Stopa cukrzycowa - pierwsze objawy i profilaktyka

Zespół stopy cukrzycowej (ZSC) to jedno z najpoważniejszych powikłań u chorego na cukrzycę. ZSC może manifestować się jako owrzodzenie, infekcja (stan zapalny), a czasami również destrukcja tkanek głębokich (np. kości), która zlokalizowana jest w obrębie stopy u chorego z neuropatią i/lub niedokrwieniem kończyn dolnych.

Z danych wynika, że na samym Mazowszu liczba chorych ze zdiagnozowaną cukrzycą to ponad 290 000 osób. W 2011 roku z powodu zespołu stopy cukrzycowej w tym regionie dokonano aż 431 dużych i rozległych oraz 109 małych amputacji kończyn dolnych. Co ważne, duże amputacje u chorych na cukrzycę to aż 38% wszystkich amputacji, a małe - 21,6%.

-To pokazuje, jak duża jest skala tego problemu i jak bardzo potrzebna jest edukacja w zakresie zapobiegania powstawaniu stopy cukrzycowej – mówi prof. dr hab. n. med. Waldemar Karnafel, diabetolog, kierownik Katedry i Kliniki Gastroenterologii i Chorób Przemiany Materii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, ekspert programu „Zdrowa ONA”.

W zależności od tego, jaka jest przyczyna powstania zespołu stopy cukrzycowej, wyróżniamy postać:

neuropatyczną, występującą najczęściej. Tak, jak zostało opisane wyżej, charakteryzuje się zaburzeniem czucia. Może jednak występować niewielka bolesność, gdy stopa jest w spoczynku. W tej postaci ZSC może również dochodzić do uszkodzenia struktury kości. Stopa jest zaróżowiona i ciepła.

niedokrwienną (naczyniową), wynikającą z miażdżycy naczyń obwodowych. Stopa zazwyczaj jest zimna i ma sinawe zabarwienie oraz nie można wyczuć w niej tętna. W odróżnieniu od postaci neuropatycznej w tym przypadku ból pojawia się w ruchu, a dodatkowo nasila się podczas uniesienia kończyny. Pierwotnie nie dochodzi do uszkodzenia struktury kości.

mieszaną, czyli łączącą cechy postaci neuropatycznej i niedokrwiennej. Jest to ZSC charakteryzujący się najgorszym rokowaniem.

Jedno z amerykańskich badań pokazuje, że to neuropatia czuciowo-ruchowa jest jedną z głównych przyczyn powstawania stopy cukrzycowej (78%). W dalszej kolejności są minimalne, ale powtarzające się urazy (77%), deformacja stopy (37%) oraz modzele czyli zgrubienie warstwy rogowej naskórka (35%).

Jak rozpoznać zespół stopy cukrzycowej, czyli pierwsze objawy?

Bardzo często w swojej pracy spotykam osoby chore na cukrzycę, które nie wiedziały nawet o tym, że mogą doświadczyć zespołu stopy cukrzycowej. Później jednak okazuje się, że pierwsze objawy pojawiły się nawet kilka miesięcy wcześniej, a powikłaniom cukrzycy można było zapobiec. To bardzo ważne, żeby każda osoba chora na cukrzycę lub jej bliski wiedzieli, na co zwrócić uwagę i kiedy zgłosić się do poradni czy lekarza prowadzącego – mówi spec. piel. diabet. Mirosława Młynarczuk z Katedry i Kliniki Gastroenterologii i Chorób Przemiany Materii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, ekspert programu „Zdrowa ONA”.

Część objawów zespołu stopy cukrzycowej rozpoznaje przede wszystkim lekarz, ale niektóre z nich może zauważyć chory na cukrzycę i od razu udać się na wizytę w poradni cukrzycowej. Zaniedbanie może doprowadzić do amputacji, a nawet do zakażenia ogólnoustrojowego, grożącego posocznicą (sepsą).

Zobacz również:

Symptomy choroby, po zaobserwowaniu, których pacjent powinien zgłosić się do lekarza:

Ból w obrębie stóp,

Nadwrażliwość dotykowa np. ból lub przykre doznania wywołane kontaktem z pościelą,

Osłabienie kończyn, nie odczuwa zmian temperatury

Skurcze mięśni, uczucie ściskania, czuje mrowienie, pieczenie, drętwienie i kłucie w stopie

Paznokcie są pogrubione, zdeformowane

Pojawia się grzybica na paznokciach lub przestrzeniach międzypalcowych

Nagniotki, modzele, odciski

Skóra stóp jest cienka, sucha, łuszczy się

Utratę włosów na grzbiecie stopy i palców

Stopa, stopy, są zaczerwienione lub sine (niedokrwione)

Pojawiają się pęknięcia, otarcia, zranienia stóp, wypływ płynnej treści (wysięk)

Rany nie goją się lub goją bardzo długo

W przypadku wystąpienia powyższych objawów osoba chora powinna natychmiast zgłosić się do lekarza (jeżeli to możliwe, w towarzystwie kogoś bliskiego, członka rodziny, opiekuna).

Edukacja jako element profilaktyki

Zespół stopy cukrzycowej (ZSC) powstaje w wyniku wielu zaniedbań w przebiegu cukrzycy. Na dużą część z nich wpływ ma sam pacjent, który bagatelizuje znane mu zalecenia dotyczące zapobiegania powikłaniom cukrzycy lub nie jest odpowiednio wyedukowany. W przypadku obu tych grup pacjentów bardzo ważna jest edukacja i wprowadzenie elementów wsparcia psychologicznego.

Edukacja w przypadku pacjentów chorych na cukrzycę powinna być prowadzona jednocześnie na kilku płaszczyznach, być okresowo powtarzana i weryfikowana. Bardzo istotne jest, żeby dotyczyła ona nie tylko samego chorego, ale również jego rodziny lub opiekunów. To właśnie oni w najtrudniejszych momentach stanowią wsparcie i motywują do przestrzegania zaleceń lekarza. Wiedza pacjentów i ich najbliższych w zakresie cukrzycy i ZSC pozwala na reagowanie na etapie wstępnych objawów ZSC i ograniczenie liczby amputacji. Jeżeli lekarz nie ma możliwości przekazania wszystkich potrzebnych informacji podczas wizyty, warto zapytać, gdzie szukać podpowiedzi i z jakimi materiałami należy się zapoznać – tłumaczy dr n. med. Beata Mrozikiewicz-Rakowska z Katedry i Kliniki Gastroenterologii i Chorób Przemiany Materii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, ekspert programu „Zdrowa ONA”.

Pacjent chory na cukrzycę w celu przeciwdziałania powikłaniom takim jak zespół stopy cukrzycowej powinien posiadać i rozwijać wiedzę w następujących obszarach:

1. Podstawowa wiedzy o cukrzycy, okresowo powtarzana i weryfikowana:

Podstawy powstania choroby

Zasady utrzymania poziomu cukru na ustalonym z lekarzem poziomie

Monitorowanie poziomu cukru (przed i po posiłku) i kontrolowanie innych parametrów wyrównania metabolicznego tj. stężenia cholesterolu całkowitego, frakcji LDL i HDL, stężenia triglicerydów, poziomu ciśnienia tętniczego oraz odsetka HbA1c (hemoglobina z przyłączoną cząsteczką glukozy)

Zasady odpowiedniego odżywiania w cukrzycy

Zasady stosowania wysiłku fizycznego, wykonywania ćwiczeń

Zasady podawania insuliny i pielęgnacja miejsc wstrzyknięć

2. Postępowanie w zespole stopy cukrzycowej, wiedza okresowo powtarzana i weryfikowana:

Zasady profilaktycznej pielęgnacji stóp, skracania paznokci i doboru obuwia

Zasady pielęgnacji stóp z owrzodzeniem, raną

Zasady doboru obuwia odciążającego i indywidualnych wkładek, dostosowanie obuwia do stopy z opatrunkiem

Zasady zachowania w sytuacji objawów niepokojących (zaczerwienienie skóry stopy, otarcie, obrzęk, ból, wypływ płynnej treści, wysięk, owrzodzenie)

Zasady zmiany opatrunku i zabezpieczania przed dostępem bakterii

3. Wiedza w zakresie wsparcia psychologicznego:

Sposoby radzenia sobie w stanach braku motywacji do stosowania zaleceń lekarza

Nauka wspierania chorego przez osoby bliskie, członków rodziny w okresach gorszej kondycji psychicznej i załamań psychicznych

Wsparcie osób bliskich może stanowić dla chorego podstawowy czynnik motywujący do przestrzegania zasad przekazanych przez lekarza. Przybiera ono różną postać od emocjonalnego towarzyszenia w leczeniu poprzez pomoc w organizacji czynności dnia codziennego, przygotowania odpowiedniej diety czy też czasami twardej konfrontacji ze skutkami zaprzestania terapii lub niesystematyczności. Kontrolowanie poziomu cukru i innych parametrów w cukrzycy może być uciążliwe i wymaga dużej dyscypliny. Pacjent nie może sobie pozwolić na przerwę czy „odpoczynek” od leczenia. To bardzo trudna sytuacja dla każdej osoby chorej i to właśnie bliski w chwilach zniechęcenia, rozdrażnienia często przypomina, że proces leczenia, przez który przechodzi pacjent, nakierowany jest na poprawę jego stanu zdrowia i samopoczucia – mówi mgr Dorota Gromnicka, psycholog, ekspert programu „Zdrowa ONA”.