Surowce roślinne o działaniu uspokajającym

Kiedy jesteśmy nadmiernie pobudzeni lub nie radzimy sobie ze stresującymi sytuacjami bardzo często sięgamy po roślinne preparaty uspokajające. Jednak czy wiemy co one zawierają i w jaki sposób pomagają nam ukoić skołatane nerwy?

Liść melisy (Melissae folium)

Liście i ulistnione szczyty pędów melisy lekarskiej są chyba najpowszechniej znanym surowcem o działaniu uspokajającym. Za wpływ na układ nerwowy odpowiadają składniki olejku eterycznego – monoterpeny (geranial, neral, cytronelal, geraniol, linalol) i seskwiterpeny (β-kariofilen, germakren D). Liście melisy działają także spazmolitycznie i wiatropędnie. Pobudzają również wydzielanie soków trawiennych, a obecny w surowcu kwas rozmarynowy hamuje rozwój bakterii, grzybów i wirusów. Suszone liście melisy lekarskiej wchodzą w skład wielu mieszanek ziołowych i preparatów farmaceutycznych stosowanych w nadpobudliwości nerwowej, problemach z zasypianiem i zaburzeniach snu. Surowiec pomaga także w nerwicach serca, migrenowych bólach głowy oraz dolegliwościach ze strony przewodu pokarmowego pochodzenia nerwowego.

Korzeń arcydzięgla (Angelicae radix)

Podziemne narządy arcydzięgla litworu stanowią farmakopealny surowiec olejkowy. Zgodnie z wymaganiami Farmakopei Polskiej VIII wysuszony korzeń arcydzięgla powinien zwierać minimum 0,2 ml/kg olejku eterycznego. Olejek odpowiada za charakterystyczny zapach rośliny (makrocykliczne laktony - dekanolidy). W swoim składzie zawiera głównie β- i α-felandren, α-pinen, Δ3-karoten, p-cymen i kwasy tłuszczowe. Jednak działanie korzenia arcydzięgla jest przede wszystkim wynikiem obecności w surowcu angelicyny. Ten należący do furanokumaryn związek zmniejsza wrażliwość kory mózgowej i niektórych ośrodków wegetatywnych znajdujących się w rdzeniu przedłużonym. Korzeń arcydzięgla poza działaniem uspokajającym rozkurcza mięśnie gładkie, działa wiatropędnie, moczopędnie i przeciwbakteryjnie. Ponadto nasila wydzielanie śliny, soków trawiennych oraz potu. W lecznictwie wykorzystywany jest w napięciu nerwowym, zaburzeniach trawienia, wzdęciach oraz stanach spastycznych przewodu pokarmowego. Surowiec podawany jest także w celu zwiększenia łaknienia, a miejscowo również w bólach gośćcowych, nerwobólach i zapaleniu korzonków nerwowych (działanie drażniące na skórę). Ze względu na obecność furanokumaryn, szczególnie bergaptenu i ksantotoksyny, korzeń arcydzięgla może uwrażliwiać na działanie promieni UV i powodować stany zapalne skóry. W związku z tym w trakcie jego stosowania nie należy korzystać z kąpieli słonecznych.

Kwiat lawendy (Lavendulae flos)

Wysuszone kwiaty lawendy lekarskiej (wąskolistnej) podobnie jak korzeń arcydzięgla i liść melisy stanowią surowiec olejkowy. Według wymagań farmakopealnych (FP VIII) zawartość olejku eterycznego powinna wynosić nie mniej niż 13 ml/kg. W skład olejku wchodzą takie związki, jak: linalol, octan linalolu, limonen, β-ocymen, eukaliptol, kamfora, α-terpineol, borneol oraz tlenek kariofilenu. Surowiec zawiera również kwasy fenolowe (głównie kwas rozmarynowy i jego pochodne), triterpeny, antocyjany, flawonoidy, kumarynę i fitosterole. Kwiat lawendy działa łagodnie uspokajająco i spazmolitycznie. Preparaty z surowca stosowane są zatem w dolegliwościach pokarmowych o podłożu nerwicowym, w stanach niepokoju, zaburzeniach snu i trudnościach w zasypianiu, a także w zmniejszonym łaknieniu i zaburzeniach trawiennych. Surowiec bywa również wykorzystywany w miejscowym leczeniu zranień i niewielkich oparzeń. Może ponadto zmniejszać przekrwienie błony śluzowej nosa, co jest wykorzystywane w nieżycie nosa.

Zobacz również:

Szyszka chmielu (Lupuli strobilus)

Wysuszony, dojrzały owocostan chmielu zwyczajnego zawiera od 1-3% olejku eterycznego bogatego w monoterpeny (głównie mircen) i seskwiterpeny (humulen, β-kariofilen i farnezen). Surowiec posiada w swoim składzie także żywicę, flawonoidy, garbniki i triterpeny. Szyszki chmielu, poza uspokajającym wpływem na ośrodkowy układ nerwowy, działają spazmolitycznie oraz nasilają czynność wydzielniczą przewodu pokarmowego (gorzki smak). Wykazują również słabe działanie estrogenne i przeciwbakteryjne. Szyszki chmielu wchodzą w skład mieszanek ziołowych, kapsułek i tabletek stosowanych w niepokoju, nadpobudliwości, problemach z zasypianiem i zaburzeniach snu. Surowiec jest także pomocny w braku apetytu i zaburzeniach trawienia.

Ziele męcznnicy (Passiflorae herba)

Surowiec ten stanowią części nadziemne męczennicy cielistej (lekarskiej). Głównymi składnikami czynnymi są flawonoidy, szczególnie C-glikozydy flawonów. Nie wiadomo jednak jakie związki odpowiadają za uspokajające działanie surowca. Przypuszcza się, że jest to wynik obecności właśnie C-glikozydów flawonoidowych oraz maltolu i alkaloidów indolowych. Ziele męczennicy działa nie tylko uspokajająco na OUN, ale także przeciwlękowo i rozkurczająco na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego i naczyń krwionośnych. Surowiec ułatwia zasypianie i łagodzi stany niepokoju. Pomaga również w zaburzeniach gastrycznych na tle nerwowym. Warto zauważyć, że preparaty męczennicy mogą nasilać działanie stosowanych jednocześnie innych leków uspokajających oraz etanolu.

Korzeń kozłka (Valerianae radix)

Wysuszone korzenie i kłącza kozłka lekarskiego (waleriany lekarskiej) są popularnym surowcem o działaniu uspokajającym. Za ich aktywność odpowiadają przede wszystkim irydoidy estrowe, a dokładniej walepotriaty, takie jak: waltrat, izowaltrat, acetowaltrat i dihydrowaltrat. Duże znaczenie ma także obecność olejku eterycznego, który zawiera kwas walerenowy i walerapon oraz flawonoidów – 6-metyloapigeniny i 2S-(-)-hesperydyny. Dzięki tym składnikom korzeń kozłka działa uspokajająco na OUN i znalazł zastosowanie w stanach pobudzenia emocjonalnego i motorycznego, nerwicach wegetatywnych, stanach lękowych i trudnościach w zasypianiu. Działanie spazmolityczneme surowieca może być wykorzystywane również w stanach skurczowych w obrębie układu pokarmowego, moczowego, żółciowego i obwodowych naczyń krwionośnych.

Kłącze pieprzu metystynowego (Piperis methystci rhizoma)

Kłącze pieprzu metystynowego jest stosunkowo mało popularnym surowcem o działaniu uspokajającym. Swoje działanie zawdzięcza obecności kawalaktonów, głównie kawapironów, takich jak: kawaina, metystycyna, dihydrometystycyna, jangonina i demetoksyjangonina. Związki te wpływają depresyjnie na OUN, wywołując działanie uspokajające i przeciwlękowe. Surowiec zmniejsza też napięcie mięśni, działa przeciwdrgawkowo, rozkurczająco i przeciwbólowo. Stosowany jest w stanach napięcia, niepokoju i lęku oraz w pobudzeniu nerwowym i problemach z zasypianiem. Należy jednak pamiętać, że kłącze pieprzu metystynowego nie powinno być stosowane przez kobiety w ciąży, karmiące piersią oraz osoby cierpiące na depresje endogenne. Surowiec może nasilać działanie związków działających ośrodkowo, takich jak: alkohol etylowy, barbiturany czy środki psychotropowye. Przy dłuższym stosowaniu może również powodować żółknięcie skóry i reakcje alergiczne, zawroty głowy, zaburzenia akomodacji, rozszerzenie źrenic oraz zaburzenia żołądkowo-jelitowe.

Autor: Marta Grochowska
Źródła:
Matławska I. (red.): Farmakognozja. AM Poznań 2008,
Farmakopea Polska VIII.