Rak gruczołu krokowego - jeden z najczęstszych nowotworów u mężczyzn
Gruczoł krokowy nazywany również prostatą to składowa męskiego układu płciowego. Zbudowany jest z dwóch płatów o kształcie przypominającym kasztan jadalny. Prostata położona jest poniżej pęcherza moczowego, a przez jej struktury przebiega część proksymalna cewki moczowej.
Zadaniem gruczołu krokowego jest produkcja białawej cieczy, w której zawieszone są plemniki. Niestety gruczoł krokowy stosunkowo często ulega przemianom nowotworowym.
Jak często dochodzi do rozwoju raka gruczołu krokowego i czym jest to spowodowane?
Obecnie uważany jest za najczęściej występujący narządowy nowotwór złośliwy u mężczyzn. Pod względem umieralności jest drugim, po raku płuca u mężczyzn powyżej 50 roku życia. W Polsce pod względem częstości występowania jest trzecim po raku płuca oraz raku żołądka nowotworem złośliwym. Chorują głównie mężczyźni w starszym wieku. Szczyt zachorowań przypada na około 65-75 rok życia, jednak wiele z nich przebiega w sposób bezobjawowy, dlatego uważa się iż po 80 roku życia może dotyczyć nawet 50% mężczyzn!
Przyczyn rozwoju raka gruczołu krokowego upatruje się m.in. w czynnikach hormonalnych, genetycznych, a także środowiskowych. Co ciekawe jeżeli mężczyźni przed okresem dojrzewania był poddani kastracji, nowotwór prostaty u nich nie wystąpi. Za czynnikiem hormonalnym przeważa również fakt, iż stosując w leczeniu egzogenne estrogeny zahamowuje się proces rozwoju nowotworu.
Coraz większe znaczenie zdaje się mieć predyspozycja genetyczna. Jeżeli krewny pierwszego stopnia, a więc brat lub ojciec miał nowotwór prostaty, ryzyko u mężczyzny wzrasta 2-krotnie. Jeżeli u mężczyzny w najbliżej rodzinie (brat, ojciec) zachorowały dwie osoby ryzyko wzrasta już 5-11-krotnie. Istnieje również dziedziczna postać raka prostaty. Mówi się o niej wtedy, kiedy choruje 3 i więcej krewnych, a u minimum 2 z nich do zachorowania doszło poniżej 55 roku życia. Do zachorowania częściej dochodzi również u rasy czarnej. W tym przypadku nowotwór jest zwykle objawowy i przez to stwierdzany w młodszym wieku niż w populacji białej. Zgodnie z postępem wiedzy, obecnie znaczenie w rozwoju raka gruczołu krokowego może mieć chromosom 1 oraz 10.
Do czynników środowiskowych zalicza się przede wszystkim stopień uprzemysłowienia danego kraju, a także położenie geograficzne. Dla przykładu rak gruczołu krokowego szczególnie często występuje u skandynawów, natomiast należy do rzadkości w Japonii i krajach azjatyckich. Prowadzono również badania na osobach migrujących z tych krajów. Okazuje się, iż osoby które przeniosły się z kraju o mniejszej częstości występowania do kraju o wyższym odsetku zachorowań nie miały podwyższonego ryzyka zachorowania, natomiast w następnym pokoleniu ryzyko wzrastało. Przyczyn tego zjawiska upatruje się być może w odmiennej diecie skandynawów, składającej się w większym odsetku z tłuszczów zwierzęcych.
Zobacz również:
W której części gruczołu krokowego dochodzi do rozwoju raka?
Badania dowodzą, iż blisko 4/5 nowotworów gruczołu krokowego rozwija się w części obwodowej. Umożliwia to w znacznym odsetku wybadanie zmian pod postacią twardych guzków w badaniu przezodbytniczym. Rzadko zdarza się tak, iż już w początkowym stadium rozwoju raka dochodzi do ucisku na cewkę moczową. Zwykle zmiany wczesne lokalizują się pod torebką narządu. Pod względem histopatologicznym w znacznej większości przypadków rak gruczołu krokowego jest gruczolakorakiem.
Rzadszymi są rak płaskonabłonkowy, anaplastyczny, przejściowonabłonkowy, a także mięsaki. Rzadko również w początkowych stadiach stwierdza się szerzenie się nowotworu poza gruczoł krokowy. Dopiero później rozpoczyna się wyraźne zwiększanie masy. Guz nacieka torebkę, pęcherzyki nasienne, daje przerzuty poprzez naczynia chłonne do węzłów biodrowych i zasłonowych, a później okołoaortalnych, nadobojczykowych oraz pachwinowych zewnętrznych. Nowotwór szerzy się również drogą krwiopochodną dając przerzuty przede wszystkim do kości, m.in. kręgosłupa, miednicy, żeber, a także innych narządów (płuca, wątroba).
Jak objawia się rak gruczołu krokowego?
W zdecydowanej większości przypadków rak prostaty rozwija się bardzo długo w sposób bezobjawowy. W około 1/5 przypadków nowotwory są stwierdzane przypadkowo podczas usuwania łagodnego przerostu gruczołu krokowego. W badaniach pośmiertnych nowotwór stwierdza się nawet u 60% przypadków mężczyzn powyżej 80 roku życia. W zaawansowanych zmianach głównie dochodzi do zaburzeń odpływu moczu, a także uczucia dyskomfortu. Niekiedy pierwsze objawy w przypadkach bardzo agresywnych dotyczą wbrew pozorom nie zmian w obrębie gruczołu krokowego a przerzutów! W badaniu przezodbytniczym zmiany bolesne i ciastowata konsystencja sugerują raczej zmiany zapalne, natomiast powiększony gruczoł o równomiernej spoistości raczej zmianę łagodną. Nie mniej potrzebne są dokładniejsze badania aby z większym prawdopodobieństwem określić charakter zmiany. Duże znaczenie ma również doświadczenie badającego.
Powszechnie stosowanym badaniem, szczególnie u mężczyzn powyżej 50 roku życia, tym bardziej jeżeli mają problemy z oddawaniem moczu, jest oznaczanie stężenia swoistego antygenu gruczołu krokowego, w skrócie PSA. Badanie powinno być wykonywane również u nieco młodszych mężczyzn w przypadku zwiększonego ryzyka zachorowania. Istotnym jest fakt, iż badanie przesiewowe PSA jest w stanie wyprzedzić rozpoznanie kliniczne nawet o 10 lat.
Inną metodą stosowaną w rozpoznawaniu raka gruczołu krokowego jest ultrasonografia przezodbytnicza i biopsja gruczołu. Badania te wykonuje się jednak dopiero po stwierdzeniu zmian w badaniu per rectum oraz oznaczeniu PSA. W dalszej diagnostyce ocenia się drogi moczowe, węzły chłonne, a także ewentualne przerzuty, szczególnie do kości. W tym celu posługuje się zwykle ultrasonografią, a także tomografią komputerową, rezonansem magnetycznym i scyntygrafią.
Jak leczy się raka gruczołu krokowego?
Pierwszym sposobem postępowania, a w zasadzie brakiem leczenia jest obserwacja. Dotyczy to przypadków młodszych mężczyzn, u których stwierdzono nowotwór na podstawie badania PSA, wyprzedzając tym samym rozpoznanie kliniczne nawet o kilka lat. Wynika to z faktu, iż w tej grupie osób tylko kilkanaście procent będzie miało objawy kliniczne, a tylko u 3% z nich nastąpi zgon. Wiązałoby się to z niepotrzebnym usuwaniem gruczołu krokowego a tym samym niepotrzebnym okaleczaniem mężczyzn. Wzmożona obserwacja chorego wydaje się w tej sytuacji lepsza.
Metodą chirurgiczną jest prostatektomia radykalna. Polega ona na usunięciu gruczołu razem z pęcherzykami nasiennymi, a następnie połączeniu pęcherza moczowego bezpośrednio z cewką moczową. Po operacji niestety u części osób dochodzi do zaburzeń erekcji, nietrzymania moczu, a rzadziej do zwężeń szyi pęcherza lub cewki moczowej, uszkodzenia odbytnicy, zakrzepicy, a także zatorów tętnicy płucnej. Z duży powodzeniem stosowana jest również radioterapia, w tym konwencjonalna radioterapia z pól zewnętrznych, trójwymiarowa radioterapia konformalna, a także brachyterapia. Do metod hormonalnych zalicza się kastrację chirurgiczną (usunięcie jąder), terapię estrogenową, analogami LH-RH, a także antyandrogenami. Leczenie hormonalne uważa się jednak za leczenie paliatywne, nie wydłużające życia, zwiększające natomiast jego komfort.
Piotr Kuc
Źródła:
Stanley L.Robbins, Patologia, wyd. Urban&Partner, Wrocław 2003
Borkowski Andrzej, Urologia, Podręcznik dla studentów medycyny, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2008
Komentarze do: Rak gruczołu krokowego - jeden z najczęstszych nowotworów u mężczyzn