Sepsa i wstrząs septyczny - czy można się tym zarazić?
Sepsa zgodnie z obowiązującą definicją jest zespołem ogólnoustrojowej reakcji zapalnej do której dochodzi w wyniku zakażenia. W przeszłości nazywana była również posocznicą, jednak obecnie odchodzi się od tego określenia.
Wstrząsem septycznym natomiast nazywamy ciężką postać sepsy, cechującą się uporczywym spadkiem ciśnienia krwi pomimo przetaczania choremu płynów. Stan ten wymaga podawania leków obkurczających naczynia krwionośne. Pojęcie sepsis pochodzi z IV wieku przed naszą erą i oznaczało proces gnicia. W XI wieku naszej ery prawdopodobnie po raz pierwszy zostało użyte określenie gnicie krwi. Dopiero pod koniec XX i na początku XXI wieku stworzono pierwsze klasyfikacje i wytyczne dotyczące postępowania.
Zespół ogólnoustrojowej reakcji zapalnej rozumie się jako stan, cechujący się wystąpieniem minimum 2 z następujących objawów: tętno powyżej 90 uderzeń na minutę, temperatura ciała poniżej 36 lub powyżej 38 stopni Celsjusza, częstość oddechów powyżej 20 na minutę, a także leukocytoza powyżej 12000 lub poniżej 4000.
Jak często dochodzi do rozwoju sepsy i wstrząsu septycznego?
Na podstawie danych z polskich oddziałów intensywnej terapii sepsa występowała u około 34% chorych przebywających na tych oddziałach, natomiast do wstrząsu septycznego dochodziło w około 6% przypadków. Śmiertelność w postaci ciężkiej sepsy pomimo znacznego postępu medycyny utrzymuje się na poziomie około 50%, przy czym w przypadku wstrząsu septycznego odsetek ten jest jeszcze większy.
Czym wywołana jest sepsa i wstrząs septyczny?
Do rozwoju sepsy i wstrząsu septycznego dochodzi w wyniku rozwoju ogólnoustrojowego zakażenia drobnoustrojami, które wbrew pozorom nie są wyjątkowo groźne lub nie wytwarzają bardzo szkodliwych toksyn. Jest to grupa tzw. patogenów potencjalnie chorobotwórczych. W Polsce do rozwoju sepsy dochodzi zwykle w wyniku zakażenia bakteriami z grupy Gram-ujemnych. Są to m.in. Pseudomonas aeruginosa, Escherichia coli, Acinetobacter baumani czy Klebsiella pneumoniae. Sepsę mogą wywołać również bakterie Gram-dodatnie, takie jak Staphylococcus aureus czy grupa paciorkowców. Niekiedy czynnikiem etiologicznym może być również grzyb, Candida albicans.
W wielu przypadkach pierwotne zakażenie dotyczy pojedynczych narządów, z czasem rozprzestrzeniając się na cały organizm. Przykładem może być zapalenie otrzewnej, ostre zapalenie trzustki, odmiedniczkowe zaplenie nerek, zapalenie płuc, zapalenie wsierdzia, skóry, kości, stawów, zakażenie jaja płodowego, a także takie ogniska jak zakażenia zębów, zatok przynosowych , migdałków i wiele innych.
Zobacz również:
Sepsa może rozwinąć się również w wyniku stosowania procedur medycznych, takich jak cewnikowanie pęcherza moczowego, dreny, cewniki naczyniowe, mechaniczna wentylacja płuc, żywienie pozajelitowe, odleżyny, czy przetaczanie płynów oraz krwi.
Co predysponuje do rozwoju sepsy i wstrząsu septycznego?
Do rozwoju opisywanych stanów predysponują m.in. starszy wiek lub wiek noworodkowy, ciężki stan kliniczny, stosowanie dużej ilości antybiotyków, współistniejące zakażenia, immunosupresja, upośledzenie odporności, stan po przeszczepach, a także wspomniane wcześniej czynniki jatrogenne.
Jak dochodzi do rozwoju sepsy i wstrząsu septycznego?
Sepsa rozwija się w wyniku nadmiernej reakcji organizmu na zakażenie. Szczególny wpływ mają różne składniki drobnoustrojów, takie jak lipopolisacharyd wchodzący w skład błony zewnętrznej ściany komórkowej bakterii gram-ujemnych. W przypadku bakterii gram-dodatnich jest to kwas lipotejchojowy. Innymi składnikami mającymi znaczenie w rozwoju sepsy są m.in. peptydoglikany, flageliny, lipoproteiny, mannan, a także egzotoksyny gronkowców lub paciorkowców.
Wyżej wymienione składniki drobnoustrojów po dostaniu się do organizmu wywołują szereg reakcji prowadzących do uwolnienia wielu mediatorów reakcji zapalnej. Wytwarzają się liczne cytokiny i chemokiny, które pobudzają kolejne mediatory, takie jak leukotrieny, prostaglandyny, cząsteczki adhezyjne, białka ostrej fazy, a także wolne rodniki tlenowe. Z czasem uogólniona reakcja zapalna doprowadza do zaburzeń w prawidłowym funkcjonowaniu wielu narządów. Nierzadko w wyniku upośledzonej czynności śródbłonka naczyń krwionośnych dochodzi do rozwoju zespołu wykrzepiania wewnątrznaczyniowego. Powoli może rozwijać się wstrząs septyczny, spada ciśnienie tętnicze, rosną opory w naczyniach płucnych.
Opisywane zaburzenia doprowadzają do zmniejszenia utlenowania krwi, a co za tym idzie niedotlenienie tkanek. Zmniejszony dowóz tlenu doprowadza z czasem do rozwinięcia kwasicy mleczanowej. Rozwija się ostra niewydolność oddechowa, ostra przednerkowa niewydolność nerek, pojawiają się zaburzenia świadomości, ostra niewydolność wątroby, zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego, a także zmniejsza się wydzielanie kortykosteroidów.
Jakie są objawy sepsy i wstrząsu septycznego?
Nie można opisać typowych objawów wstrząsu septycznego. Jest to obraz niejednorodny, często mogący mylnie przypominać inne jednostki chorobowe. Podstawową sprawą jest postępowanie zgodnie z kryteriami rozpoznania. Objawy wynikają często z zajęcia poszczególnych narządów. Jeżeli rozwinie się niewydolność wielonarządowa istnieje duże ryzyko zgonu w krótkim odstępie czasu.
Jakie badania wykonuje się w celu potwierdzenia sepsy?
Niestety nie ma idealnego badania mogącego potwierdzić rozwijającą się sepsę lub wstrząs septyczny. Nie mniej wykonuje się szereg badań mających na celu ułatwienie rozpoznania. W tym celu należy pobrać krew, materiał z dróg oddechowych, mocz, płyn mózgowo-rdzeniowy, niekiedy również wymazy z ran. Podstawową sprawą jest badanie pobranych materiałów pod względem mikrobiologicznym. Pomocne są również takie badania jak zdjęcia radiologiczne płuc, ultrasonografia czy badanie techniką tomografii komputerowej, szczególnie w obrębie jamy brzusznej. W celu oceny nasilenia reakcji zapalnej można posłużyć się oceną liczby leukocytów, CRP, a niekiedy również OB.
W jaki sposób leczy się sepsę i wstrząs septyczny?
Leczenie można podzielić na dwie grupy: przyczynowe oraz objawowe. W pierwszym przypadku podstawową sprawą jest usunięcie ogniska zakażenia, nierzadko wymagające wykonania zabiegu polegającego na usunięciu zakażonych tkanek lub narządów, a także ciał obcych. Bardzo ważne jest również leczenie przeciwdrobnoustrojowe, polegające na podawaniu odpowiednio dobranych antybiotyków. Leczenie objawowe polega przede wszystkim na postępowaniu przeciwwstrząsowym. Ma to na celu zabezpieczyć w pierwszej kolejności najważniejsze dla życia układy: oddechowy i krążenia. Zwykle sprowadza się to do udrożnienia dróg oddechowych, zapewnienia odpowiedniej wentylacji, przetaczanie dużych ilości płynów, wyrównywania zaburzeń elektrolitowych, a w razie potrzeby podaży leków mających za zadanie obkurczać naczynia krwionośne oraz zwiększać kurczliwość mięśnia sercowego. Należy pamiętać również o kontrolowaniu poziomu cukru we krwi, a w razie potrzeby przetaczać koncentraty krwinek czerwonych lub płytek krwi.
Autor: Piotr Kuc
Źródła:
Andrzej Szczeklik, Choroby wewnętrzne, stan wiedzy na rok 2011, wyd. Medycyna praktyczna 2011