Problematyka samobójstw a zdrowie psychiczne

Problematyka samobójstw to wbrew pozorom nie tak rzadki problem jakby mogło się nam wydawać. Wiele osób na informację o popełnieniu przez kogoś samobójstwa mówi ”pewnie miał problemy finansowe”, ”może wplątał się w jakieś lewe interesy”, jednak czy człowiek zdrowy pod względem psychicznym jest w stanie posunąć się do takiego czynu?

Jest to pytanie trudne, na które nie jesteśmy w stanie odpowiedzieć twierdząco. Pewne jest jedno, dużą rolę bez względu na przyczynę odgrywają nakładające się zaburzenia psychiczne. Są pewnego rodzaju katalizatorem, który w odpowiednich warunkach może ”ułatwić” podjęcie takiego zachowania.

Jakie znamy rodzaje samobójstw?

Starając się odpowiedzieć dlaczego człowiek popełnia samobójstwo stawia się dwie tezy. Samobójstwo jest przejawem patologii społecznej lub wynika z patologii jednostki. Zwolennikiem pierwszej tezy był Durkheim. Wyróżnił trzy rodzaje samobójstw: altruistyczne (odebranie sobie życia dla dobra społeczeństwa), egoistyczne (wyraz skłócenia jednostki ze społeczeństwem), anomiczne (pojawia się w sytuacjach kryzysowych).

Przedstawicielem drugiej tezy, czyli roli jednostki był Freud. Twierdził on m.in., że niedomoga mechanizmów obronnych i wadliwe ukształtowanie struktury osobowości mogą prowadzić do dominowania instynktu śmierci. Większość współczesnych psychiatrów twierdzi, że problem tkwi w jednostce, a dokładnie w chorobowym uwarunkowaniu samobójstw, co jednak nie czyni rozstrzygniętym istniejącego sporu.

Co mówią statystyki?

Ocenia się, że około 2% wszystkich przypadków zgonów na świecie spowodowane jest aktem samobójczym. Przemianowując to średnio 18 mężczyzn i 11 kobiet na 100 000 ludności targa się na swoje życie. W naszym kraju na podstawie danych z 2009 roku współczynnik ten wynosi około 15/100tyś, a największy, bo około 30/100tyś dotyczy krajów byłego Związku Radzieckiego. Samobójstwo wśród najczęstszych przyczyn śmierci znajduje się w pierwszej dziesiątce.

Średnio co trzeci młodociany w wieku 15-24 lat ginie właśnie z tego powodu. Warto dodać, że w wielu krajach jest to najczęstsza przyczyna zgonu w tej grupie wiekowej. Na podstawie wyżej wymienionych danych widać, że zdecydowanie częściej problem dotyka mężczyzn. Przyczyn stara się upatrywać w odmiennej roli społecznej, umiejętności ujawniania emocji czy gotowości do szukania pomocy. Statystyki te mówią oczywiście o zamachach samobójczych zakończonych zgonem. Należy jednak pamiętać, że samych prób jest dużo więcej. Dla przykładu w roku 2008 ogółem stwierdzono 5237 zamachów z czego 3964 zakończyły się zgonem. Ocenia się jednak, że niedoszacowanie może sięgać nawet 60%, co wynika głównie z zatajania tego faktu.

Czynniki społeczno-demograficzne predysponujące do zachowań samobójczych

Zobacz również:

Na podstawie prowadzonych statystyk zauważono, że częściej problem samobójstw dotyczy mężczyzn w wieku powyżej 13 lat oraz kobiet poniżej tego wieku. Głównie jest to rasa biała, przeważają imigranci, ludzie zamieszkujący duże miasta, często związane z patologią rodziców (nadużywanie substancji psychoaktywnych, depresja oraz próby samobójcze). Na częstość występowania ma również wpływ niski poziom wykształcenia, powtarzanie klas, poczucie niesprawiedliwości w ocenianiu przez nauczycieli, nadużycia seksualne, śmierć rodzica przed 13.rż., przemoc, rozwód, separacja, samotność, homoseksualizm, bezrobocie, pobyt w więzieniu, a także, co ciekawe, niektóre święta, wiosna czy koniec roku szkolnego.

Czynniki psychologiczne mogące wpływać na podjęcie próby samobójczej

Zauważono występowanie pewnej zależności między częstością występowania samobójstw, a obrazem psychologicznym jednostki. Wyróżnia się cztery płaszczyzny psychologiczne predysponujące do targnięcia się na swoje życie. Są nimi cechy osobowości (impulsywność, agresywność, poczucie beznadziejności), postawy człowieka (tendencja do ucieczki, samouszkodzenia, izolacja, wycofanie, zaburzenie obrazu samego siebie, niska samoocena), sposób funkcjonowania (zaburzenia komunikacji, nieumiejętność rozwiązywania problemów), obecność stresorów (rozpad rodziny, ograniczenie wolności, utrata, odrzucenie, samobójcza śmierć osoby bliskiej).

Zaburzenia psychiczne, najsilniejszy predyktor prób samobójczych!

Zaburzenia psychiczne, tak jak zostało to powiedziane na wstępie stanowią główną przyczynę zachowań samobójczych. Oczywistym jest, że na takie zachowanie wpływ ma nie tylko stan psychiczny człowieka, ale również uwarunkowania społeczne czy środowiskowe, co zresztą zostało nadmienione wcześniej. Niemniej statystyki są druzgocące. Ocenia się, że 60-80% młodzieży po próbach samobójczych miało stwierdzone zaburzenia depresyjne, 50-80% zaburzenia zachowania, zaburzenia osobowości, 35-60% nadużywało substancji psychoaktywnych, 20-30% miało zaburzenia lękowe a 3-7% cierpiało na schizofrenię.

Osoby które popełniły samobójstwo w przebiegu depresji przede wszystkim charakteryzowały się pesymizmem, negatywną oceną przyszłości, niską samooceną, poczuciem winy, dopuszczeniem się ciężkich grzechów, przekonaniem o istnieniu sytuacji bez wyjścia oraz niemożności uzyskania pomocy. Miały one wysoki poziom lęku, przejawiający się niepokojem psychoruchowym, podnieceniem ruchowym z towarzyszącymi zaburzeniami snu, a czasem również dolegliwościami bólowymi i występowaniem przewlekłych chorób somatycznych. Na szczęście wprowadzenie nowych leków przeciwdepresyjnych problem ten w pewnym stopniu ograniczyło.

Schizofrenia to choroba, której najczęstszą przyczyną śmierci jest samobójstwo. Problem częściej dotyczy mężczyzn, którzy zachorowali w młodym wieku oraz stykali się z zachowaniami samobójczymi w najbliższej rodzinie. Cechami predysponującymi do tego czynu są społeczne wycofanie, brak złożonej aktywności oraz uczucie beznadziejności. Wiele takich osób ma za sobą jedną i więcej prób samobójczych. W przebiegu schizofreni często występują halucynacje słuchowe nakazujące takiej osobie się zabić.

Uzależnienie od alkoholu i innych substancji psychoaktywnych może działać odhamowująco. Upośledzając kontrolę, racjonalne myślenie, nasila impulsywność i ułatwia podjęcie próby samobójczej. Co ważne osoby uzależnione popełniają samobójstwa 10 razy częściej niż w populacji ogólnej, natomiast w przypadku nadmiernego picia wskaźnik ten jest znacznie mniejszy i wynosi 3-krotność ryzyka populacyjnego.

Zaburzenia osobowości często współistnieją z innymi chorobami psychicznymi, nie mniej można zauważyć u takich chorych wzmożoną impulsywność, zachowania agresywne i wrogość. Szczególnie narażeni są chorzy z osobowością antyspołeczną i borderline. Ta ostatnia nawet w kryteriach rozpoznania ma powtarzające się groźby samobójcze lub samouszkodzenia.

Innymi chorobami predysponującymi do zachowań samobójczych są m.in. zaburzenia lękowe oraz zaburzenia odżywiania, takie jak bulimia czy jadłowstręt.

Jak postępować z osobami z grup ryzyka lub po nieudanych próbach samobójczych?

Podstawową sprawą jest niebagatelizowanie problemu. Nie można lekceważyć nawet najdrobniejszych symptomów. W przypadku wysokiego ryzyka, konieczna okazuje się hospitalizacja i ciągła obserwacja. W zależności od stopnia nasilenia organizuje się odpowiednie grupy wsparcia, prowadzi się psychoterapie oraz zabezpiecza się taką osobę farmakologicznie. W tym celu stosuje leki przeciwdepresyjne, benzodiazepiny, a w sytuacjach poważniejszych nawet terapię elektrowstrząsową.

Źródła:

Bilikiewicz A, Psychiatria, Wydawnictwo Lekarski PZWL, Warszawa 2006
Jarema Marek, Rabe-Jabłońska Jolanta, Psychiatria, Wydawnictwo PZWL, Warszawa 2011

Autor: Piotr Kuc