Środki odurzające należące do grupy I-N i różowe recepty

Zgodnie z definicją zamieszczoną w ustawie o przeciwdziałaniu narkomanii, środkiem odurzającym nazywa się każdą substancję zarówno pochodzenia naturalnego, jak i syntetycznego, która działa na ośrodkowy układ nerwowy, określoną w wykazie środków odurzających stanowiącym załącznik do wspomnianej ustawy.

Środki odurzające w zależności potencjału uzależniającego oraz zakresu ich medycznego zastosowania dzielone są na grupy: I-N, II-N, III-N i IV-N. Ogólnie dostępne są jedynie substancje należące do grup I-III. Związki chemiczne o właściwościach odurzających grupy IV-N mogą bowiem być wykorzystywane wyłącznie w celu prowadzenia badań oraz w lecznictwie zwierząt.

Środki odurzające zaklasyfikowane do grupy I-N cechują się dużym stopniem ryzyka pojawienia się uzależnienia w przypadku używania ich w celach innych niż medyczne. Poza celami medycznymi mogą być stosowane w przemyśle oraz w badaniach naukowych. W aptekach są one przechowywane w odpowiednio zabezpieczonych pomieszczeniach niedostępnych dla pacjentów, w zamkniętych metalowych szafach lub kasetach, które są trwale przymocowane do ścian lub podłóg. Ewidencja przychodu i rozchodu środków odurzających tej grupy jest prowadzona w formie specjalnej książki kontroli, która zatwierdzana jest przez wojewódzkiego inspektora farmaceutycznego.

Po dokonaniu ostatniego wpisu książka taka przechowywana jest jeszcze przez kolejne 5 lat. Wydawanie środków odurzających grupy I-N oraz pozostałych leków oznaczonych symbolem „Rp.w." odbywa się na podstawie specjalnych recept wystawianych na drukach w kolorze różowym. Druki tych recept należą do druków ścisłego zarachowania, co oznacza, że każda recepta tego typu posiada numer identyfikacyjny. Ponadto każda różowa recepta ma swój wtórnik (kopię), pozostający u lekarza, który ją wystawił. Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie recept lekarskich określa również inne wymagania odnośnie sposobu przepisywania środków odurzających grupy I-N.

Na jednym druku recepty może się znaleźć tylko jeden lek, którego ilość nie może przekraczać zapotrzebowania chorego na miesięczną terapię, musi być też podany sposób dawkowania. Jeśli przekroczona została maksymalna dawka środka lub gdy nie została ona określona w Farmakopei, ani w Charakterystyce Produktu Leczniczego konieczne jest, by lekarz umieścił obok dawki wykrzyknik, słowny opis dawki, swój czytelny podpis oraz postawił pieczątkę. Realizacja przez aptekę recepty na środki odurzające grupy I-N jest niemożliwa po przekroczeniu terminu 14 dni od daty jej wystawienia.

Wykaz środków odurzających grupy I-N stanowiący załącznik do ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii obejmuje ponad sto substancji, a także ich izomery, estry, etery i sole. W wykazie tym znajdują się między innymi:

MORFINA – alkaloid (pochodna fenantrenu) wchodzący w skład opium, substancji otrzymywanej z wysuszonego soku mlecznego niedojrzałych makówek Papaver somniferum. Wykazuje silne powinowactwo do receptorów opioidowych (czysty agonista). Działa przeciwbólowo, przeciwbiegunkowo oraz zmniejsza pobudliwość ośrodka oddechowego i kaszlowego. Morfina wykorzystywana jest w leczeniu silnego i przewlekłego bólu. Do najczęstszych objawów niepożądanych występujących w trakcie stosowania leku należą: uspokojenie, nadmierna senność, ból głowy, zaparcia, nudności, wymioty, depresja oddechowa, wahania nastroju, suchość w jamie ustnej.

Zobacz również:

OKSYKODON jest opioidowym lekiem przeciwbólowym, który podobnie jak morfina należy do czystych antagonistów receptorów opioidowych. Wskazaniem do jego zastosowania jest ból o natężeniu od umiarkowanego do silnego. Lek posiada również komponentę uspokajającą. Może wywoływać zawroty głowy, zburzenia ze strony przewodu pokarmowego (zaparcia, nudności, wymioty, biegunki, bóle brzucha), zmniejszenie łaknienia, niepokój, nadmierną potliwość i zatrzymanie moczu.

FENTANYL – silny lek przeciwbólowy wykazujący powinowactwo do receptorów opioidowych. Poza aktywnością analgetyczną działa uspokajająco. Stosowany jest w leczeniu bólu przewlekłego oraz bólu opornego na działanie innych środków. W czasie terapii fentanylem mogą wystąpić objawy niepożądane charakterystyczne dla wszystkich leków opioidowych, takie jak: depresja ośrodka oddechowego, zwężenie źrenic, nudności, wymioty, sztywność mięśni, drgawki, bradykardia, zawroty głowy.

ALFENTANYL – syntetyczny, silny opioidowy lek przeciwbólowy, pochodna fentanylu. Wykorzystywany głównie w premedykacji znieczulenia ogólnego w czasie zabiegów chirurgicznych.

SUFENTANYL – to kolejna pochodna fentanylu o wysokim powinowactwie do receptorów opioidowych. Działanie przeciwbólowe jest 5-7 razy silniejsze od związku macierzystego. Dzięki wysokiemu współczynnikowi terapeutycznemu, czyli rozpiętości między dawką toksyczną a leczniczą, sulfentanyl jest najbezpieczniejszą pochodną fentanylu. Lek wykorzystywany jest w przygotowaniu do operacji chirurgicznej, znieczuleniu ogólnym oraz leczeniu bólu pooperacyjnego. Szczególnie duże zastosowanie znalazł w kardiochirurgii.

REMIFENTANYL – pochodna fentanylu cechująca się selektywnym powinowactwem do receptorów opioidowych mi. Lek wywołuje bardzo szybkie działanie przeciwbólowe, które jednak trwa bardzo krótko. Stosowany jest zawsze w połączeniu z innymi substancjami leczniczymi. Poza premedykacją i znieczuleniem ogólnym remifentanyl wykorzystywany jest do znieczulenia i uspokojenia pacjentów wentylowanych mechanicznie na oddziałach intensywnej opieki medycznej. Jego stosowanie bardzo często wywołuje objawy niepożądane charakterystyczne dla opioidów (sztywność mięśniowa, hipotensja, nudności. wymioty).

PETYDYNA – jest lekiem o czystym działaniu agonistycznym na receptory opioidowe (mi, kappa i delta). Ponadto wykazuje aktywność cholinolityczną. Zaletą leku jest słaby wpływ na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego, przez co petydyna rzadziej od innych opioidów wywołuje zaparcia oraz zwiększenie ciśnienia w drogach moczowych i żółciowych. Wykorzystywana jest między innymi w leczeniu silnych, długotrwałych bólów (np. nowotworowych, pourazowych, pooperacyjnych), bólów po ostrym zawale mięśnia sercowego, w premedykacji przed zabiegami chirurgicznymi oraz w kolkach nerkowych i wątrobowych, w których nienarkotyczne leki przeciwbólowe okazały się być niewystarczające.

METADON – opioidowy lek przeciwbólowy działający podobnie jak morfina. Choć po jego odstawieniu występuje zespół abstynencyjny to cechuje się on bardziej stopniowanym stadium wstępnym, dłuższym przebiegiem i łagodniejszymi objawami. Dlatego też wykorzystywany jest w leczeniu opioidowego zespołu abstynencyjnego i substytucyjnego leczenia uzależnienia od morfiny i heroiny. Jako lek drugiego rzutu stosowany jest również w zwalczaniu silnych bólów nowotworowych i pooperacyjnych.

KAVA-KAVA – kłącze pieprzu metystynowego jest surowcem zawierającym kawalaktony, które wpływają na OUN, wywołując działanie przeciwlękowe i uspokajające. Ponadto zmniejsza napięcie mięśni, działa roskurczająco, przeciwbólowo, przeciwdrgawkowo i miejscowo znieczulająco. Preparaty zawierające kava-kava stosowane są w stanach niepokoju, napięcia i lęku oraz w trudnościach w zasypianiu.

Żródła:
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 11 września 2006 r. w sprawie środkow odurzajacych, substancji psychotropowych, prekursorow kategorii 1 i preparatow zawierajacych te Erodki lub substancje;
Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii z dnia 29 lipca 2005 r. (Dz.U. Nr 179, poz. 1485);
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 17 maja 2007 r. w sprawie recept lekarskich;
pharmindex.pl;
Matławska I. (red.): Farmakognozja. AM Poznań 2008,

Autor: Marta Grochowska