Późne objawy śmierci - jak wyglądają?

Z chwilą śmierci w naszym organizmie rozpoczynają się procesy doprowadzające ostatecznie do rozkładu zwłok. Oprócz tzw. wczesnym zmian pośmiertnych, a więc bladości zwłok, wysychania pośmiertnego, oziębienia zwłok, plam opadowych, stężenia pośmiertnego z czasem pojawiają się również tzw. późne zmiany pośmiertne.

Są to w kolejności autoliza, gnicie i ostatecznie zeszkieletowanie zwłok. Niekiedy w niestandardowych warunkach dochodzi do nietypowych zmian, tzw. przeobrażenia tłuszczowo-woskowego, strupieszenia lub przeobrażenia torfowego.

Autoliza – pierwszy etap rozkładu zwłok...

Autoliza inaczej może być określana jako proces samotrawienia. Tkanki ulegają rozkładowi w wyniku działania własnych enzymów. Jako pierwsze procesem tym obejmowane są komórki najbardziej narażone na brak tlenu. Jest to przede wszystkim ośrodkowy układ nerwowy. Zmiany te stwierdza się nawet po kilku minutach od zatrzymania krążenia. Organizm znajduje się w stanie chaosu, pozbawiony jest sterowania oraz ośrodkowej regulacji. Wzrasta aktywność hydrolaz przy jednoczesnym spadku aktywności redoksazy i fosfotransferazy. Tkanki ulegają zakwaszeniu. To wszystko sprzyja aktywacji enzymów odpowiedzialnych za procesy autolizy. W następstwie narządy wewnętrzne ulegają rozmiękaniu, a krwinki czerwone hemolizie zwykle już 2-3 godziny po śmierci. Jeżeli proces autolizy przebiega w idealnie sterylnych warunkach, pozbawionych działania enzymów bakteryjnych dochodzi do tzw. maceracji. Stwierdza się ją przede wszystkim w przypadku obumarcia płodu wewnątrzmacicznie.

Rozpoczyna się proces gnilny...

W dodatniej temperaturze otoczenia, odpowiedniej wilgotności bakterie, głównie beztlenowe doprowadzają do rozpadu tkanek, głównie w wyniku rozkładu związków organicznych zawierających azot. Opisywane bakterie należą w większości do saprofitów bytujących w warunkach fizjologicznych w obrębie przewodu pokarmowego. Oczywiście w każdym wypadku możliwy jest udział również bakterii niesaprofitycznych. Ostatecznie powstają peptydy, aminokwasy, wolne aminy, a także duże ilości gazów w postaci dwutlenku węgla, siarkowodoru, metanu oraz amoniaku. Najoptymalniejszą temperaturą dla bakterii jest 30 stopni Celsjusza. Co ciekawe w przypadku zbyt wysokich temperatur spotykanych zwykle w regionach okołorównikowych możliwe jest zahamowanie procesu gnilnego.

Zobacz również:

Oprócz opisywanej temperatury za proces gnilny odpowiada również wilgotność powietrza oraz stosowana za życia antybiotykoterapia. Szybsze procesy zachodzą w przypadku zwłok z przerwaniem ciągłości powłok, wolniej natomiast w zwłokach pozbawionych krwi. Procesy gnilne mogą być obserwowane niekiedy już w przeciągu kilkunastu godzin od zgonu. Zwykle jednak następuje to dopiero po około 2 dniach, w postaci szarozielonkawego podbarwienia skóry w obrębie brzucha. Opisywany kolor wynika głównie z połączenia się hemoglobiny z siarkowodorem. Z czasem barwa zielonkawa zmienia się na brudnoczerwonozielonkawą. W wyniku rosnącego ciśnienia gazów przemieszczeniu ulegają płyny tkankowe z pozostawieniem pęcherzy zabarwionych na brudnoczerwono. Gromadzące się gazy doprowadzają do wytrzeszczu gałek ocznych oraz wysunięcia się języka z jamy ustnej. Wątroba staje się piankowata, mózg papkowaty. Procesy gnilne znacznie utrudniają postawienie rozpoznania przyczyn śmierci, niekiedy zupełnie uniemożliwiając stwierdzenie jej.

Ciało ulega zeszkieletowaniu...

Ostatecznie całkowitemu zanikowi ulegają części miękkie ciała. Zwykle proces ten trwa 3 do 5 lat, jednak całkowity zanik może trwać nawet do 10 lat. Najdłużej pozostają nierozłożone ścięgna, chrząstki oraz więzadła. Co ciekawe zwłoki w przypadku pozostawienia na wolnym powietrzu potrzebują jedynie 1,5 do 2 lat. Jeżeli, szczególnie w warunkach letnich dojdzie do zajęcia ciała przez larwy lub mrówki zeszkiletowanie może nastąpić nawet w ciągu 40 dni!

Kiedy ciało ulega strupieszeniu?

Strupieszenie to nietypowy proces zachodzący pośmiertnie w przypadku pozostawienia zwłok w suchym i przewiewnym środowisku o dość wysokiej temperaturze. Sprzyja to szybkiej utracie wody z powłok skóry oraz narządów wewnętrznych, a co za tym idzie lepszemu utrwaleniu. Większość procesów gnilnych wymaga obecności wody. Do strupieszenia dochodzi przede wszystkim w przypadku pozostawienia ciała na strychach, specjalnie wentylowanych grobowcach, a niekiedy w piaszczystej glebie. Skóra ulega stwardnieniu przybierając odcień brunatny. Niekiedy tylko niektóre części ciała ulegają mumifikacji. Są to np. kończyny i twarz, które pozostawały bez okrycia. Strupieszenie dostarcza zdecydowanie więcej danych na temat śmierci niż ciała poddane procesowi gnilnemu.

Przeobrażenie tłuszczowo-woskowe - kolejny nietypowa zmiana pośmiertna

Jest to również proces dążący do utrwalenia ciała, jednak w wyniku pozostawienia go w warunkach o dużej wilgotności. Przemianie ulega tu tkanka tłuszczowa przechodząc w tzw. masy tłuszczowo-woskowe. Proces przeobrażenia zachodzi w wyniku całkowitego braku do powietrza. Zmiany zachodzą zwykle stopniowo, od części zewnętrznych zwłok do wnętrza. Pierwsze zmiany w obrębie tkanki podskórnej pojawiają się od 6 tygodnia, natomiast zajęcie mięśni szkieletowych pojawia się po około 3-4 miesiącach. Pełny proces potrzebuje nawet kilku lat. Ciekawą informacją jest fakt, iż części ciała odcięte, szybciej ulegają przeobrażeniu tłuszczowo-woskowym niż pozostające w łączności z ciałem.

Przeobrażenie torfowe – kiedy do niego dochodzi?

Przeobrażenie torfowe jest kolejnym nietypowym procesem utrwalającym. Dochodzi do niego w przypadku pozostawienia zwłok na torfowiskach. Powłoki skórne ulęgają wygarbowaniu , a tkanka kostna demineralizacji. Proces ten wynika z kwaśnych właściwości gleby torfowej, która doprowadza tym samym do powstrzymania bakterii. Rozpadowi ulegają narządy wewnętrzne oraz mięśnie a kości stają się ciemne przyjmując postać gumy. Włosy są czerwone.

Autor: Piotr Kuc
Źródło:
Stefan Raszeja, Medycyna sądowa: podręcznik dla studentów, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1993