Schizofrenia - backgrounder o chorobie

Schizofrenia to choroba psychiczna o przewlekłym i specyficznym przebiegu, indywidualnym dla każdego człowieka. Można wyróżnić grupę zaburzeń w funkcjonowaniu mózgu, o podobnych mechanizmach powstawania, które w potocznym języku łączone są pod wspólną nazwą schizofrenia.

Schizofrenia występuje dość często – szacunkowo choruje jedna na sto osób. W Polsce przybliżona liczba chorych wynosi ok. 300 000, dla populacji powyżej 18. roku życia. Rocznie rozpoznaje się ok. 15 000 nowych zachorowań. Istnieje też tak zwana schizofrenia ukryta – część chorych nigdy nie zgłasza się do lekarza i nie ma postawionego rozpoznania ani właściwego leczenia. Wiek zachorowania przypada najczęściej na okres wczesnej dorosłości, między 15. a 35. rokiem życia, dlatego uważa się, że schizofrenia jest chorobą ludzi młodych. Jednakowo często chorują kobiety i mężczyźni, ale przebieg choroby u kobiet jest łagodniejszy. Doświadczenie pokazuje, że częściej dochodzi u nich do remisji, a w przypadku leczenia szpitalnego pobyt w szpitali jest krótszy.

Przyczyny większości zaburzeń psychicznych nie są w pełni poznane. Psychoza jest chorobą o niejednoznacznym i indywidualnym przebiegu. Większość zaburzeń psychicznych nie jest uwarunkowana ani wyłącznie genetycznie, ani wyłącznie środowiskowo. Schizofrenia powstaje w wyniku złożonych interakcji między wieloma czynnikami. Nie jest chorobą dziedziczną, ale obecność choroby psychicznej w rodzinie może zwiększać prawdopodobieństwo zachorowania któregoś z jej członków w przyszłości.

To, co odróżnia schizofrenię od zaburzeń nerwicowych, to występowanie urojeniowych przekonań oraz brak krytycyzmu wobec nich, brak dystansu wobec własnej choroby (osoba chora zaprzecza swojej chorobie), destruktywny wpływ na funkcjonowanie społeczne oraz brak poczucia integralnej całości w myślach, uczuciach i działaniach. Może brakować spójności między myśleniem i odczuwaniem, a sferą motywacyjną. W schizofrenii mamy do czynienia z jedną osobowością (a nie z kilkoma), która ulega dezintegracji. Błędne rozumienie rzeczywistości jest złożonym procesem psychicznym mającym swe podłoże prawdopodobnie w zaburzeniach biochemicznych mózgu.

Typowymi objawami schizofrenii są:

objawy pozytywne (wytwórcze) - to zjawiska i wrażenia dodatkowo wytwarzane przez umysł osoby chorej,

objawy negatywne (deficytowe) - to funkcje i wrażenia deficytowe, które zubożają psychikę i zachowanie w związku z chorobą, zaburzenia procesów poznawczych.

Osoby z zaburzeniami schizofrenicznymi mają również zazwyczaj obniżony nastrój – ogarnia ich głęboki smutek i depresja. Objawom bardzo często towarzyszy niepokój, lęk, bezsenność czy napięcie psychiczne.

Objawy schizofrenii mogą występować z różnorodnym nasileniem w różnych odstępach czasu – mogą mieć charakter stały lub epizodyczny. Faza ostra choroby (okres nasilenia objawów) przeplata się z fazą remisji (okres ustąpienia objawów). Może też występować niepełna remisja, wówczas mniej nasilone objawy pozwalają pacjentowi na w miarę normalne funkcjonowanie.

Zobacz również:

Rozpoznanie schizofrenii nie jest proste ze względu na nieregularną specyfikę choroby oraz szereg współwystępujących objawów. Aby móc postawić diagnozę przez co najmniej sześć miesięcy muszą utrzymywać się przynajmniej dwa objawy specyficzne.

Choroba może pojawić się nagle lub postępować stopniowo z ledwo dostrzegalnymi objawami. Początek zachorowania następuje w wyniku rozmaitych doświadczeń życiowych. Im wcześniej uda się rozpoznać chorobę i rozpocząć leczenie, tym większa szansa na zminimalizowanie nasilenia objawów w przyszłości. Ważne jest, żeby pacjent systematycznie stosował się do zaleceń lekarza i przyjmował leki, nawet wtedy, gdy po pewnym etapie leczenia ma przekonanie, że jest już całkowicie zdrowy.

Można wyróżnić następujące fazy choroby:

faza zwiastunowa - gdy osoba zaczyna się wycofywać z dotychczasowych aktywności, ogranicza kontakty społeczne, coraz częściej biernie uczestniczy w codziennym życiu, stopniowo popada w apatię, zniechęcenie, znudzenie.

faza ostra - gdy następuje wyraźne nasilenie objawów: zaczynają dominować zaburzenia myślenia, uwagi i koncentracji; pojawiają się urojenia i halucynacje.

faza remisji - gdy dochodzi do wyciszenia lub ustąpienia objawów chorobowych.

Schizofrenia jest chorobą, którą można i należy leczyć. Podstawą jest dobrze prowadzone leczenie farmakologiczne oraz psychoterapia. Strach czy wstyd utrudniają podjęcie decyzji o kontakcie z psychiatrą lub psychoterapeutą. Warto jednak zwrócić uwagę, że dzięki rozwojowi medycyny (w tym głównie farmakoterapii), możliwości wyleczenia osób chorych na schizofrenię są nieporównywalnie lepsze niż przed laty.

Nowoczesne leczenie schizofrenii jest ukierunkowane i kompleksowe. Bardzo ważnymi elementami są:

indywidualnie dobrana farmakoterapia przez lekarza psychiatrę;
psychoterapia indywidualna lub grupowa;
psychoedukacja pacjenta i rodziny;
rehabilitacja i terapia środowiskowa;
kluczowa jest współpraca z rodziną.

Jedną z podstawowych metod terapii w chorobach psychicznych jest leczenie farmakologiczne. Wynika to z faktu, że większość objawów psychotycznych schizofrenii (m.in. omamy, urojenia, lęk, zaburzenia myślenia i nastroju) powodowana jest przez nieprawidłowości w funkcjonowaniu mózgu: na stykach komórek nerwowych dochodzi do zaburzeń biochemicznych takich substancji, jak dopamina czy serotonina. Te nieprawidłowości można "korygować" przy pomocy leków – modyfikują i normalizują one chemiczne przekazywanie sygnałów nerwowych, czyli komunikowanie się komórek nerwowych (neuronów) między sobą. To pozwala na usuwanie objawów chorobowych i zapobieganie nawrotom.

W leczeniu schizofrenii stosuje się różne leki: leki przeciwpsychotyczne (neuroleptyki – atypowe i typowe, czasem określane jako neuroleptyki I i II generacji), leki przeciwdepresyjne (antydepresanty), leki uspokajające i nasenne (czasem określane jako trankwilizery), leki stabilizujące nastrój (normotymiki), leki znoszące objawy niepożądane (leki "korygujące"). Obecnie powszechnie stosuje się leki nowoczesne, które są skuteczne i zapewniają lepszą tolerancję i współpracę. Celem jest uzyskanie maksymalnej skuteczności przy minimalnych lub żadnych objawach ubocznych.

W leczeniu osób chorych na schizofrenię równie ważna, jak leczenie farmakologiczne, jest psychoterapia. Celem psychoterapii jest niesienie ulgi w cierpieniu, lepsze rozumienie siebie i otaczającej rzeczywistości, poprawa jakości życia. Praca terapeutyczna z pacjentami z pierwszym epizodem psychozy nastawiona jest na edukację, pomoc w zrozumieniu choroby i jej skutków, podtrzymywanie kontaktu oraz dostarczanie pozytywnych doświadczeń. Rodzaj psychoterapii stosowanej w leczeniu schizofrenii powinien być dobierany indywidualnie, w zależności od trudności, ale także mocnych stron pacjenta.

Terapia zintegrowana, czyli taka, która łączy stosowanie leków z oddziaływaniami psychologicznymi, interwencjami środowiskowymi oraz przywracaniem możliwości zawodowej, daje pacjentowi większą szansę na powrót do zdrowia i dobrego funkcjonowania psychospołecznego. Stosowanie jedynie farmakoterapii w leczeniu schizofrenii nie jest wystarczającym środkiem do uzyskania trwałej, pełnej poprawy.

Leczenie osób z zaburzeniami psychicznymi powinno uwzględniać nie tylko usuwanie objawów chorobowych, ale również wprowadzanie korzystnych zmian w obszarach życia rodzinnego, społecznego i zawodowego tak, aby przygotować do samodzielnego funkcjonowania w społeczeństwie.