Środki odurzające dostępne bez recepty

Środki odurzające, czyli substancje działające na ośrodkowy układ nerwowy określone w wykazie stanowiącym załącznik do ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii, dzielone są na cztery grupy. Te związki, które zostały zaklasyfikowane do grupy III-N cechują się jedynie nieznacznym potencjałem uzależniającym.

W związku z tym podlegają one złagodzonej, w stosunku do pozostałych środków odurzających, kontroli i mogą być wydawane z apteki bez recepty. Zatem jakie leki zaliczane do środków odurzających możemy nabyć w aptece bez wcześniejszej wizyty u lekarza?

KODEINA zaliczana jest do występujących w opium alkaloidów fenantrenowych. Mechanizm jej działania polega na oddziaływaniu na znajdujące się w ośrodkowym układzie nerwowym receptory opioidowe. Komponenta przeciwbólowa jest słaba (zwłaszcza u osób z małą zdolnością demetylacji kodeiny), lek natomiast wykazuje dość silne działanie przeciwkaszlowe, które jest wynikiem hamowania znajdującego się w rdzeniu przedłużonym ośrodka kaszlu. Kodeina stosowana krótkotrwale uśmierza napady kaszlu.

Przewlekłe stosowanie preparatów zawierających ten lek może jednak prowadzić do uzależnienia zarówno psychicznego, jak i fizycznego. W preparatach farmaceutycznych kodeina występuje najczęściej w postaci fosforanu. Lek metabolizowany jest w wątrobie, a powstałe metabolity wydalane z moczem w postaci glukuronianów. Preparaty kodeiny nie powinny być podawane małym dzieciom z uwagi na mniej sprawny przebieg procesu metylacji.

Kodeina wchodzi w skład wielu preparatów o działaniu przeciwbólowym i przeciwkaszlowym. Stosowana jest najczęściej w połączeniu z nienarkotycznymi lekami przeciwbólowymi (paracetamol, NLPZ). Preparaty kodeiny mogą zawierać w swoim składzie także wyciągi roślinne (np. z ziela tymianku, ziela glistnika, pączków sosny), sulfoguajakol i in. Bez recepty dostępne są preparaty złożone, w których zawartość kodeiny w jednej dawce nie przekracza 50 mg. W przypadku preparatów w formie niepodzielonej (np. syropów) stężenie kodeiny nie może przekraczać 1,5%.

ACETYLODIHYDROKODEINA jest pochodną kodeiny obecnie nie występującą w żadnym zarejestrowanym w Polsce preparacie farmaceutycznym. Zgodnie ze wspomnianą ustawą preparat sprzedawany bez recepty zawierający acetylodihydrokodeinę musi być lekiem złożonym, a zawartość pochodnej kodeiny w jednej dawce nie może przekraczać 100 mg lub 2,5% w preparatach w formie niepodzielonej.

Zobacz również:

DIHYDROKODEINA jest półsyntetycznym lekiem opioidowym o silnym działaniu przeciwkaszlowym. Choć zgodnie z ustawą o przeciwdziałaniu narkomanii możliwa jest sprzedaż preparatów złożonych o zawartości dihydrokodeiny w jednej dawce do 100 mg lub 2,5% w przypadku formy niepodzielonej, obecnie w obrocie znajdują się jedynie preparaty dostępne na receptę. Zawierają one dihydrokodeinę w dawce 60, 90 i 120 mg w jednej tabletce, bez innych substancji czynnych farmakologicznie. Preparaty te wykorzystywane są w leczeniu silnych, przewlekłych bólów, najczęściej nowotworowych.

ETYLOMORFINA jest pochodną morfiny o słabszym od niej działaniu przeciwbólowym. Lek wykazuje również właściwości przeciwkaszlowe i uspokajające. Zgodnie z ustawą możliwa jest sprzedaż bez recepty preparatów złożonych, w których zawartość etylomorfiny w jednej dawce nie przekracza 100 mg lub 2,5% w przypadku formy niepodzielonej. Obecnie w Polsce nie ma dostępnych gotowych preparatów zawierających etylomorfinę. Substancja lecznicza wykorzystywana jest jedynie w aptekach do wytwarzania leków recepturowych.

NORKODEINA jest pochodną i metabolitem kodeiny. Obecnie w Polsce nie ma zarejestrowanych preparatów zawierających tę substancję. Zgodnie z wykazem załączonym do ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii jest możliwa sprzedaż bez recepty preparatów złożonych z norkodeiną, jeśli zawartość środka odurzającego nie przekraczałaby 100 mg w jednej dawce lub 2,5% w przypadku formy niepodzielonej.

NIKODYKODYNA zgodnie z ustawą o przeciwdziałaniu narkomanii może występować w preparatach złożonych dostępnych bez recepty, jeśli jej zawartość w jednej dawce nie przekraczałaby 100 mg. W przypadku preparatów w formie niepodzielonej (np. syropów) stężenie nikodykodyny nie może przekraczać 2,5%. Takie same warunki musiałyby spełniać preparaty zawierające inną pochodną kodeiny – NIKOKODYNĘ.

DIFENOKSYLAT + SIARCZAN ATROPINY

Do środków odurzających grupy III-N zaliczane są preparaty zawierające w jednej dawce nie więcej niż 2,5 mg difenoksylatu obliczonego w postaci zasady i nie mniej niż 0,025 mg siarczanu atropiny. Wykorzystywane są w objawowym leczeniu ostrej i przewlekłej biegunki o różnej etiologii. Zmniejszają też ilość płynu kałowego po stomii jelitowej (ileostomii lub kolostomii). Difenoksylat jest lekiem zapierającym. Należy do syntetycznych pochodnych morfiny. Nie wykazuje działania przeciwbólowego, natomiast poprzez wpływ na receptory opioidowe znajdujące się w ścianie jelit zmniejsza efekty cholinergiczne. Osłabia zatem perystaltykę jelita cienkiego i okrężnicy, tym samym wydłużając czas pasażu treści pokarmowej przez jelito. Niewielkie ilości atropiny zapewniają z kolei minimalne działanie ograniczające motorykę oraz czynności wydzielnicze jelit. Mimo zgodności z ustawą o przeciwdziałaniu narkomanii dostępny na rynku preparat o wspomnianym składzie można nabyć jedynie na receptę.

DIFENOKSYNA + WINIAN ATROPINY

Do środków odurzających grupy III-N zaliczane są preparaty zawierające w jednej dawce nie więcej niż 0,5 mg difenoksyny i winianu atropiny w ilości nie mniejszej niż 5% dawki difenoksyny. Obecnie w Polsce nie ma zarejestrowanych preparatów hamujących perystaltykę jelit o takim składzie.

Marta Grochowska

Źródła:
Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii z dnia 29 lipca 2005 r. (Dz.U. Nr 179, poz. 1485)
pharmindex.pl;
Janiec W. (red.): Farmakodynamika. Podręcznik dla studentów farmacji. PZWL, Warszawa 2008.