Retinopatia nadciśnieniowa – przyczyny, przebieg, profilaktyka
Nadciśnienie tętnicze razem otyłością brzuszną, dyslipidemią i zaburzeniami gospodarki węglowodanowej zaliczane są do tzw. zespołu metabolicznego. Te wzajemnie powiązane czynniki zwiększają ryzyko rozwoju miażdżycy, cukrzycy typu 2 i ich powikłań naczyniowych.
Choroba nadciśnieniowa jest stanem trwale podwyższonego ciśnienia tętniczego powyżej wartości prawidłowych dla danej grupy wiekowej. Jej rozwój jest skutkiem rozregulowania prawidłowych mechanizmów homeostatycznych. U większości chorych występuje nadciśnienie pierwotne, którego etiopatogeneza jest złożona.
Nadciśnienie tętnicze jest problemem bardzo rozpowszechnionym, dotykającym niemal 30% dorosłych Polaków. Jego wystąpienie w znacznym stopniu zwiększa ryzyko poważnych incydentów i zgonów sercowo-naczyniowych. Jest jednym z najgroźniejszych czynników ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego, znacznie zwiększającym umieralność.
Nadciśnienie jest schorzeniem podstępnym, gdyż potrafi przez wiele lat nie dawać żadnych niepokojących objawów, które mogłyby dać impuls do wizyty u lekarza i kontroli ciśnienia tętniczego krwi. Wielokrotnie schorzenie jest diagnozowane dopiero w chwili wystąpienia powikłań lub przypadkowo podczas rutynowego badania lekarskiego. Często bowiem przez długi okres czasu podwyższone ciśnienie tętnicze krwi daje jedynie mało charakterystyczne objawy, takie jak ból głowy, nadmierna potliwość, bezsenność czy mniejsza tolerancja wysiłku.
Wszystkie czynniki zespołu metabolicznego wywołują stan zapalny śródbłonka naczyniowego i w ten sposób przyspieszają i podtrzymują procesy aterogenezy. To z kolei wiąże się ze zwiększonym ryzykiem rozwoju powikłań naczyniowych. Na wystąpienie powikłań są szczególnie narażone osoby z utrwalonym nadciśnieniem. Jeśli wartości ciśnienia mają tendencję do wahań zwykle powikłania narządowe rozwijają się wolniej.
Nadciśnieniu mogą towarzyszyć choroby nerek (nefropatia, niewydolność nerek), naczyń mózgowych (np. udar niedokrwienny mózgu) i tętnic obwodowych (tętniak rozwarstwiający aorty, objawowa miażdżyca tętnic kończyn dolnych). Częstym powikłaniem stale podwyższonego ciśnienia tętniczego krwi jest też retinopatia.
Wywołane chorobą nadciśnieniową zmiany w obrębie narządu wzroku początkowo mają postać jedynie odcinkowego lub ogólnego skurczu naczyń tętniczych. Zwężenie światła tętniczek siatkówkowych jest najbardziej stałym objawem przewlekle podwyższonego ciśnienia tętniczego. Z czasem jednak pojawiają się uszkodzenia ścian naczyń tętniczych i żylnych, w wyniku których dochodzi do przecieków naczyniowych.
Zobacz również:
Załamanie bariery naczyniowo-siatkówkowej razem z zaburzeniami ogólnej hemodynamiki przyczyniają się do zmian, które mają miejsce w tkance siatkówki. Pojawia się obrzęk siatkówki i płomykowate krwotoczki. Przy przewlekłym obrzęku obserwowany jest objaw gwiazdy, czyli promieniście ułożone w warstwie Henlego twarde wysięki. W nadciśnieniu złośliwym zmiany obejmują również tarczę nerwu wzrokowego.
Jeśli nadciśnienie ma charakter długotrwały następuje przerost włókien warstwy mięśniowej, zeszkliwienie błony wewnętrznej i proliferacja śródbłonka.
Zmiany naczyniowe przyczyniają się do wystąpienia objawów „skrzyżowania” (Salusa), „miedzianego drutu” i „srebrnego drutu”. Pierwszy z nich to wynik stwardnienia naczyń tętniczych, które mając wspólną błonę zewnętrzną z naczyniami żylnymi wywierają na nie nacisk. Na skutek tego ucisku żyłka ulega spłaszczeniu i wygina się kolankowato pod przebiegającą nad nią tętniczką.
W części dalszej pojawia się z kolei ampułkowate rozdęcie naczynia żylnego (objaw Bonneta). Objawem „miedzianego drutu” nazywa się sytuację, gdy tętniczki tracą swój falisty przebieg i zaczynają przypominać druciki w wyniku stwardnienia ścian i zwężenia światła. Objawem „srebrnego drutu” określa się z kolei utratę przejrzystości ścian naczyń tętniczych. W jej następstwie krew płynąca w naczyniu przestaje być widoczna, a tętniczki przypominają wyglądem srebrne druciki - są białe i lśniące.
Obecnie stosowana jest cztero-stopniowa klasyfikacja retinopatii występującej w przebiegu nadciśnienia tętniczego. Za pierwsze stadium uznane jest występowanie jedynie umiarkowanego zwężenia lub stwardnienia małych tętnic siatkówki. Obserwowany jest także niewłaściwy stosunek średnic naczyń tętniczych do średnic naczyń żylnych. W drugim stadium stwardnienie jest już uznane za znaczne lub umiarkowane. Wystąpienie obrzęku, wysięku i krwotoków do siatkówki świadczy o trzecim stopniu schorzenia. W stadium czwartym dodatkowo pojawia się obrzęk tarczy nerwu wzrokowego.
U młodych osób z nagłym przełomem nadciśnieniowym, w ostrym nadciśnieniu tętniczym u ciężarnych kobiet w stanie przedrzucawkowym i rzucawkowym lub u osób z nadnerczakiem może wystąpić nadciśnieniowa choroidopatia.
Jednym z objawów są widoczne na dnie oka plamki Elschniga - nieregularne ogniska o żółtym zabarwieniu z ciemnym centrum. Ich wystąpienie jest skutkiem braku przepływu w choroicapillaris. W wyniku rozległego uszkodzenia włośniczek naczyniówki i związanego z nim silnego przesięku naczyniówkowego może także dojść do wysiękowego odwarstwienia siatkówki. Zmiany te występują także w końcowych stadiach nadciśnienia tętniczego.
Czy retinopatii nadciśnieniowej można zapobiec? W bardzo dużym stopniu tak. Przede wszystkim potrzebna jest zmiana stylu życia. Szczególnie istotne jest rzucenie palenia. Ponadto należy zwiększyć udział warzyw i owoców w diecie oraz ograniczyć spożycie soli i tłuszczów (zwłaszcza nasyconych). Takie działania pozwolą kontrolować masę ciała. Należy również rzucić palenie i nie nadużywać alkoholu.
Warto zadbać także o swoją kondycję. Regularna aktywność fizyczna w znacznym stopniu ułatwia kontrolę ciśnienia tętniczego krwi. W większości przypadków nadciśnienia tętniczego konieczne jest także leczenie farmakologiczne. Bardzo ważne są zatem regularne wizyty u lekarza i systematyczne przyjmowanie wszystkich zaordynowanych leków.
Autor:
Marta Grochowska
Źródła:
• Niżanowska M.H.: Okulistyka. Podstawy Kliniczne. PZWL, Warszawa 2007.
• Tykarski A.: Podstawowe zasady diagnostyki i leczenia nadciśnienia tętniczego. Forum Profilaktyki 2006; 4
(5): 1-8.
Komentarze do: Retinopatia nadciśnieniowa – przyczyny, przebieg, profilaktyka