Śmierć przez utonięcie - co o niej wiadomo?

Utonięcie jest to rodzaj uduszenia, do którego dochodzi w wyniku zamknięcia dróg oddechowym napływającą do nich wodą. Nie jest to jednak pełny mechanizm śmierci. Oprócz niedotlenienia pojawiają się również zmiany we krwi, a dokładnie w stopniu jej rozcieńczenia.

Co ciekawe znaczenie ma tutaj czy utonięcie nastąpiło w wodzie słodkiej, doprowadzającej do rozcieńczenia, czy w słonej, powodującej zagęszczanie się krwi. Zaburzenia wodno-elektrolitowe mogą skutkować niewydolnością krążenia, a ostatecznie nawet śmiercią.

W jakich sytuacjach dochodzi do utonięcia?

Zawsze należy pamiętać, że do utonięcia może dojść również w przebiegu niektórych schorzeń uniemożliwiających osobie tonącej przeciwdziałać sytuacji. Są to m.in. utrata przytomności w przebiegu urazu, padaczka, ostra hipoglikemia, niewydolność krążenia czy celowe przetrzymywanie ofiary pod wodą w przypadku zabójstwa. Oprócz powyższych sytuacji, ważne aby zastanowić się zawsze czy doszło w ogóle do utonięcia. Niekiedy śmierć nastąpiła wcześniej np. z powodu choroby niedokrwiennej serca czy udaru mózgu u osoby przebywającej w wodzie lub statku. Znane są przypadki śmierci w wodzie w mechanizmie nagłego zatrzymania akcji serca, czy reakcji nadwrażliwości na zimną wodę zakończeń czuciowych na skórze czy nerwie krtaniowym. Alkohol na pewno sprzyja częstości utonięć. Zawsze należy brać pod uwagę czy ciało znajdujące się w wodzie nie należało do osoby celowo pozbawionej życia przez mordercę, który postanowił upozorować śmierć przez utonięcie.

Gdzie najczęściej dochodzi do utonięć?

Najczęściej do śmierci w mechanizmie utonięcia dochodzi w dużych zbiornikach wodnych. Są to zazwyczaj morza, rzeki, jeziora bądź stawy. Co jakiś czas słyszy się głównie w mediach o utonięciu w wannie, kałuży czy w innym zbiorniku wodnym pokrywającym szczelnie twarz.

Co dzieje się z człowiekiem w chwili tonięcia?

W typowej postaci proces rozpoczyna się od nagłych, niespodziewanych i głębokich oddechów. Z reguły trwają one do kilkunastu sekund. Uważa się, iż mogą one wynikać z podrażnienia ciała zimną wodą. Takich oddechów nie stwierdza się w wodzie ciepłej oraz u osób nieprzytomnych. Wyróżnia się cztery okresy opisujące proces śmierci przez utonięcie.

Początkowo osoba tonąca celowo i świadomie wstrzymuje oddech. Zwykle trwa to do około 1 minuty, w przypadku zawodowych nurków nawet do 2-3 minut. Tlen z krwi zostaje zużyty, zwiększa się natomiast poziom dwutlenku węgla we krwi. W drugim okresie, w wyniku pojawiającej się duszności osoba tonąca zaczyna gwałtownie oddychać. Zaaspirowana w ten sposób woda wraz z powietrzem dostaje się do żołądka lub płuc. W tym okresie rozpoczyna się utrata przytomności. Następnie pojawia się trwający do około 1,5 minuty napad drgawkowy lub zamartwica. Są to drgawki toniczno-kloniczne. Stwierdza s e głęboką utratę przytomności oraz arefleksję. Organizm przekracza granicę tolerancji niedotlenienia wchodząc w stan zatrzymania oddechu. Ostatni okres, tzw. okres oddechów końcowych trwa około 1,5 minuty. W czasie jego trwania dochodzi do krótkich wdechów oraz prężeń ciała, kończąc się ostatecznie zgonem. Cały ten okres nie trwa zwykle dłużej niż 5 minut. Po około 7 minutach czynność serca jest już wyłączona.

Zobacz również:

Czy skład wody ma znaczenie dla przebiegu procesu tonięcia?

Wbrew pozorom to czy woda, w której dochodzi do utonięcia jest słodka lub słona ma znaczenie dla mechanizmu śmierci. W przypadku wody słodkiej mamy do czynienia z roztworem hipotonicznym w stosunku do płynów ustrojowych znajdujących się w ciele. Jak każdy układ również i ten dąży do równowagi poprzez wyrównywanie stężeń. Aby to się stało zaaspirowana słodka woda będzie przenikać przez pęcherzyki płucne do naczyń krwionośnych, co za tym idzie będzie rozcieńczała krew. To spowoduje hemodilucję, hiperwolemię, a ostatecznie hemolizę. Ponadto spadnie stężenie sodu, wapnia, chloru oraz białek z jednoczesnym wzrostem stężenia potasu oraz wolnej hemoglobiny.

Jeżeli ciało znajdzie się natomiast w wodzie słonej, która jest roztworem hipertonicznym w stosunku do płynów ustrojowych dojdzie do sytuacji odwrotnej. Zaaspirowana woda do pęcherzyków płucnych będzie powodowała przenikanie wody i białek do światła pęcherzyków w celu wyrównania stężeń. To doprowadzi do zagęszczenia krwi oraz wzrostu hematokrytu. W efekcie powstanie obraz obrzęku płuc.

Jak wygląda ciało zmarłego w wyniku utonięcia?

Na pierwszy rzut oka wokół ust oraz nozdrzy może być zauważalny tzw. grzybek topielczy. Jest to zmieszana woda z powietrzem powstała podczas intensywnych ruchów oddechowych podczas tonięcia. Niekiedy podobny objaw jest spotykany pośmiertnie w przebiegu obrzęku płuc. Ma on jednak nieco odmienny wygląd, jest bardziej lepiący, żółtawy, czasem przechodzący w odcień różowy. W typowym przebiegu utonięcia skóra jest blada. Rzadko stwierdza się jej siny odcień. Płuca są rozdęte, duże, a na ich powierzchni przedniej i bocznej zauważyć można poodciskane żebra. W wyniku hemolizy pod opłucną stwierdzane są tzw. plamki Paltaufa, czyli niebieskosine nieostre plamki. Taki obraz płuc czasem określany jest jako rozedma wodna płuc. Opisywana piana w obrębie ust znajdowana jest często również w obrębie dróg oddechowych. W ich świetle czasem znajduje się również piasek, muł a nawet wodorosty! Pienista treść w żołądku określana jest objawem Wydlera. W sercu często rozpoznaje się rozstrzeń prawej komory. Poza tym bierne przekrwienie dotyczy wszystkich narządów wewnętrznych, pomijając śledzionę.

W sytuacjach niejasnych w celu potwierdzenia mechanizmu śmierci konieczne jest wykazania charakterystycznych dla utonięcia zmian: rozcieńczenia lub zagęszczenia krwi w zależności od wody w której przebywało ciało, odkształcenia struktur w ścianie pęcherzyków płucnych, hemolityczne działanie wody zaaspirowanej do pęcherzyków płucnych, przenikającej do naczyń krwionośnych oraz obecności płynu topielczego w krążeniu dużym oraz narządach wewnętrznych.

Jak zróżnicować czy doszło do utonięcia w wyniku nieszczęśliwego wypadku, samobójstwa czy zabójstwa?

Do nieszczęśliwych wypadków dochodzi zwykle w przypadku osób nie potrafiących pływać, po spożyciu alkoholu, w wyniku uszkodzenia ciała podczas skoku do wody, w wyniku zaplątania się w wodorosty, a także w efekcie zmęczenia lub nagłego wystąpienia różnych chorób uniemożliwiających kontynuowanie pływania, m.in. zawału serca, skurczu mięśni, napadu padaczkowego, utraty przytomności itp.

Samobójstwo podejrzewa się zwykle jeżeli ciało topielca było obciążone ciężkimi przedmiotami lub przytroczone łańcuchem. Oczywiście zawsze należy brać pod uwagę możliwość upozorowania samobójstwa przez zabójcę.

Zabójstwa przez utonięcie zdarzają się bardzo rzadko. W wielu przypadkach takie zabójstwa nie pozostawiają śladów sugerujących uszkodzenia ciała oraz nie stwierdza się zwykle cech sugerujących, iż przyczyną topienia się była choroba. Znanym sposobem stosowanym przez zabójców jest utopienie w wannie poprzez uniesienie nóg ofiary do góry. Często jednak wcześniej ofiara doznała tępego urazu głowy w celu obezwładnienia jej.

Autor: Piotr Kuc
Źródło:
Stefan Raszeja, Medycyna sądowa: podręcznik dla studentów, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1993