katar czy ból głowy – ma wiele twarzy i może mieć różnorakie źródło. - Pokrzywka jest niezwykle różnorodną etiologicznie jednostką chorobową, którą wywołuje wiele czynników – wirusy, bakterie, pasożyty, alergeny, leki, choroby przewlekłe oraz czynniki fizyczne – podkreśla dr n. med. Zygmunt Nowacki, alergolog, specjalista chorób dzieci, wykładowca Polskiego Towarzystwa Zwalczania Chorób Alergicznych.

- Przypadłość może manifestować się wyłącznie pod postacią pokrzywki. Do objawów skórnych mogą dołączyć też inne – charakterystyczne dla danego schorzenia – symptomy, np. w przebiegu mononukleozy zakaźnej, choroby nowotworowej, choroby tarczycy czy wirusowego zapalenie wątroby – dodaje lekarz.

Dane epidemiologiczne donoszą, że ok. 15 – 20% populacji poczuło pokrzywkę na własnej skórze. Uważa się też, że prawie każdy miał z nią do czynienia. Chorobę można jednak pomylić z mastocytozą, osutką polekową, pokrzywkowym zapaleniem naczyń, rumieniem wielopostaciowym czy świerzbem. Dlatego, gdy tylko zauważymy u siebie niepokojące objawy, warto od razu zapukać do drzwi gabinetu lekarskiego.

Alergia czy nie? – Typy pokrzywek

Rodzaj pokrzywki zwykle zależy od przyczyny jej wystąpienia. Pokrzywka fizykalna to najczęściej reakcja na zimno, ciepło, noszenie ciężkich przedmiotów, długotrwałe klęczenie bądź wysiłek fizyczny. W tym ostatnim przypadku pokrzywkę traktuje się jako objaw nadwrażliwości na produkcję potu. Wśród różnych typów schorzenia pokaźną grupę stanowią pokrzywki typu alergicznego – przynajmniej 50% przypadków pokrzywki ostrej (trwającej mniej niż 6. tygodni) i 20-25% przypadków pokrzywki przewlekłej (utrzymującej się powyżej 6. tygodni). Okres występowania epizodów pokrzywkowych jest więc równie istotny. Na wyróżnienie zasługują też pokrzywki kontaktowe, gdzie zmiany na skórze uwidaczniają się w miejscu jej styku z alergenem (np. sierść zwierząt, leki, tkaniny, lateks).

Jednak u większości chorych mamy do czynienia z tzw. pokrzywką idiopatyczną, czyli bez wykrytej przyczyny, kiedy objawy pojawią się i znikają samoistnie. - Według ostatnich klasyfikacji – do pokrzywek nie zalicza się objawów pokrzywki lub obrzęku naczyniowo-ruchowego występujących podczas reakcji anafilaktycznych. Wstrząs anafilaktyczny często rozpoczyna się właśnie od pokrzywki, ale potem do głosu dochodzą inne typowe objawy – spadek ciśnienia krwi, wymioty, utrata przytomności – konkluduje alergolog.

Skóra pod lupą – objawy

Generalnie tym, co świadczy o pokrzywce, jest tzw. bąbel pokrzywkowy czyli miejscowy, bezbolesny, płasko-wyniosły, czerwony, różowy lub porcelano-różowy obrzęk skóry właściwej o zróżnicowanej wielkości – od kilku milimetrów do nawet kilkunastocentymetrowych powierzchni. Wszystko przypomina zmiany, które powstają wskutek kontaktu skóry z pokrzywą (stąd nazwa schorzenia). Typowe bąble pokrzywkowe są dobrze odgraniczone, bledną przy ucisku, swędzą lub pieką. Mogą pojawić się praktycznie wszędzie, a ich wysiew jest nagły i utrzymuje się od 1 h do 24 h, po czym ustępuje bez szwanku dla skóry. Innym symptomem schorzenia jest wspominany już obrzęk naczyniowo-ruchowy.

- Przyjmuje się że jest on odmianą pokrzywki, jednak w tym wypadku objawy występują w głębszych warstwach skóry – wyjaśnia dr n. med. Zygmunt Nowacki. Obrzęk naczyniowo-ruchowy pojawia się średnio u co drugiego pacjenta z pokrzywką, najczęściej na wargach, powiekach, tułowiu, a nawet w okolicach narządów płciowych. Chorzy skarżą się wówczas na doznania bólowe i uczucie rozpierania skóry, a objawy utrzymują się u nich dłużej – do 72 h.

Reakcja uczuleniowa – jak powstaje?

Zanim na powierzchni skóry ukażą się bąble pokrzywkowe, wewnątrz organizmu zachodzi szereg procesów prowadzących do ich powstania. Inicjatorem tych zmian w obrębie skóry jest oczywiście kontakt z czynnikiem alergizującym (pokarmy, np.: jajo kurze, orzechy ziemne, owoce morza; alergeny wziewne, np.: pyłki traw i drzew; alergeny kontaktowe, np.: lateks, sierść zwierząt) lub wyzwalaczem histaminy – podstawowego mediatora procesu zapalnego przy pokrzywce. Jednak na niej się nie kończy, gdyż w proces ten zaangażowane są też inne substancje – jak serotonina, cytokiny i chemokiny.

Gdy organizm chorego zetknie się z alergenem, jego układ odpornościowy zaczyna traktować go jako niebezpieczny i uruchamia reakcję obronną. Wówczas mastocyty (komórki tkanki łącznej należące do układu immunologicznego) dokonują wyrzutu mediatorów wazoaktywnych z histaminą na czele. Zaś histamina pobudzając swój receptor H1, powoduje rozkurcz naczyń krwionośnych, a tym samym wzrost przepustowości ich ścian oraz swędzenie. W efekcie następuje przeciek płynu do górnej warstwy skóry, co objawia się widocznym na jej powierzchni obrzękiem. Z kolei w przypadku obrzęku naczyniowo-ruchowego, mediatory zostają po prostu przesunięte do głębszych warstw skóry i tam wywołują obrzmienie.

Do apteki – jakie brać leki?

Skoro histamina jest sprawczynią wysiewu bąbli pokrzywkowych, leczenie w tym przypadku opiera się głównie na podaniu preparatów blokujących jej działanie i zwalczających objawy pokrzywki. W tym celu stosuje się leki przeciwhistaminowe (LP) najnowszej generacji jak bilastyna. Substancja ta będąc silnym inhibitorem receptora H1, szybko hamuje aktywność histaminy i łagodzi widoczne zmiany skórne oraz świąd.

Przy tym lek odznacza się wysokim profilem bezpieczeństwa i nie powoduje ciężkich skutków ubocznych. Środek jest bezpieczny także przy długotrwałej terapii, gdyż nie wywołuje senności i nie wpływa na zdolność prowadzenia pojazdów. W przypadku bilastyny nie ma też obaw o interakcje z innym lekami (substancja nie jest metabolizowana przez cytochrom wątrobowy P 450) czy z alkoholem.

- Nie powinno się natomiast rozpoczynać leczenia od sterydów doustnych. Płynne pudry również są niepotrzebnym elementem terapii schorzenia – podkreśla dr n. med. Zygmunt Nowacki. Niezbędne jest jednak przerwanie kontaktu z czynnikiem wywołującym pokrzywkę. Niestety czasem jest to trudne z powodu niemożności ustalenia jej przyczyny. Jeśli natomiast uda się stwierdzić, że bąble pokrzywkowe powstały na tle alergicznym – głównie na drodze mechanizmu IgE zależnego (czyli z udziałem przeciwciał IgE) – konieczna będzie dieta eliminacyjna z wykluczeniem alergizujących produktów i zastąpieniem ich innymi, o podobnej wartości odżywczej.

Oko w oko z lekarzem – diagnoza

W celu podjęcia skutecznego leczenia pokrzywki, konieczna jest wcześniejsza diagnoza lekarska. Stwierdzenie wystąpienia bąbli pokrzywkowych jest bowiem dużo łatwiejsze niż ustalenie powodu ich wysiewu. Tutaj niezbędne są kompetencje lekarskie i rzetelny wywiad z pacjentem.

- Z ust lekarza z pewnością padną pytania o czas wystąpienia pierwszych objawów, częstość pojawiania się bąbli pokrzywkowych oraz okres ich utrzymywania się. Lekarz zapyta również o objawy chorobowe ze strony innych narządów oraz aktualnie lub przewlekle stosowane leki. Specjalistę interesować będą także ewentualne zakażania wirusowe dróg oddechowych u chorego i jego bliskich w ostatnich kilku tygodniach. Równie istotne kwestie tyczą się związku czasowego pomiędzy wystąpieniem pokrzywki a spożyciem pokarmu bądź oddziaływaniem czynników fizycznych, jak ekspozycja na zimno czy wysiłek fizyczny. Ponadto w gabinecie mogą pojawić się pytania o narażenia zawodowe, hobby, zabiegi operacyjne, kontakt ze zwierzętami, ukąszenia owadów oraz ostatnio odbyte podróże – uprzedza dr n. med. Zygmunt Nowacki.

Wszystko celem wykrycia pokrzywki i ustalenia jej przyczyny. Zazwyczaj wywiad dostarcza wystarczających informacji do rozpoznania schorzenia. A jeśli nie – dodatkowe badania laboratoryjne mogą rozwiać zaistniałe wątpliwości.

****

Dr n. med. Zygmunt Nowacki – alergolog, specjalista chorób dzieci, wykładowca Polskiego Towarzystwa Zwalczania Chorób Alergicznych. Autor wielu poradników dotyczących zasad diagnostyki i profilaktyki chorób alergicznych.