Surowce roślinne o właściwościach immunostymulujących i wzmacniających

Jesienna aura wiąże się ze zmienną pogodą, częstymi deszczami i dużymi wahaniami temperatur. Te wszystkie czynniki znacznie obniżają odporność naszego organizmu na działanie wirusów i bakterii, co sprzyja rozwojowi infekcji. Warto zatem zapobiec nieprzyjemnym dolegliwościom przeziębieniowym i profilaktycznie sięgnąć po naturalne preparaty, które wzmocnią układ immunologiczny.

Ich stosowanie jest wskazane jednak nie tylko w okresie jesienno-zimowym, ale również w przypadku osłabienia i ciągłego narażenia na stres. Jakie surowce roślinne mogą zatem pomóc nam wzmocnić organizm?

Żel aloesowy (Aloe gel) pozyskiwany jest z komórek miękiszowych liści aloesu prawdziwego (Aloe vera), uzbrojonego (Aloe ferox) i drzewiastego (Aloe arborescens). Głównym składnikiem żelu są polisacharydy, zwłaszcza śluz, którego zawartość wynosi ok. 30%, ale także inne wielocukry – acemannan, glukomannan i betamannan. Obecne są również lektyny (aloktyna A i B), fitosterole (m.in. kampesterol, ß-sitosterol), aloenina (pochodna alfa-pironu), lupeol (związek triterpenowy), kwas salicylowy, kwasy tłuszczowe, żywice i enzymy. Za korzystny wpływ na układ odpornościowy odpowiadają przede wszystkim polisacharydy i glikoproteiny. To dzięki nim żel aloesowy działa immynostymulująco. Z tego też względu jego stosowanie jest wskazane dla osób starszych, wracających do zdrowia lub o zwiększonej podatności na zachorowanie. Frakcja polisacharydowa zwiększa wytwarzanie przeciwciał, uwalnianie interleukin (IL-1, IL-6), TNFa i interferonu INF-gamma oraz działa przeciwutleniająco. Acemannan wpływa również na aktywność fagocytarną makrofagów, a badania na zwierzętach wykazały, że działa też przeciwwirusowo i przeciwnowotworowo.

Żel aloesowy ma jednak szersze zastosowanie. Może wspomagać leczenie choroby wrzodowej (działanie przeciwzapalne) i cukrzycy insulinoniezależnej (działanie hipoglikemiczne). Bardzo dobre efekty daje również stosowanie surowca zewnętrznie w oparzeniach, odmrożeniach, owrzodzeniach, uczuleniach czy nieżycie nosa. Żel stymuluje wzrost fibroblastów, zwiększa elastyczność tkanek wokół rany i nasila syntezę kolagenu, co przyspiesza proces gojenia. W aptekach dostępne są gotowe preparaty żelu aloesowego przeznaczone do podania doustnego lub zewnętrznego (żele, kremy, lotiony, maści). Żel często wchodzi również w skład kosmetyków i środków higienicznych.

Ziele jeżówki purpurowej (Echinaceae purpurae herba), wąskolistnej (Echinaceae augustifoliae herba) i bladej (Echinaceae pallidae herba) oraz korzeń jeżówki purpurowej (Echinaceae purpurae radix) i wąskolistnej (Echinaceae augustifoliae radix) to surowce bogate w związki fenolowe – kwasy fenolowe i flawonoidy. Związki flawonoidowe (kwercetyna, kemferol, izoramnetyna) występują głównie w zielu jeżówki purpurowej. Kwasy fenolowe obecne są we wszystkich gatunkach jeżówki. Cynaryna występuje jednak wyłącznie w korzeniu jeżówki wąskolistnej, natomiast kwas cykoriowy w surowcach otrzymywanych z jeżówki purpurowej oraz zielu jeżówki wąskolistnej i korzeniu jeżówki bladej. Echinakozyd nie jest natomiast obecny w korzeniu i zielu Echinaceae purpurae. Surowce zawierają też poliacetyleny, polisacharydy, alkiloamidy oraz olejek eteryczny.

Zobacz również:

Wzmacnianie układu odpornościowego polega na stymulacji tworzenia interferonu i proteiny neutralizujacej wirusy i bakterie (properydyny). Pobudzają również proces fagocytozy fibroblastów i wpływają hamująco na aktywność hialuronidazy bakteryjnej i tkankowej. Ponadto zwiększają liczbę i ruchliwość leukocytów. Zespół tych działań sprawia, że surowce pozyskiwane z jeżówki zwiększają odporność na choroby infekcyjne oraz poprawiają wydolność układu oddechowego. Są zatem polecane w profilaktyce chronicznych zakażeń i w nawracających zakażeniach dróg moczowych. Pomocniczo mogą być również podawane w chorobach zapalnych stawów oraz schorzeniach gruczołu krokowego. Za działanie immunostymulujące wyciągów wodnych i sproszkowanego surowca odpowiadają przede wszystkim związki polisacharydowe. Natomiast działanie wyciągów alkoholowych warunkują głównie amidy, alkamidy i pochodne kwasu kawowego. Ze względu na aktywność przeciwzapalną ziele i korzeń jeżówki są też pomocne w leczeniu oparzeń, odmrożeń, owrzodzeń podudzi, źle gojących się ran oraz półpaśca. Surowce te wchodzą w skład wielu dostępnych w aptekach preparatów - kapsułek, tabletek, pastylek, płynów i kropli. Ze względu na ryzyko immunosupresji długość ich stosowania nie powinna przekraczać 10 dni przy codziennym podaniu. Wykorzystanie w profilaktyce powinno być natomiast ograniczone do przypadków zagrożenia infekcją. Przetwory jeżówki nie powinny być też stosowane w chorobach układowych, takich jak: gruźlica, leukoza, kolagenoza czy stwardnienie rozsiane. Należy również zachować ostrożność w przypadku osób z tendencją do reakcji alergicznych. Działania niepożądane zostały stwierdzone jedynie po podaniu pozajelitowym wyciągów z jeżówek.

Korzeń żeń-szeń (Ginseng radix) jest surowcem bogatym w saponozydy triterpenowe (ginsenozydy), które odpowiadają za jego działanie farmakologiczne. Obecne są również węglowodany, poliacetyleny, alkohole seskwiterpenowe, sterole, lipidy, witaminy, związki mineralne oraz olejek eteryczny. Korzeń żeń-szeń nasila procesy pobudzenia i aktywnego hamowania w korze mózgowej oraz zwiększa wydolność fizyczną i psychiczną. W ten sposób chroni organizm przed negatywnymi skutkami stresu. Właściwości adaptogenne obejmują również wpływ na wydzielanie hormonów kory nadnerczy, tarczycy i przysadki mózgowej. Badania wykazują również, że surowiec poprawia zdolność koncentracji, abstrakcyjnego myślenia oraz pamięć. Zwiększa również wydolność układu odpornościowego - stymuluje aktywność i cytotoksyczność makrofagów oraz zwiększa indeks fagocytozy. Stosowanie preparatów z żeń-szenia poprawia parametry odporności komórkowej i humoralnej oraz istotnie zmniejsza liczbę zachorowań na grypę i przeziębienie. Surowiec działa ponadto hipoglikemizująco, hipotensyjnie, hepatoprotekcyjnie i antyagregacyjnie. Wpływa też korzystnie na pracę serca oraz zmniejsza ryzyko chorób nowotworowych przez działanie antyoksydacyjne. Preparaty żeń-szenia polecane są osobom starszym, rekonwalescentom oraz osobom wyczerpanym fizycznie i psychicznie. Powinny być stosowane nie dłużej niż przez 3 miesiące. Jednak po przerwie kuracja może zostać powtórzona.

Korzeń eleuterokoka (Eleutherococci radix) pozyskiwany jest z eleuterokoka kolczastego, nazywanego również żeń-szeniem syberyjskim. Zespół związków czynnych obejmuje przede wszystkim eleuterozydy oraz węglowodany. Odpowiadają one za działanie adaptogenne i immunomodulujące surowca. Korzeń eleuterokoka zwiększa wydolność fizyczną i psychiczną. Stosowany jest w stanach przemęczenia i osłabienia. Wskazany jest również dla osób wracających do zdrowia po chorobie lub wypadku. Preparaty zawierające korzeń eleuterokoka nie powinny być stosowane przez kobiety spodziewające się dziecka i karmiące. Niewskazane są również w przypadku wysokiego ciśnienia tętniczego (powyżej 180/90 mm Hg) i uczuleń na rośliny z rodziny araliowatych.

Autor: Marta Grochowska
Źródła:
Nartowska J.: Aloes – roślina bliska Bogu...Panacea 2009; 1 (28),
Krawczak E.: Echinacea – naturalny lek z apteki amerykańskich Indian. Panacea 2003; 1 (2),
Nartowska J.: Ginsng radix – dawka nieśmiertelności... Panacea 2008; 4 (25),
Matławska I. (red.): Farmakognozja. AM Poznań 2008.