Rekomendacje polityki zdrowotnej i społecznej państwa w kontekście wyników badania PolSenior

Jednym z głównych celów projektu PolSenior było opracowanie rekomendacji dla realizowanej przez państwo polityki społecznej i zdrowotnej, a także dla samorządów lokalnych i środowisk związanych z szeroko rozumianą ochroną zdrowia oraz pomocą społeczną.

Poniżej przedstawiono najważniejsze z nich, poszerzone o wnioski wynikające z doświadczenia specjalistów zaangażowanych w realizację projektu. Niektóre z tych działań są od dawna postulowane przez środowisko gerontologiczne.

Wyniki projektu zawierają dokładną, wielopłaszczyznową charakterystykę populacji osób w wieku podeszłym w Polsce. Wobec starzenia się społeczeństwa i dyskusji na temat podniesienia granicy wieku przechodzenia na emeryturę należy stworzyć długofalowe programy, które będą sprzyjały dłuższemu pozostawaniu na rynku pracy.

Znaczna część osób starszych do późnych lat, jak pokazują wyniki projektu, odznacza się stanem zdrowia i poziomem sprawności umożliwiającym zachowanie samodzielności. Z wiekiem wzrasta jednak odsetek osób, które są zmuszone do korzystania z pomocy innych.

Nowoczesna polityka skierowana do osób starszych powinna uwzględniać wewnętrzne zróżnicowanie tej grupy i oferować programy mające na celu podtrzymanie aktywności osób starszych i zapewnienie ich udziału w życiu społecznym, jak też podejmować działania z myślą o osobach o ograniczonej samodzielności, aby zapewnić im dobrą jakość życia.

Wyniki projektu PolSenior wskazują na potrzebę podjęcia działań wspierających i propagujących ekonomiczną, kulturalną i społeczną aktywność ludzi starych. Za konieczne należy uznać:

Zapewnienie seniorom równego z innymi grupami ludności dostępu do rynku pracy i wprowadzenie w zakładach pracy dobrych praktyk zarządzania wiekiem, co ma na celu efektywne wykorzystanie wiedzy i doświadczenia zawodowego zgromadzonego przez starszych pracowników. Niezależnie od przyjętej granicy wieku emerytalnego, prawo do zatrudnienia powinno być zagwarantowane wszystkim osobom starszym, które są gotowe kontynuować pracę zawodową po przekroczeniu tego wieku

Rozszerzenie zakresu działań profilaktycznych. Systemy opieki zdrowotnej i pomocy społecznej powinny być przyjazne dla osób starszych oraz efektywne, jeśli chodzi o zapobieganie niekorzystnym konsekwencjom starzenia na poziomie populacyjnym, skierowane do grup szczególnego ryzyka oraz osób, u których już wystąpiły choroby typowe dla wieku podeszłego. Nieodzowne jest wdrożenie działań w zakresie prewencji pierwotnej oraz wczesnego wykrywania i leczenia niesprawności i zaburzeń poznawczych, w tym otępienia, uznawanych przez chorych i ich rodziny za objawy starości, co powoduje niechęć do diagnostyki i podjęcia leczenia. Za profilaktykę należy uznać przygotowanie społeczeństwa do starości, polegające m.in. na pogłębianiu wiedzy na temat zmian biologicznych, zdrowotnych i społecznych zachodzących wraz z wiekiem.

Zapewnienie systemów wsparcia umożliwiających zaspokojenie specyficznych dla podeszłego wieku potrzeb. Jakkolwiek większość respondentów pozytywnie ocenia swoją sytuację dochodową, z dużą dozą prawdopodobieństwa można przyjąć,że ich dochody są co prawda wystarczające do zaspokojenia bieżących potrzeb, ale nie umożliwiają ponoszenia wydatków związanych z rozwijaniem rozmaitych form aktywności na starość.

Poprawę warunków mieszkaniowych seniorów przez okresową ocenę i dostosowanie mieszkań oraz infrastruktury komunalnej i społecznej do ich potrzeb i możliwości. Wskazane jest wprowadzenie zmian w prawie budowlanym zapewniających powszechne stosowanie w nowym budownictwie wielorodzinnym rozwiązań projektowych i funkcjonalnych uwzględniających potrzeby osób niepełnosprawnych i niesamodzielnych seniorów.

Popularyzację aktywności fizycznej wśród seniorów oraz stworzenie systemu wczesnej rehabilitacji zapobiegającej powstawaniu i pogłębianiu się niepełnosprawności. Badanie wykazało istotny związek między aktywnością fizyczną i poziomem sprawności seniorów. Zwiększenie aktywności ruchowej osób starszych wymaga nie tylko ułatwienia im dostępu do odpowiedniej infrastruktury, ale również szerszego propagowania zachowań prozdrowotnych.

Zobacz również:

Zwalczanie przejawów przemocy w stosunku do osób starszych, a szczególnie trudnej do zaobserwowania przemocy psychicznej, oraz zapobieganie takim przypadkom w przyszłości. Potrzebne jest wytworzenie klimatu zdecydowanego potępienia przemocy, zwłaszcza wobec najstarszych, oraz wyczulenie pracowników ochrony zdrowia i służb społecznych na to zjawisko.

Zapobieganie i zwalczanie przejawów wykluczenia społecznego, finansowego i cyfrowego dzięki działaniom integracyjnym, wspieraniu rodzin osób starszych, ułatwianiu kontaktów międzypokoleniowych i szeroko pojętej edukacji. Wyniki badania PolSenior pokazujące zróżnicowaną ocenę satysfakcji z dostępu do świadczeń ochrony zdrowia oraz z jakości życia sugerują, że zagrożenie wycofaniem się z aktywnego życia, a nawet wykluczeniem utrzymuje się na wysokim poziomie. Ograniczenie tego ryzyka wymaga uzyskania społecznej akceptacji dla uczynienia z kwestii starości jednego z najważniejszych zadań polityki społecznej.

W kolejnych latach na skutek procesu podwójnego starzenia się, czyli szybszego zwiększania się odsetka osób w wieku 80 i więcej lat w populacji osób starszych, w dużym tempie wzrastać będzie liczba najstarszych osób dotkniętych ograniczeniami funkcjonalnymi, co sprawia, że do priorytetów polityki wobec starzenia się społeczeństwa należy zaliczyć stworzenie systemu wsparcia dla osób potrzebujących pomocy w czynnościach dnia codziennego.

System ten wymaga zarówno wsparcia dla niesamodzielnych osób pozostających w swoim miejscu zamieszkania, jak i ich opiekunów. Wsparcie dla rodzin, wobec ich malejącej wydolności opiekuńczej, powinno mieć formę dostosowaną do faktycznych potrzeb (usługową, finansową lub poradnictwa), a także oferować możliwość czasowej opieki nad osobami niesamodzielnymi (np. domy dziennego pobytu).

Konieczna jest też rozbudowa i stworzenie kompleksowego sektora stałej opieki instytucjonalnej, a w przypadku istniejących jednostek – dziś często bardziej różniących się zasadami finansowania niż zakresem sprawowanej opieki – ujednolicenie systemu.

Niektóre z przyczyn niesprawności i wycofania się osób starszych z aktywnego życia można stosunkowo łatwo zidentyfikować i podjąć wobec nich działania profilaktyczne. Ze względu na istotny udział wzroku i słuchu w utrzymaniu samodzielności i dobrej jakości życia ludzi w podeszłym wieku oraz znaczną częstość nierozpoznania ich dysfunkcji, według wyników projektu PolSenior należy wprowadzić regularne programy przesiewowe w zakresie badań okulistycznych i audiologicznych.

Częste występowanie bezzębia i rzadkie stosowanie protez wskazuje, że konieczna jest lepsza organizacja opieki stomatologicznej, zwłaszcza na wsi. Brak protez, a co za tym idzie – nieprawidłowe odżywianie, przekłada się na zły stan odżywienia osób starszych, co znalazło potwierdzenie w projekcie.

Jednym z podstawowych wniosków z medycznej części projektu PolSenior jest stwierdzenie wysokiego odsetka nierozpoznanych problemów klinicznych typowych dla wieku podeszłego, takich jak choroby układu krążenia, cukrzyca i choroby tarczycy, anemia czy przewlekła choroba nerek, co zwiększa zarówno częstość, jak i czas trwania hospitalizacji, a więc również koszty leczenia.

Niedostatecznie zdiagnozowane są zagrożenia wynikające z tzw. Wielkich zespołów geriatrycznych, czyli depresji, otępienia czy upadków, o których wiadomo, że zwiększają ryzyko niesprawności i leczenia instytucjonalnego. Wczesne rozpoznanie i terapia mają szczególne znaczenie w przypadku depresji i zaburzeń chodu, których odpowiednie leczenie pozwala na powrót chorego do sprawności.

Według wyników projektu PolSenior, wielolekowość narasta z wiekiem i niesie ze sobą ryzyko występowania niekorzystnych interakcji, które mogą znacząco pogarszać sprawność i stan zdrowia osób starszych. Konieczne jest więc wdrożenie okresowych przesiewowych badań populacji seniorów, zawierających elementy oceny geriatrycznej. Powinny one obejmować także analizę wszystkich przyjmowanych przez osoby starsze leków przez każdego lekarza. Niezbędne jest również zwrócenie uwagi na problem bólu u osób starszych, który jest często postrzegany jako cecha starości, a w sposób bardzo istotny upośledza jakość życia.

Jedną z możliwości uniknięcia nawrotowych hospitalizacji jest monitorowanie wdrażania zaleceń szpitalnych w życie, dlatego konieczna jest poprawa komunikacji pomiędzy przedstawicielami opieki szpitalnej i tej sprawowanej w miejscu zamieszkania oraz ścisła współpraca jednostek opieki zdrowotnej i pomocy społecznej. Należy także dostosować wszystkie jednostki opieki zdrowotnej do potrzeb rosnącej rzeszy pacjentów w wieku podeszłym, w tym osób niesprawnych.

W celu sprostania potrzebom zdrowotnym zwiększającej się populacji osób starszych z chorobami typowymi dla wieku podeszłego konieczne jest zwiększenie liczby specjalistów z geriatrii i liczby zakładów opieki zdrowotnej o profilu geriatrycznym. Niezwykle ważna wydaje się też edukacja przed dyplomowa i podyplomowa lekarzy.

Z projektu wynika, że lekarze pierwszego kontaktu nie stosują powszechnie prostych przesiewowych narzędzi, które pozwalają na stwierdzenie związanych z wiekiem zagrożeń, a co za tym idzie – nie podejmują prób ich usunięcia bądź zminimalizowania.

Istnieje pilna potrzeba szkolenia innych grup zawodowych związanych z opieką zdrowotną i z pomocą społeczną, a szczególnie pielęgniarek, fizjoterapeutów, psychologów, pracowników socjalnych i menedżerów opieki zdrowotnej, co powinno poprawić skuteczność ich działania i wpłynąć na obniżenie kosztów leczenia oraz wydatków na opiekę długoterminową.

Organizując działania na rzecz poprawy jakości życia osób starszych, nie można pominąć mediów i osób publicznych, które odgrywają kluczową rolę w kształtowaniu obrazu starości, oraz programów przygotowujących do niej. Od nastawienia zarówno osób starszych, jak i ich otoczenia zależy nie tylko postrzeganie własnej osoby, lecz także kształtowanie przyzwolenia, a nawet mody na pewne zachowania prozdrowotne.

Obraz starości wyłaniający się z projektu PolSenior nie jest bardzo optymistyczny, jednak postęp medycyny pozwala nam nie tylko dłużej żyć, ale również dłużej zachować sprawność. Tak więc obraz ten dziś i za dwadzieścia lat może różnić się tak samo jak obraz dziś i przed ćwierćwieczem. Z odpowiednich porównań wynika, że odsetek osób sprawnych fizycznie w grupie młodszych seniorów zwiększał się w tym okresie średnio o jeden punkt procentowy rocznie.

Zaproponowane działania, które rekomendujemy na podstawie wstępnej oceny wyników badania, powinny sprawić, że sprawy ludzi starych znajdą się w centrum uwagi władz publicznych. Niezbędna jest polityka wobec starzenia się i starości, która będzie wykraczała swoim zakresem daleko poza ochronę zdrowia i pomoc społeczną.

Głoszona od lat idea mainstreaming jako podejścia lokującego zaspokajanie potrzeb osób starszych to ważne kryterium przy podejmowaniu wszelkich decyzji oraz swego rodzaju pryzmat, przez który te decyzje powinny być oceniane. Nie sugerujemy jednak traktowania populacji osób starszych w sposób szczególny i przyznania im specjalnych praw.

Dla dobra jednak całego społeczeństwa, także tych, którzy granice starości przekroczą za wiele lat, problemy starszego pokolenia powinny być już dziś przedmiotem stałej uwagi. Z tego właśnie względu, biorąc pod uwagę wartości aplikacyjne projektu PolSenior, należałoby zarekomendować powtarzanie tego rodzaju badań w okresach pięcioletnich.