Premedykacja

Premedykacją określa się przygotowanie farmakologiczne do znieczulenia, zarówno ogólnego, jak i miejscowego. Środki farmakologiczne stosuje się w premedykacji w celu:ułatwienia działania podawanych potem anestetyków lub leków miejscowo znieczulających. Przykładem jest zastosowanie 1-2 h przed znieczuleniem niesteroidowego leku przeciwzapalnego (tzw. analgezja wyprzedzająca);

Drugim celem Premedykacji jest eliminacja lub złagodzenie występujących po zastosowaniu środków znieczulających działań niepożądanych, takich jak przyspieszenie czynności serca, zwiększenie czynności wydzielniczej gruczołów ślinowych i śluzowych oskrzeli czy podrażnienie oskrzeli. Przykładem może być podanie atropiny lub hioscyjaminy w przypadku anestetyka powodującego przyspieszenie czynności serca;
psychicznego przygotowania chorego do operacji.

Osoby oczekujące na zabieg chirurgiczny zwykle są podniecone, mają liczne obawy i czują strach, co zwykle wywołuje też zaburzenia w pracy układu krążenia. Objawy takie mogą utrudniać właściwe przeprowadzenie znieczulenia. Zadaniem premedykacji jest zatem polepszenie samopoczucia chorego, uspokojenie oraz zniesienie lęku i bólu. W tym celu stosowane są na ogół pochodne benzodiazepiny.

Premedykacja nie jest jednak stosowana zawsze. W sytuacji gdy chory nie odczuwa bólu, a jego stan psychiczny jest dobry (np. wystarczające są rozmowa z lekarzem oraz wsparcie rodziny) nie ma konieczności podawania dodatkowych środków farmakologicznych. Warto jednak podkreślić, że mianem premedykacji nie określa się postępowania, które podyktowane jest stanem chorego przed operacją, np. profilaktyczne podawanie antybiotyków czy wlew dożylny mający wypełnić łożysko naczyniowe. Elementem premedykacji jest natomiast stosowanie między innymi leków przeciwwymiotnych, przeciwdrgawkowych lub zmniejszających krzepliwość krwi.

Bardzo ważnym aspektem jest indywidualizacja premedykacji. Ze względu na ogromną różnorodność możliwego postępowania niemożliwe jest jednak uniknięcie stosowania schematów. Farmakologiczne przygotowanie do znieczulenia zależy jednak od wieku pacjenta (co dotyczy szczególnie dzieci i osób starszych), jego stanu ogólnego, współistniejących schorzeń oraz planowanego czasu trwania operacji. Pod uwagę brane są również ewentualne interakcje ze stosowanymi środkami znieczulającymi.

LEKI STOSOWANE W PREMEDYKACJI

1. Leki uspokajające, przeciwlękowe i nasenne

Zobacz również:

Pochodne benzodiazepiny (diazepam, midazolam, flunitrazepam i lorazepam) należą do leków najczęściej wykorzystywanych w premedykacji. Podawane są (dożylnie, domięśniowo lub doustnie) najpóźniej godzinę przed znieczuleniem, w celu uspokojenia chorego i zmniejszenia napięcia emocjonalnego. U osób szczególnie niespokojnych stosowane są również wieczorem, w dniu przed operacją. Cechują się małą toksycznością. W dawkach terapeutycznych nie powodują też nudności, wymiotów, ani objawów niepożądanych ze strony układu oddechowego i krążenia. U osób starszych mogą jednak wywołać tzw. reakcję paradoksalną, objawiającą się niepokojem, pobudzeniem i majaczeniem.

Pochodne kwasu barbiturowego (fenobarbital, pentobarbital) działają uspokajająco, nasennie i przeciwdrgawkowo. Choć dawniej były rutynowo stosowane w premedykacji, obecnie tracą na znaczeniu. Wypierane są głównie przez wspomniane benzodiazepiny, które są lekami bezpieczniejszymi (szerszy indeks terapeutyczny, mniejszy potencjał uzależniający) i szybciej usuwanymi z organizmu.

2. Leki cholinolityczne (atropina, hioscyjamina, glikopironium) blokują receptory muskarynowe, przez co zmniejszają ilość wydzieliny w drogach oddechowych. Zmniejszają też wydzielanie potu i śliny (uczucie suchości w ustach). Poprzez przyspieszanie czynności serca zapobiegają bradykardii. Skopolamina działa dodatkowo sedacyjnie i powoduje amnezję. W przypadku osób starszych może jednak powodować niepokój ruchowy i pogorszenie samopoczucia. Leki antycholinergiczne podawane są domięśniowo lub dożylnie.

3. Leki przeciwbólowe często bywają nadużywane w premedykacji. Podawane są bowiem nie tylko w sytuacjach, gdy chory przed operacją zmaga się z bólem. Należy też zauważyć, że nie działają one w żaden sposób przeciwlękowo, a nawet mogą nasilać lęk.

Opioidy (petydyna, morfina, mepridyna, fentanyl, alfentanyl, sufentanyl, remifentanyl) są agoniastami receptorów opioidowych (głównie μ). Działają nie tylko przeciwbólowo, ale także uspokajająco i euforyzująco, a petydyna dodatkowo przeciwskurczowo. Ułatwiają wprowadzenie do znieczulenia i zmniejszają zapotrzebowanie na anestetyki wziewne i leki przeciwbólowe w okresie pooperacyjnym. Podawane są dożylnie lub domięśniowo.

Niesteroidowe leki przeciwzapalne (ketoprofen, diklofenak sodu, ibuprofen) podawane są (doustnie lub doodbytniczo) w ramach tzw. analgezji wyprzedzającej, dzień przed planowaną operacją chirurgiczną.

Wówczas szczyt ich działania przypada na okres bezpośrednio przed zabiegiem, przez co wspomagają działanie podawanych w tym czasie leków opioidowych. Skuteczność NLPZ jest największa w bólach kostnych i stawowo-mięśniowych. Z tego względu operacje dotyczące narządu ruchu są wyraźnym wskazaniem do ich podania. W premedykacji wykorzystywane jest także przeciwbólowe działanie paracetamolu.

4. Leki przeciwwymiotne i neuroleptyki

Pochodne fenotiazyny (prometazyna) działają nie tylko przeciwwymiotnie, ale również przeciwlękowo i sedacyjnie. Wykorzystywane mogą być zatem w celu wzmocnienia działania opioidów. Prometazyna stosowana jest w postaci wstrzyknięć domięśniowych.

Pochodne butyrofenonu (haloperidol, droperidol) podawane są najczęściej domięśniowo, ok. godzinę przed planowanym znieczuleniem. Podanie nie powinno mieć jednak miejsca później niż 2-3 godziny przed przewidywanym zakończeniem operacji. Leki te powodują zobojętnienie na bodźce zewnętrzne (działanie neuroleptyczne).

5. Agoniści receptora α2-adrenergicznego (klonidyna, deksmedetomidyna) wykazują działanie wielokierunkowe. Działają m.in. przeciwlękowo i moczopędnie. Osłabiają też motorykę przewody pokarmowego, zmniejszają wydzielanie soku żołądkowego oraz obniżają ciśnienie śródczaszkowe. Stosowane są w postaci wlewów dożylnych.

Źródła:
Janiec W.: Farmakodynamika. Podręcznik dla studentów farmacji. PZWL, Warszawa 2008,
Kostowski W., Herman Z. S.: Farmakologia. Podstawy farmakoterapii. PZWL, Warszawa 2010.

Autor: Marta Grochowska