Postępowanie w oparzeniach termicznych i chemicznych oczu
Oparzenia odczynnikami chemicznymi należą do najcięższych uszkodzeń oczu. Szczególnie poważne są oparzenia związkami zasadowymi. Substancją, która najczęściej je wywołuje jest wapno wykorzystywane w budownictwie. Wyjątkowo niebezpieczne jest wapno niegaszone (tlenek wapnia), które wchodzi w egzotermiczną reakcję z wodą będącą głównym składnikiem łez.
W jaki sposób dochodzi do uszkodzeń oka? Stężona zasada reaguje z kwasami tłuszczowymi błony komórkowej nabłonka rogówki (proces zmydlania). W ten sposób uzyskuje dostęp do warstwy właściwej. Tam zniszczeniu ulegają włókna kolagenowe i proteoglikany. Następnie substancja zasadowa przenika do przedniej komory oka, uszkadza tęczówkę, soczewkę i struktury budujące kąt przesączania. Uszkodzeniu ulega również ciało rzęskowe, co dodatkowo uniemożliwia odbudowę kolagenu (zahamowana synteza askorbinianu). W ciężkich oparzeniach może dojść nawet do zaniku gałki ocznej.
Kwasami najczęściej uszkadzającymi narząd wzroku są: kwas solny z akumulatorów oraz kwas solny i azotowy w czasie wypadków przy pracy np. w zakładach chemicznych. Choć często oparzenie kwasami wydaje być się bardzo poważne, tak naprawdę jest zdecydowanie mniej groźne w porównaniu do działania zasad na narząd wzroku. Kwasy bowiem wywołują denaturację białek, a wytworzona przez nie warstwa stanowi barierę chroniącą przed dalszymi uszkodzeniami.
Nie zmienia to jednak faktu, iż kwasy także wywołują ciężkie uszkodzenia oczu. Są one między innymi wynikiem stanu zapalnego, powstającego na skutek oparzenia. Nadmiernie wytwarzane enzymy proteolityczne mogą bowiem uszkadzać macierz rogówkową. Różnica w działaniu kwasów i zasad dotyczy także tempa rozwoju uszkodzeń. Kwasy dokonują najpoważniejszych zniszczeń bezpośrednio po zadziałaniu natomiast efekty oparzenia zasadami pogłębiają się z czasem.
Należy pamiętać, że stopień uszkodzenia oka zależy nie tylko od czynnika chemicznego, które wywołało oparzenie, ale także jego stężenia i czasu jego kontaktu z gałką oczną. Dlatego tak ważna jest jak najszybsza reakcja i wdrożenie odpowiedniego postępowania.
Pierwszą i najważniejszą czynnością jaka powinna zostać wykonana jest spłukanie oczu i całej poparzonej okolicy twarzy bardzo dużą ilością wody lub innych płynów, np mleka czy herbaty. W czasie płukania konieczne jest rozwarcie powiek. W przypadku oparzenia wapnem ważne jest dokładne usunięcie przy użyciu wacika wszystkich pozostałości zaprawy zalegającej w worku spojówkowym i fałdach powiek.
Następnym etapem jest pomoc na ostrym dyżurze lub w gabinecie okulistycznym, która oczywiście powinna mieć miejsce tak szybko jak to tylko możliwe. Tam dokonywana jest ocena rozległości ubytku nabłonka rogówki i spojówki. W przypadku oparzeń ługami zwykle wykonywane jest ponownie dokładne płukanie worka spojówkowego, po jego uprzednim znieczuleniu. Do płukania wykorzystywany jest zwykle roztwór soli fizjologicznej.
Zobacz również:
Po płukaniu trwającym zwykle około pół godziny wykonywany jest pomiar pH w worku spojówkowym. Jeśli po 15-30 minutach od jego przerwania pH wykazuje wartości zbliżone do prawidłowych płukania uznaje się za zakończone. W ciężkich oparzeniach może okazać się konieczne przeprowadzenie punkcji z usunięciem ok. 0,1-0,2 ml płynu komorowego i odtworzeniem komory analogiczną objętością jałowego 0,9% roztworu chlorku sodu. Przebieg dalszego leczenia zależy od stopnia uszkodzenia oka.
Przy bardzo lekkich oparzeniach (pierwszego stopnia) wystarczające jest leczenie ambulatoryjne, w pozostałych przypadkach chory pozostaje na oddziale okulistycznym. Jego celem jest zmniejszenie odczynu zapalnego, obniżenie ciśnienia wewnątrzgałkowego oraz ułatwienie regeneracji rogówki. Najważniejszą grupą leków wykorzystywaną w leczeniu zachowawczym oparzeń chemicznych są kortykosteroidy. Związki te hamują działanie leukocytów wielojądrzastych i zmniejszają stan zapalny ze strony przedniego odcinka błony naczyniowej. Zalecane jest stosowanie miejscowych preparatów steroidowych w dużych dawkach przez pierwsze dwa tygodnie terapii. Następnie dawka jest stopniowo zmniejszana, by ostatecznie zastąpić kortykosteroidy niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi, np. diklofenakiem.
Innym lekiem stosowanym w oparzeniach chemicznych jest kwas askorbowy, czyli witamina C, która bierze udział w syntezie kolagenu. Miejscowo podaje się także chelatujący wapń cytrynian sodu oraz tropikamid, który rozszerza źrenicę i zapobiega zrostom. Związek ten zmniejsza także bolesność wywołaną skurczem tęczówkowo-rzęskowym. Doustnie podaje się natomiast antybiotyki z grupy tetracyklin, które mają zapobiegać owrzodzeniom rogówki. Stosowanym per os lekiem jest też acetazolamid, który obniża ciśnienie wewnątrzgałkowe.
W większości przypadków oparzeń chemicznych oczu konieczne jest leczenie operacyjne. Najczęściej przeprowadzanym zabiegiem jest przeszczep rogówki. Ma on jednak szansę powodzenia jedynie w przypadkach braku martwicy okołorąbkowej oraz przy całkowitym ustąpieniu stanu zapalnego. Przed tą operacją przeprowadzane są także inne zabiegi, których celem jest osiągnięcie optymalnego stanu oparzonego oka.
Ze względu na duże ryzyko jaskry wtórnej często przeprowadza się też operacje przeciwjaskrowe polegające na wszyciu do komory przedniej wszczepu drenującego ciecz wodnistą do przestrzeni pod torebką Tenona. Często jednocześnie z przeszczepem usuwa się zmętniałą soczewkę. W przypadkach braku szansy na powodzenie powyższych zabiegów przeprowadza się keratoprotezowanie.
W porównaniu do oparzeń chemicznych oparzenia termiczne są stosunkowo niegroźnymi uszkodzeniami oka. Przeważnie dotyczą jedynie niewielkich powierzchni, przez co nie stanowią zagrożenia zaburzenia funkcji widzenia, ani powstania defektu kosmetycznego. Jeśli jednak oparzenie powiek klasyfikowane jest jako II lub III stopień dochodzi do martwicy tkanek. Mogą powstać także ściągające blizny, będące przyczyną odsłonięcia oka, co z kolei prowadzi do kolejnych powikłań.
Bezpośrednie oparzenia oka zdarzają się relatywnie rzadko. Zwykle mają miejsce podczas spawania, gdy odłamek roztopionego metalu dostanie się do oka. Wbrew pozorom powstałe wtenczas ubytki nabłonka łatwo się goją. Oko można także uszkodzić, narażając narząd wzroku na działanie promieni elektromagnetycznych. Promieniowanie podczerwone powoduje oparzenia cieplne objawiające się przekrwieniem i obrzękiem powiek. Długotrwałe narażenie przy braku szkieł ochronnych może powodować zmętnienie soczewki (zaćma hutnicza) oraz obrzęk siatkówki w okolicy plamki.
Także światło widzialne może niekorzystnie wpływać na oczy. Z tego względu należy unikać bezpośredniego patrzenia na słońce. Może ono być przyczyną opatrzenia dołka środkowego. W jego konsekwencji powstaje obrzęk i ognisko bliznowacenia wysycone barwnikiem. Najczęstszą przyczyną oparzeń termicznych jest promieniowanie nadfioletowe, np. łuk elektryczny podczas spawania, światło słoneczne wysoko w górach lub na śniegu czy lampa kwarcowa. Oparzenie objawia się silnym światłowstrętem, spastycznym zaciśnięciem powiek oraz bolesnością. Występuje także obrzęk powiek i przekrwienie spojówek.
Leczenie we wszystkich wymienionych przypadkach oparzenia termicznego sprowadza się do jednorazowego miejscowego podania środka znieczulającego (np. pantokainy, nowezyny, ksylokainy) i tropikamidu. Ponadto wykonuje się zimne okłady. Po czasie do worka spojówkowego aplikuje się także żel regenerujący lub maść z antybiotykiem. Objawy oparzenia zwykle ustępują w ciągu doby.
Autor:
Marta Grochowska
Źródło:
Niżanowska M.H.: Okulistyka. Podstawy Kliniczne. PZWL, Warszawa 2007.
Komentarze do: Postępowanie w oparzeniach termicznych i chemicznych oczu