Rola witaminy B6
Witamina B6 to grupa związków chemicznych będących pochodnymi pirydyny. Należą do niej pirydoksol (pirydoksyna), pirydoksal i pirydoksamina. Zostały opisane jako czynnik obecny w znacznych ilościach w kukurydzy, trzcinie cukrowej, drożdżach, mleku i otrębach ryżowych, który chroni szczury przed pojawieniem się zmian skórnych, takich jak zapalenie skóry, akrodynia czy wypadanie sierści.
Aktywność witamin B6 jest uwarunkowana obecnością grupy hydroksylowej (-OH) przy atomie węgla C-3. W przyrodzie występują w postaci estrów kwasu fosforowego, utworzonych przy udziale ATP. Fosforany pirydoksalu i pirydoksaminy obecne w pożywieniu, po hydrolizie przez odpowiednie fosfatazy, ulegają wchłonięciu w górnej części jelita cienkiego. Witaminy B6 w postaci wolnych związków przekształcają się ponownie w fosforany w tkance mózgowej, wątrobie i nerkach. W tych narządach są też magazynowane. Witaminy te wydalane są głównie przez nerki, w postaci kwasu pirydoksynowego – związku powstającego w wątrobie w wyniku utlenienia pirydoksalu. Z moczem wydalane są jednak także mniejsze ilości pirydoksyny, pirydoksalu i pirydoksaminy.
Działanie
Podstawową funkcję w organizmie witaminy B6 pełnią jako koenzymy (grupy prostetyczne). Fosforanowe estry pirydoksalu i pirydoksaminy, wchodząc w skład wielu enzymów (np. transaminaz, dekarboksylaz, desaminaz, oksydaz), uczestniczą w ponad 40 reakcjach biochemicznych. Większość z nich jest związana z metabolizmem aminokwasów. Fosforan pirydoksalu poprzez katalizowanie reakcji przemiany glicyny w serynę, kwasu glutaminowego w kwas γ-aminomasłowy oraz reakcji syntezykwasu δ-aminolewulinowego (prekursora pierścieni porfirynowych układu hemowego) bierze udział w syntezie hemu. Jednak witaminy B6 uczestniczą nie tylko w metabolizmie aminokwasów, ale także węglowodanów i lipidów. Funkcję w metabolizmie węglowodanów pełnią jako koenzymy fosforylazy glikogenowej. Natomiast w reakcjach związanych z wydłużaniem łańcuchów węglowych kwasów tłuszczowych biorą udział m.in. w przemianie kwasu linolowego w kwas arachidonowy. Ponadto wpływają na metabolizm cholesterolu i hormonów steroidowych. Witaminy z grupy B6 są również istotne dla prawidłowego funkcjonowania układu immunologicznego oraz przebiegu syntezy insuliny.
Źródła witaminy B6
Źródłami pirydoksyny (pirydoksolu) są produkty roślinne. Pokarmy pochodzenie zwierzęcego mogą być natomiast bogate w pirydoksal, pirydoksaminę oraz formy estrowe tych związków (z kwasem fosforowym). One też stanowią podstawowe źródło witamin z grupy B6 dla człowieka. Najwyższą zawartością tych witamin charakteryzują się mięso i narządy miąższowe zwierząt rzeźnych, a następnie mleko, jaja, produkty zbożowe, nasiona roślin strączkowych oraz seler, sałata i papryka.
Witaminy grupy B6 są wrażliwe na procesy obróbki termicznej. Na przykład sterylizacja mleka zmniejsza zawartość w nim witamin B6 aż o 30-60%. Jednocześnie często zachodzi przemiana pirydoksalu w pirydoksaminę. Podczas gotowania, smażenia czy duszenia utrata witamin jest jednak mniejsza – ok. 10-30 %.
Zobacz również:
Zapotrzebowanie
Wielkość dobowego zapotrzebowania na witaminę B6 zależy w dużym stopniu od ilości spożywanego białka. Może jednak ulec zwiększeniu także w wyniku większego spożycia pokarmów bogatych w tłuszcze. Za wartość optymalną przyjmuje się 0,02 mg witaminy B6 na 1 g białka, czyli ok. 1,25 mg na dobę. Zapotrzebowanie to jest pokrywane przy stosowaniu normalnej diety.
Hipowitaminoza (niedobór witaminy B6)
Niedobory witamin z grupy B6 występują stosunkowo rzadko. Ich przyczyną jest na ogół wrodzone zaburzenie procesów metabolicznych. Mogą być także wynikiem stosowania takich leków, jak izoniazyd, cykloseryna i penicylina. Dieta pozbawiona witamin B6 nie powoduje jednak u ludzi żadnych objawów chorobowych, gdyż najprawdopodobniej mogą być one syntetyzowane w przewodzie pokarmowym, przy udziale drobnoustrojów. Błędy dietetyczne mogą jednak powodować wystąpienie drgawek u dzieci, które nie przyjmują wystarczających ilości witamin B6. Są one wynikiem zmniejszenia wytwarzania kwasu γ-aminomasłowego w ośrodkowym układzie nerwowym.
U noworodków hipowitaminoza powoduje także nadwrażliwość. Ponadto niedobór fosforanu pirydoksalu, ze względu na jego rolę w biosyntezie hemu, przyczynia się do powstania niedokrwistości mikrocytarnej niedobarwliwej. Niedobór witamin z grupy B6 powoduje także zaburzenie metabolizmu tryptofanu. Skutkiem tego jest zwiększone wydalanie z moczem produktów pośrednich przemiany tego aminokwasu: kwasu ksanturenowego, kinureniny i 3-hydroksykinureniny. Efekt ten został wykorzystany w diagnostyce stanów niedoboru, którą przeprowadza się, badając stężenie kwasu ksanturenowego w moczu, po wcześniejszym obciążeniu tryptofanem. Konsekwencją niedoboru witaminy B6 jest również zmniejszenie stężenia serotoniny w tkankach.
Badania przeprowadzone na szczurach wskazują, że hipowitaminoza B6 może objawiać się także wysiękowym zapaleniem i obrzmieniem nóg, uszu i nozdrzy – tzw. akrodynia. U ludzi wywołana sztucznie (podanie antagonisty konkurencyjnego – deoksypirydoksyny) awitaminoza powodowała wystąpienie łojotokowego zapalenia skóry twarzy i ciała, języka, spojówek i kącików ust. Pojawiały się też wymioty, zaburzenia psychiczne, osłabienie, zaburzenia snu, drgawki i niedokrwistość. Odnotowano również przypadki zaburzeń czucia i zapalenia wielonerwowego. Najprawdopodobniej objawy te wynikają również z obecności towarzyszących awitaminoz innych witamin z grupy B. Niedobory witaminy B6 być może występują częściej niż jest to powszechnie uznane, ale ze względu na mało poznane objawy hipowitaminozy oraz obecność innych niedoborów, są trudne do rozpoznania.
Hiperwitaminoza (nadmiar witaminy B6)
Przy stosowaniu przez miesiąc preparatów witaminy B6 w dawce ok. 200 mg dochodzi do tzw. zespołu uzależnienia od pirydoksyny. Przyjmowanie przez kilkakrotnie dłuższy czas większych dawek może spowodować wystąpienie zespołu neuropatii, objawiającego się postępującą ataksją sensoryczną, zaburzeniami czucia wibracji i położenia oraz zmniejszeniem wrażliwości na temperaturę i dotyk. Co zaskakuje, małe dzieci mogą być mniej wrażliwe na ewentualne przedawkowanie witaminy B6.
Preparaty witaminowe
W preparatach farmaceutycznych witaminy B6, przeznaczonych do podawania doustnego lub pozajelitowego, najczęściej występuje chlorowodorek pirydoksyny. Bywa stosowany w chorobach układu nerwowego, takich jak choroba Parkinsona, drżenie idiopatyczne czy stany drgawkowe. Szczególnie podatne na leczenie pirydoksyną są drgawki występujące u dzieci z dziedziczną mutacją apoenzymu mózgowej dekarboksylazy kwasu glutaminowego.
Ze względu na funkcję pirydoksyny, jako koenzymu apoenzymu - syntezy kwasu δ-aminolewulinowego, witamina stosowana jest w przypadkach wrodzonej nieprawidłowości tego apoenzymu. Bardzo duże dawki pirydoksyny mogą być również skuteczne w zespołach galactorrhoea-amenorrhoea. Preparaty witamin B6 bywają stosowane także w chorobach skóry (wyprysku, łojotoku, utrzymujących się przebarwieniach poporodowych), stanach nerwicowych, rekonwalescencji po chorobach wyniszczających oraz w wymiotach u ciężarnych.
Witaminy B6 mogą dawać istotną interakcję ze stosowaną w chorobie Parkinsona lewodopą, zmniejszając lub nawet całkowicie znosząc jej działanie i nasilając jej obwodową dekarboksylację. Warto jednak podkreślić, że terapia dużymi dawkami izoniazydu i hydralazyny mogą powodować niedobory tych witamin, przyczyniając się do rozwoju neuropatii.
Źródła:
• Gertig H., Przysławski J.: Bromatologia. Zarys nauki o żywności i żywieniu. PZWL, Warszawa 2007,
• Janiec W.: Farmakodynamika. Podręcznik dla studentów farmacji. PZWL, Warszawa 2008,
• Kostowski W., Herman Z. S.: Farmakologia. Podstawy farmakoterapii. PZWL, Warszawa 2010.
Autor: Marta Grochowska
Komentarze do: Rola witaminy B6