Protezy istniały już w czasach faraonów

Starożytny Egipt, kolebka piramid i hieroglifów, ma być także rodzinnym krajem protez medycznych. Dwa przedmioty, przedstawiające duże palce stóp, mogły być używane przez osoby, którym amputowano te części ciała. Protezy miały oczywiście ułatwiać chodzenie tym ludziom.

Dzisiejsze protezy medyczne, które są niezwykle precyzyjne i dopieszczone, naszpikowane elektroniką, coraz skuteczniej zastępują brakujące członki i coraz lepiej pomagają kalekim ludziom, ale idea sztucznych członków ciała nie narodziła się wczoraj, jak stwierdzili naukowcy.

Myślano co prawda, że już udało się zidentyfikować pierwszy prototyp protezy datujący się na rok 300 przed narodzeniem Chrystusa, przy okazji odkrycia sztucznej nogi w rzymskim mieście Capua.

Jacqueline Finch, badaczka z Centrum egiptologii biomedycznej KNH przy uniwersytecie w Manchesterze, jest przekonana jednak, że przedmioty, dziś znajdujące się na wystawach w muzeach, służyły starożytnym Egipcjanom jako funkcjonalne protezy, już ponad 600 lat przed naszą erą.

Toutankharton

Wykonany z swojego rodzaju papier mâché, z lnu nasączonego zwierzęcym klejem oraz pokrytego ciemnym gipsem, przedmiot ten zachowany w egipskiej galerii British Museum w Londynie, ma postać - przy zachowaniu całego obiektywizmu - palca oraz przedniej części prawej stopy, stwierdzili badacze.

Ta unikatowa sztuka zostala odkryta w Tebach, aktualny Luxor, przez archeologa pasjonującego się starożytnym Egiptem, Greville’a Chestera, w 1881 roku.

Mimo widocznego zużycia, które zdradza przecież długi okres używania, przedmiot ten jest bardzo zręcznie ukształtowany i ma nawet coś, co przypomina paznokieć na zewnętrznej powierzchni. Dziury na jego powierzchni pozwalały prawdopodobnie przywiązać przedmiot ten bezpośrednio do stopy albo do sandała.

Na początku lat 1990, egiptolog Nicholas Reeves opisał już zresztą ten obiekt jako „jedną z najstarszych funkcjonalnych protez świata starożytnego”, jednakże bez możliwości udowodnienia, iż był on rzeczywiście w taki sposób używany.

Druga proteza z drewna

Drugi przedmiot, również odnaleziony na cmentarzu w Tebach w 2000 roku, przypomina co prawda poprzedni, ale jest o wiele bardziej dopracowany. Zbudowany jest z trzech elementów powiązanych ściśle ze sobą (dwa z drewna, trzeci prawdopodobnie ze skóry).

Przedmiot ten jest więc w pewien sposób elastyczny i giętki. Wystarczająco giętki, aby  przypuszczać, iż mógł on odtwarzać staw śródstopno-paliczkowy, jednocześnie zapewniają stabliność palców dzięki płaskiemu spodowi.

Tym razem jednak, proteza ta została odnaleziona przywiązana do stopy zmumifkowanej kobiety (950-170 lat przed naszą erą), co nie pozostawia wiele miejsca dla wątpliwości, co do funkcji tego przedmiotu. W dodatku, mumia kobiety została zidentyfikowana jako Tabaketenmut, córka kapłana, która była dotknięta cukrzycą i straciła stopę z powodu gangreny związanej z tą chorobą.

Protezy pozwalały lepiej chodzić

Podczas gdy balsamiści ciał dorzucali piasku, gipsu albo błota, aby wypełnić ewentualne braki w członkach mumii, te dwie protezy wydają się zbyt perfekcyjnie wykonane, aby ich jedyną funkcją było tylko i wyłącznie „towarzyszenie” zmarłemu Egipcjaninowi w podróży w zaświaty.

Hipoteza, według której protezy te naprawdę miały pozwalać ich właścicielowi lepiej chodzić, została więc przetestowana przez badaczy brytyjskich. Naukowcy wzięli pod uwagę wszystkie kryteria funkcjonalności protez (łatwość w użyciu, odporność i poprawa ruchu).

Na prośbę pani Jacqueline Finch, dwie osoby, którym amputowano prawe duże palce u stóp, uczestniczyły w tym teście oceniającym dwie „rzekome” protezy. Osoby te zostały poproszone o noszenie przez pewien czas replik domniemanych protez, na stopach mając przy tym założone także egipskie sandały.

Upośledzony z powodu utraty palucha (który podrzymuje zazwyczaj około 40% masy ciała przy każdym kroku i pozwala na szybkie poruszanie się, nadając pęd), jeden z dwóch ochotników mógł chodzić „niewiarygodnie dobrze”, jak sam stwierdził, z każdą z tych dwóch protez. Zostały one także ocenione jako wygodne, a w szczególności ta z drewna.

Rezultaty te, opublikowane w brytyjskim przeglądzie naukowym The Lancet, wydają się więc potwierdzać rolę tych przedmiotów, co oznacza, że produkcję protez być może rozpoczęto już 3000 lat temu!