Prawidłowe stosowanie leków do oczu

Wiele osób stosuje leki do oczu - krople, maści lub żele. Pomagają one w przypadku stanów zapalnych, zmęczenia oczu czy w zespole suchego oka. Ze względu na wrażliwość narządu wzroku należy poznać zasady jakimi trzeba się kierować podczas stosowania preparatów do oczu. Ich niewłaściwe użycie może bowiem powodować podrażnienie oka, niezadziałanie leku lub spowodować wchłonięcie substancji leczniczej do krwioobiegu.

Jeśli stosujemy leki zaordynowane przez lekarza, okulista często zaznacza na recepcie sposób ich dawkowania. Używa wówczas skrótów, które nie zawsze są jasne dla pacjenta. Ich znajomość jest natomiast niezbędna dla prawidłowego użycia preparatu. Zatem, co one oznaczają? O.D. (lub O.P.) to oko prawe, O.S. (lub O.L.) - oko lewe, natomiast skrót O.U. oznacza oboje oczu. Jeśli będziemy mieć jednak jakiekolwiek wątpliwości, co do sposobu dawkowania, pamiętajmy poprosić o pomoc farmaceutę.

PRZED APLIKACJĄ

Leki, które podawane są do worka spojówkowego powinny mieć temperaturę zbliżoną do temperatury ciała. Zimne krople mogłyby bowiem nasilić łzawienie i spowodować mrużenie powiek. Aby osiągnąć właściwą temperaturę, preparat należy ogrzać w rękach trzymając go przez kilka minut. Podobnie sytuacja wygląda w przypadku maści i żeli do oczu - również konieczne jest ogrzanie tubki z lekiem w dłoniach. Przed użyciem kropli do oczu należy także sprawdzić, czy nie nastąpiły jakiekolwiek zmiany w wyglądzie roztworu (np. barwa, konsystencja), gdyż mogłyby one świadczyć o rozkładzie substancji leczniczej. Konieczne jest również by przed aplikacją leku do oczu dokładnie umyć ręce.

Jeżeli nosimy soczewki kontaktowe, przed użyciem kropli do oczu powinny być one wyjęte. Wyjątkiem są preparaty niezawierające substancji leczniczych np. roztwory polimerów, które tworzą hydrofilowy film na powierzchni oka. W każdym innym przypadku stosowanie leków do oczu w czasie noszenia soczewek kontaktowych, powinno być skonsultowane z lekarzem. Jeżeli istnieje taka konieczność to krople do oczu powinny być aplikowane 30 minut przed założeniem soczewek kontaktowych. Soczewki są bowiem wykonane z materiału, który może wchodzić w reakcje z substancjami obecnymi w kroplach do oczu. Soczewki mogą również powodować dodatkowe podrażnienie oczu lub zmniejszać wrażliwość rogówki na stosowany lek.

APLIKACJA

Lek należy wprowadzać do oka przy lekko odchylonej do tyłu głowie. Najwygodniej jest wykonywać tę czynność przed lustrem. Zakraplacz należy trzymać ok. 1 cm nad powierzchnią gałki ocznej, a palcem wskazującym odchylić dolną powiekę. Aby zapobiec odruchowemu mrużeniu powiek, należy patrzeć w określony punkt lub skierować wzrok do góry. Następnie należy wycisnąć z opakowania jedną kroplę do worka spojówkowego. Należy przy tym uważać by nie dotknąć końcówką kroplomierza spojówki lub rogówki, gdyż może się to przyczynić do powstania stanu zapalnego.

Zobacz również:

Do oka zawsze aplikuje się jedną kroplę leku, gdyż większa objętość może spłynąć do gardła i nosa. Następnie z dobrze ukrwionej błony śluzowej nosa łatwo wchłania się do krwioobiegu, mogąc powodować działania niepożądane, a nawet przyczynić się do zatrucia. W przypadku żelu lub maści wystarczy wycisnąć ok. 1 cm preparatu (również bezpośrednio do worka spojówkowego).

PO APLIKACJI

Wprowadzenie kropli preparatu do oka nasila łzawienie, które powoduje usuwanie leku z worka spojówkowego. Dlatego po aplikacji należy zamknąć oczy na ok. 2-3 min. unikając mrugania (może ono spowodować przedostanie się leku do nosa). Umożliwi to odpowiednie wchłonięcie substancji leczniczej z roztworu. Jeśli nadmiar leku będzie jednak wypływał z worka spojówkowego, należy go usunąć przy użyciu jałowej gazy lub wacika. W tym celu wacik należy przesunąć ostrożnie wzdłuż szpary powiekowej od wewnętrznego do zewnętrznego kąta oka.
Po aplikacji leku do oczu w postaci półstałej (maści, żelu) również należy zamknąć powieki, a następnie przesunąć gałką oczną w kierunku góra-dół i lewo-prawo. Czynność ta umożliwi równomierne rozprowadzenie preparatu na powierzchni gałki ocznej. Zamknięte powieki można także delikatnie masować wacikiem.

Preparaty do oczu mogą być jedno- lub wielodawkowe, przy czym te drugie powinny być używane tylko przez jedną osobę. Wadą kropli do wielkokrotnego stosowania jest także obecność w ich składzie środków konserwujących. Mogą one bowiem działać destabilizująco na film łzowy. Najczęściej stosowany chlorek benzalkoniowy zmniejsza napięcie powierzchniowe i emulguje lipidy filmu łzowego. Skutkiem tego może być zmniejszenie parowania warstwy wodnej filmu łzowego. Konserwant ten może również uszkadzać komórki kubkowe, które odpowiadają za wytwarzanie warstwy śluzowej filmu łzowego.

Z tego powodu długotrwałe stosowanie leków do oczu zawierających środki konserwujące może skutkować wystąpieniem lub nasileniem objawów zespołu suchego oka. Problem ten przyczynił się do badań mających na celu wprowadzenie rozwiązań eliminujących konieczność wykorzystywania konserwantów w preparatach wielodawkowych. Obecnie w lecznictwie dostępne są już preparaty niezawierające środków konserwujących oparte na systemach ABAK (np. HydrABAK, FilmABAK, HyABAK) i COMOD (np. PVPCOMOD, TimoCOMOD, AllergoCOMOD).

System COMOD wykorzystuje bakteriobójcze właściwości srebra, natomiast w systemie ABAK zastosowano filtr wyjaławiający. Ze względu na inny mechanizm dozujący, aplikacja przy użyciu tych preparatów wygląda nieco inaczej niż w przypadku „zwykłych” kropli do oczu. System ABAK może występować w opakowaniach w formie butelki z miękkiego tworzywa lub pojemnika z pompką. W przypadku tego pierwszego dawkę leku uzyskuje się poprzez przechylenie butelki i naciśnięcie bocznych ścian pojemnika.

Uwolnienie kropli z opakowania z pompką wymaga natomiast odkręcenia osłony zakraplacza i zdjęcia osłony pompki. Wówczas wystarczy obrócić butelkę w dół i nacisnąć elastyczną pompkę, co spowoduje wypłynięcie kropli leku. Przed pierwszym zastosowaniem kropli należy przed odkręceniem osłony zakraplacza, najpierw dokręcić ją do oporu. W przypadku systemu COMOD uwolnienie dawki leku następuje w wyniku naciśnięcia dna opakowania. W tych preparatach przed pierwszą aplikacją konieczne jest skierowanie pojemnika w dół i kilkakrotne naciśnięcie dna, aż do pojawienia się pierwszej kropli. W obu systemach kropla pojawia się na końcówce zakraplacza z pewnym opóźnieniem od momentu naciśnięcia. Jest to wynik budowy aparatów, która ma zapewnić ściśle określone dawkowanie.

W przypadku małych dzieci korzystnie jest podawać lek kiedy główka dziecka przechylona jest w kierunku skroniowym, ponieważ nadmiar preparatu wypłynie wówczas poza worek spojówkowy. Zalecane jest także delikatne uciśnięcie palcem okolicy dolnego kanalika i woreczka łzowego przy wewnętrznym kącie oka (na kości nosowej) przez 2-3 minuty po aplikacji.

Jeśli istnieje konieczność stosowania więcej niż jednego rodzaju kropli do oczu, należy między podaniem jednego preparatu a aplikacją drugiego odczekać min. 10 minut. Czas ten jest wystarczający dla zadziałania leku i jednocześnie ograniczy ryzyko wystąpienia ewentualnych interakcji. W przypadku stosowania tzw. „sztucznych łez”, preparat ten powinien być zawsze zakraplany w ostatniej kolejności.

Źródła:
Jachowicz R. (red.): Farmacja praktyczna. PZWL, Warszawa 2010.

Autor: Marta Grochowska