Prawidłowe stosowanie leków do nosa

Preparaty donosowe stosuje się najczęściej w przypadku nieżytów nosa (alergicznych lub infekcyjnych), a także w zapaleniu zatok przynosowych i innych chorobach przebiegających z objawami stanu zapalnego nosa. Preparaty te mogą mieć postać kropli, aerozolu, maści lub żelu. Aplikacja odbywa się zatem przez wkroplenie, rozpylenie lub rozsmarowanie.

Preparaty stosowane do nosa mogą występować w opakowaniach jedno- lub wielodawkowych. Należy przy tym pamiętać, że w celu zapobiegnięcia reinfekcji preparat do wielokrotnego użytku powinien być stosowany wyłącznie przez jedną osobę. Warto także zwrócić uwagę na fakt, iż zawarte w preparatach wielodawkowych środki konserwujące (głównie chlorek benzalkonium) mogą upośledzać ruch rzęsek nabłonka migawkowego, a przy długotrwałym stosowaniu nawet go uszkodzić.

Nie wszystkie preparaty wielokrotnego użytku zawierają jednak konserwanty. Takim wyjątkiem jest np. Nasivin soft, który dzięki systemowi COMOD zapobiega podrażnieniu i uszkodzeniu błony śluzowej nosa oraz eliminuje konieczność wprowadzania końcówki zakraplacza do nosa. Preparat ten umożliwia zatem aplikacje leku niemowlętom (powyżej 3 miesiąca życia) i małym dzieciom.

Błona śluzowa małżowiny nosowej środkowej i przewodu nosowego środkowego jest optymalnym miejscem wchłaniania substancji leczniczej z preparatów donosowych. Tutaj dochodzi bowiem do turbulentnego ruchu powietrza w wyniku zmiany kierunku przepływu wdychanego powietrza z pionowego na poziomy. Wchłanianie ułatwia także przepuszczalny śródbłonek naczyń krwionośnych błony śluzowej nosa. Czynności wykonywane podczas podawania preparatów do nosa mają zatem sprawić, by jak największa ilość leku trafiła do środkowego przewodu nosowego oraz na małżowinę nosową środkową.

W przypadku kropli do nosa ważne jest także, by wkroplony lek nie spłynął po dnie jamy nosowej do przełyku i następnie do żołądka. Lek mógłby wówczas nie zadziałać, na przykład na skutek hydrolizy w przewodzie pokarmowym (hormony peptydowe). Istnieje wtedy także ryzyko zatrucia np. po podaniu kropli z nafazoliną u dzieci, może wystąpić wzrost ciśnienia tętniczego w wyniku wchłonięcia się leku z żołądka. Jeśli jednak dojdzie do spływania kropli do gardła, należy starać się je odkrztusić.

Prawidłowe zastosowanie leku donosowego powinno składać się z siedmiu etapów:

1. OCZYSZCZENIE NOSA

2. PRZYJĘCIE ODPOWIEDNIEJ POZYCJI

pozycja według Myginda - osoba przyjmująca lek powinna położyć się płasko na plecach i odchylić głowę do tyłu. Pozycja ta jest odpowiednia do aplikacji leku w postaci kropli;
pozycja według Ragana - chory powinien położyć się na boku z głową umieszczoną nieco niżej niż reszta ciała (okolica skroniowa powinna znajdować się na poziomie stawu barkowego). Głowę należy lekko skręcić, a nos skierować w kierunku wyżej położonego ramienia. Pozycja ta jest przeznaczona do podawania leków w kroplach lub w aerozolu;
pozycja stojąca - głowę należy odchylić do tyłu, najdalej jak to jest możliwe.
pozycja „modlącego się muzułmanina” - chory klęczy opierając głowę na podłożu. Pozycja ta jest najmniej wygodna.

Zobacz również:

3. UMIESZCZENIE KOŃCÓWKI APLIKATORA

Końcówka aplikatora powinna być umieszczona płytko w obrębie nosa i skierowana na boczną (zewnętrzną) ścianę jamy nosowej. Urządzenie należy ustawić w kierunku zewnętrznego kąta oka po tej samej stronie. Najkorzystniej jest aplikować lek prawą ręką do lewego nozdrza, a lewą ręką do prawego, gdyż taki sposób podania zmniejsza ryzyko kierowania strumienia leku na przegrodę nosową.
W przypadku preparatów aerozolowych pojemnik powinien znajdować się w pozycji pionowej.

4. UWOLNIENIE DAWKI

Uwolnienie dawki powinno przebiegać zgodnie instrukcją zamieszczoną na ulotce leku.
W przypadku aerozoli z pompką rozpylającą (np. Calidal, Imigran) jest niekiedy konieczne kilkakrotne przyciśnięcie pompki zanim dojdzie do wyzwolenia dawki leku.

W przypadku preparatów w postaci kropli do każdego nozdrza należy zaaplikować 2 krople leku. Podanie większej liczby kropli sprawi, że część preparatu leczniczego przedostanie się do tylnej części jamy nosowej i ulegnie szybszej eliminacji do jamy gardła. Jeśli roztwór substancji leczniczej występuje w plastikowej butelce z miękkiego tworzywa lub jeśli preparat posiada szklany zakraplacz z gumową końcówką, to należy dodatkowo pamiętać, by wyjmować je z nosa zaciśnięte. Dzięki temu nie dojdzie do zassania wydzieliny i zanieczyszczenia aplikatora.

W czasie uwalniania dawki leku istotne jest także kontrolowanie oddechu. Podczas aplikacji zalecane jest wykonywanie powolnego wdechu przez nos. Można także przytkać palcem nozdrze po przeciwnej stronie. Natomiast po aplikacji leku powietrze należy wypuścić.

5. POZOSTANIE W PRZYJĘTEJ POZYCJI – ok. 30 sekund

6. RUCHY GŁOWĄ

Aby ułatwić rozprowadzenie kropli donosowych równomiernie na całej powierzchni jamy nosowej, po aplikacji należy odpowiednio poruszać głową. W przypadku pozycji według Myginda po wkropleniu leku należy odwrócić głowę w prawo, następnie w lewo i powrócić do pozycji wyjściowej. Każdą wymienioną pozycję należy utrzymać przez około 30 sekund. Jeśli krople aplikowane są w pozycji według Ragana wystarczy po podaniu leku pozostać w tej pozycji przez 30 sekund, po czym podać lek do drugiego nozdrza ustawiając się na drugim boku.

Po wkropleniu leku w pozycji stojącej należy na 1-2 min pochylić głowę jak najdalej do przodu. Następnie można energicznie wciągać powietrze lub obracać pochyloną głowę w prawo i w lewo (każdorazowo na ok. 30 sekund).

Jeśli krople posiadają aerozolowy rozpylacz pochylanie i obracanie głowy nie jest konieczne. Mgiełka cieczy rozkłada się bowiem w jamie nosowej bardziej równomiernie. W tym wypadku mniejsze jest także ryzyko spłynięcia leku do gardła.

7. CZYSZCZENIE OPAKOWANIA

Po każdym użyciu preparatu końcówkę zakraplacza lub aplikator należy umyć gorącą wodą, aby uniknąć zainfekowania środka leczniczego. W przypadku preparatów donosowych w formie aerozolu ryzyko zanieczyszczenia jest mniejsze, ponieważ kanalik, który zasysa powietrze jest oddzielony od wylotu dyszy.
Ze względu na ryzyko zanieczyszczenia, preparaty donosowe nie powinny być też stosowane zbyt długo od momentu otwarcia.

Środki aplikowane przy użyciu kroplomierza po otwarciu nie powinny być stosowane dłużej niż 10 dni. Leki w butelkach z dyszą rozpylającą mogą być używane przez 6 miesięcy. Leki recepturowe natomiast, ze względu na to że są najczęściej roztworami wodnymi bez środków konserwujących, powinny być zużywane w ciągu 24 godzin.

W przypadku używania preparatów mających na celu obkurczenie naczyń krwionośnych błony śluzowej nosa, warto po 5 minutach od zastosowania leku oczyścić nos i ponownie zaaplikować lek. Uniemożliwi to wniknięcie substancji leczniczej do błony śluzowej głębszych obszarów jamy nosowej.

W porównaniu do techniki podawania kropli i aerozoli do nosa, sposób aplikacji żeli i maści jest bardzo prosty. Wystarczy bowiem pamiętać, by nakładać je cienką warstwą na okolicę wejścia do jamy nosowej, gdyż zmniejsza się wówczas ryzyko wpływu na ruch rzęsek nabłonka migawkowego.

Źródła:
Jachowicz R. (red.): Farmacja praktyczna. PZWL, Warszawa 2010,
Cichocka-Jarosz E., Kwinta P.: Technika podawania leków donosowo w leczeniu nieżytu nosa. Medycyna Praktyczna Pediatria 2006; 01: 121-128

Autor: Marta Grochowska