Składniki preparatów chroniących wątrobę

Rola wątroby w funkcjonowaniu układu pokarmowego jest nieoceniona. Ten zlokalizowany pod prawym uwypukleniem organ jest niezbędny dla prawidłowego przebiegu procesów przemiany materii.

Jedną z ważniejszych funkcji wątroby jest wytwarzanie żółci, która bierze udział m.in. we wchłanianiu tłuszczów oraz witamin A, D, E, K i F. Obecne w żółci sole kwasów żółciowych zapobiegają też tworzeniu się kamieni cholesterolowych w pęcherzyku i drogach żółciowych oraz pobudzają motorykę przewodu pokarmowego.

Wątroba jest jednym z najważniejszych ludzkich narządów nie tylko ze względu na udział w procesach metabolicznych. Innymi funkcjami organu są bowiem: synteza czynników krzepnięcia i angiotensyny, wytwarzanie heparyny, neutralizowanie toksyn, udział w termoregulacji, buforowanie poziomu glukozy we krwi i in.

Z uwagi na tak istotny wpływ wątroby na funkcjonowanie organizmu, wszelkie zaburzenia jej pracy mogą mieć poważne konsekwencje. Niewydolność narządu prowadzi do wielu zmian w organizmie, między innymi do ograniczenia funkcji syntezy i zdolności detoksykacji.

Choć nie zawsze mamy świadomy wpływ na stan zdrowia wątroby (do dużych uszkodzeń hepatocytów może dojść np. na skutek zakażeń wirusowych) to nasz styl życia ma olbrzymie znaczenie. Chcąc uchronić komórki wątroby przed uszkodzeniami należy przede wszystkim unikać substancji toksycznych. Bardzo szkodliwa jest zatem praca w miejscach, gdzie jesteśmy narażeni na działanie oparów rozpuszczalników o działaniu hepatotoksycznym, np. lakierów. Ponadto należy zwrócić uwagę na dietę, która powinna być niskotłuszczowa. Ważne jest także unikanie alkoholu oraz jeśli tylko to możliwe leków uszkadzających wątrobę.

Dużą pomocą w trosce o wątrobę są preparaty farmaceutyczne i suplementy diety mające na celu ochronę tego narządu i przyspieszenie jego regeneracji. Ich działanie w przypadku schorzeń wątroby ma ograniczony zasięg. Jednak z całą pewnością ma duże znaczenie w profilaktyce chorób wątroby.

Większość preparatów mających mieć pozytywny wpływ na funkcjonowanie wątroby zawiera składniki żółciotwórcze i żółciopędne. Te pierwsze zwiększają wydzielanie żółci przez hepatocyty. Najsilniejszym działaniem żółciotwórczym wykazują się kwasy żółciowe – dehydrocholowy i ketodeoksycholowy. Przy długotrwałym stosowaniu mogą nawet rozpuszczać cholesterolowe kamienie żółciowe. Zalecane są w niedoborze endogennych kwasów żółciowych z osłabionym wydzielaniem żółci. Natomiast nie powinny ich stosować osoby chorujące na żółtaczkę (mechaniczną lub cholestatyczną). Z uwagi na możliwość wtórnego uszkodzenia wątroby są też przeciwwskazane w większości przypadków kamicy żółciowej. Kwasy żółciowe wchodzą w skład licznych preparatów złożonych, m.in. tabletek Hepatochol i Rapacholin C.

Działanie leków żółciopędnych polega na wywoływaniu na drodze odruchu skurczu mięśni gładkich pęcherzyka żółciowego z jednoczesnym rozluźnieniem zwieraczy. W ten sposób leki te nasilają wydzielanie żółci z pęcherzyka żółciowego. Zwiększone wydzielanie żółci obserwowane jest między innymi po spożyciu tłuszczu, np. żółtka jaja lub oliwy. Żółciopędnie działają również pochodne kwasu salicylowego, siarczan magnezu i siarczan sodu.

Zobacz również:

W preparatach zalecanych w profilaktyce chorób wątroby wykorzystywane są jednak przede wszystkim żółciopędne właściwości ziół. Za ich działanie odpowiadają olejki eteryczne. Należy jednak zaznaczyć, że olejki eteryczne takich surowców, jak korzeń rzodkwi czarnej, liść boldo czy kwiatostan kocanki piaskowej, działają nie tylko żółciopędnie, ale także żółciotwórczo.

Surowcami roślinnymi stosowanymi tradycyjnie w schorzeniach wątroby są owoc ostropestu plamistego i karczoch zwyczajny. Za aktywność pierwszego odpowiada sylimaryna, czyli zespół flawonolignanów – sylibiny, sylidiaminy i sylikrystyny.

Sylimaryna wykazuje właściwości cytoprotekcyjne, zwłaszcza wobec uszkodzonych przez substancje toksyczne hepatocytów. Ochrona ta jest wynikiem stabilizacji błon komórek wątrobowych, co ogranicza przenikanie toksyn do ich wnętrza. Surowiec przyspiesza także regenerację hepatocytów poprzez aktywowanie rybosomowej syntetazy białkowej RNA i zwiększoną na skutek tego syntezę białek. Nie bez znaczenia jest również działanie przeciwutleniające i przeciwzapalne surowca.

Wyciągi z owoców ostropestu działają też żółciotwórczo i spazmolitycznie. Ponadto surowiec zwiększa wydzielanie soku żołądkowego i reguluje procesy trawienne. Ze względu na korzystny wpływ sylimaryny na wątrobę preparaty farmaceutyczne zawierające wyciągi z owoców ostropestu są standaryzowane na jej zawartość. Przykładem takich leków są tabletki Sylimarol, Sylicynar czy Silimax oraz syrop Sylimarol.

Regenerująco na komórki wątroby, żółciopędnie i żółciotwórczo działa także karczoch zwyczajny. Ponadto wykazuje właściwości odtruwające. Związkami czynnymi surowca są m.in.: cynarozydy, triterpeny, sterole, flawonoidy, witaminy (A, B, C) oraz kwasy organiczne, w tym cynaryna (kwas 1,5-dikawoilochinowy). Wyciągi karczocha nie tyko silnie wzmagają wydzielanie soku żołądkowego i chronią komórki wątroby przed uszkodzeniem, ale także działają antyoksydacyjnie, zmniejszając w ten sposób utlenianie nienasyconych lipidów błony komórkowej hepatocytów. Karczoch zwyczajny jest składnikiem takich preparatów, jak Cynarex czy Cynarein.

Żółciopędnie i żółciotwórczo działają jednak nie tylko niektóre surowce roślinne. Takimi właściwościami wykazują się też pochodne kwasu nikotynowego, np. nikotynylometyloamid (prep. Cholamid). Związek ten w przewodzie pokarmowym ulega hydrolizie do kwasu nikotynowego i formaldehydu. Za żółciopędne i żółciotwórcze działanie odpowiada kwas nikotynowy, który dodatkowo rozkurcza mięśnie gładkie dróg żółciowych. Formaldehyd z kolei dzięki właściwościom bakteriobójczym odkaża drogi żółciowe.

Związkiem często obecnym w preparatach na wątrobę jest L-asparginian ornityny (np. prep. Hepatil, Esseliv duo, Ulgix ochrona wątroby). Ornityna jest jednym z podstawowych α-aminokwasów budujących białka. Bierze udział w syntezie mocznika z amoniaku. Poprzez regulację cyklu mocznikowego wspomaga prawidłową pracę wątroby.

Równie często zalecane w profilaktyce chorób wątroby są fosfolipidy, związki o charakterze tłuszczów złożonych będące trójestrowymi połączeniami glicerolu. Fosfolipidy stanowią ważny składnik błon komórkowych, także komórek wątrobowych.

Fosfolipidy zawierające w swoim składzie cholinę określane są mianem lecytyn. Związki te biorą m.in. udział w metabolizmie tłuszczów i gospodarce cholesterolem. W ten sposób wpływają korzystnie na pracę wątroby. Ponadto wbudowują się w błony hepatocytów, uzupełniając w ten sposób powstałe na skutek procesu chorobowego ubytki. Przyspieszają też regenerację już uszkodzonych komórek oraz chronią przed szkodliwym wpływem czynników cytotoksycznych. Preparaty farmaceutyczne i suplementy diety przeznaczone do poprawy funkcjonowania wątroby zawierają zwykle fosfolipidy otrzymywane z nasion soi. Wchodzą one w skład takich preparatów, jak: Essencicaps, Essetiamed, Essentiale forte.

Producenci suplementów diety wspomagających pracę wątroby nie zapomnieli też o roli witamin. Szczególnie duże znaczenie mają witaminy grupy B, zwłaszcza witamina B6 i B2. Badania wykazały bowiem, że długotrwały niedobór tej pierwszej sprzyja stłuszczeniu i marskości wątroby. Związek bierze m.in. udział w przemianach fosfolipidów i kwasów tłuszczowych. Ryboflawina z kolei uczestniczy w przemianach węglowodanów, białek i tłuszczów. Wykazuje też właściwości oksydoredukcyjne, co ma znaczenie w procesie detoksykacji. Właściwa podaż witaminy B2 w codziennej diecie zmniejsza m.in. ryzyko nadmiernego gromadzenia glikogenu w wątrobie.

Autor:

Marta Grochowska

Źródła:

1. Janiec W. (red.): Farmakodynamika. Podręcznik dla studentów farmacji. PZWL, Warszawa 2008.

2. Mutschler E.: Farmakologia i toksykologia – podręcznik. Wyd. II pod red. W. Buczko, MedPharm-Polska 2010.

3. Kostowski W., Herman Z. S. (red.): Farmakologia. Podstawy farmakoterapii. PZWL, Warszawa 2010.

4. Lamer-Zarawska E., Kowal-Gierczak B., Niedworok J.: Fitoterapia i leki roślinne. PZWL, Warszawa 2007.

5. Kańka P.: Witaminy dla wątroby. Farmacja i Ja 2010, s. 4.