Surowce roślinne o właściwościach przeciwcukrzycowych

Cukrzyca jest chorobą towarzyszącą ludziom od tysiącleci, jednak w ostatnim czasie częstość jej występowania zaczyna przybierać wymiary epidemii. Schorzenie to wymaga nie tylko ścisłego przestrzegania diety, ale także regularnych wizyt lekarskich i odpowiedniego leczenia. Podstawowym lekiem wykorzystywanym w terapii cukrzycy, zwłaszcza 1 typu jest insulina.

W cukrzycy typu 2 stosowane są natomiast doustne leki przeciwcukrzycowe, takie jak metformina, gliklazyd, glimepiryd, akarboza i in. Jak się okazuje pewną rolę w leczeniu mogą mieć również preparaty roślinne. Surowce działające hipoglikemizująco mogą wspomagać farmakoterapię, zwłaszcza we wczesnym okresie cukrzycy typu 2. Stosowanie ziołowych leków hipoglikemizujących jest też wskazane w stanach przedcukrzycowych i cukrzycy utajonej.

Do najważniejszych surowców występujących w Polsce i cechujących się właściwościami hipoglikemicznymi należy liść borówki czernicy, owocnia fasoli zwyczajnej, ziele rutwicy lekarskiej, kłącze perzu właściwego, liść i korzeń pokrzywy zwyczajnej, znamiona kukurydzy i korzeń cykorii podróżnika.

LIŚĆ BORÓWKI CZERNICY (Myrtylli folium) zmniejsza poziom glukozy we krwi najprawdopodobniej dzięki obecności znacznych ilości soli trójwartościowego chromu i neomyrtyliny. Istotne znaczenie w cukrzycy odgrywają też owoce czernicy, czyli tzw. czarne jagody. Zawierają bowiem kompleks antocyjanów (m.in. pochodne delfinidyny i malwidyny), które są skuteczne w leczeniu powikłań cukrzycowych, takich jak wywołane przez zaburzenia mikrokrążenia retinopatie i osłabienie wzroku.

OWOCNIA FASOLI ZWYCZAJNEJ (Phaseoli pericarpium) wykazuje nieznaczne działanie hipoglikemiczne. Filiżanka naparu z surowca odpowiada bowiem trzem jednostkom insuliny. Związkami odpowiedzialnymi za to działanie są: chrom, kwas krzemowy i arginina (aminokwas).

ZIELE RUTWICY LEKARSKIEJ (Galegae herba) reguluje funkcje wydzielnicze kory nadnerczy oraz obniża nieznacznie poziom glukozy we krwi. Działanie to wynika z obecności w surowcu galegininy o charakterze glukokininy oraz związków chromu. Mechanizm działania glukokinin polega na hamowaniu wytwarzania lub zaburzaniu funkcji glukagonu.

KŁĄCZE PERZU (Agropyri rhizoma) wykorzystywane jest jako środek dietetyczny dla cukrzyków. Cukrzyca jest bowiem chorobą metaboliczną, a surowiec wpływa pozytywnie na przebieg metabolizmu i ułatwia usuwanie szkodliwych produktów tego procesu.

LIŚĆ I KORZEŃ POKRZYWY (Urticae folium et radix) hamują aktywność α-glukozydazy, enzymu biorącego udział w metabolizmie węglowodanów. W ten sposób surowce pozyskiwane z pokrzywy zwyczajnej obniżają nieznacznie poziom glukozy we krwi. Do tej pory nie poznano jednak związków, które warunkują działanie przeciwcukrzycowe liścia i korzenia pokrzywy.

Zobacz również:

ZNAMIONA KUKURYDZY (Maydis stigma) znane są przede wszystkim z działania moczopędnego i przeciwkamicowego. Jednak surowiec wykazuje również słabe właściwości przeciwcukrzycowe.

KORZEŃ CYKORII PODRÓŻNIKA (Cichorii radix) jest surowcem zwiększającym wydzielanie soku żołądkowego i żółci oraz działającego moczopędnie. Ponadto w nieznacznym stopniu zmniejsza poziom glukozy we krwi.

Oprócz wyżej wymienionych surowców w fitoterapii cukrzycy wykorzystywane są również:

Korzeń tarczycy bajkalskiej (Scutellariae radix) - dzięki obecności flawonoidów (m.in. kwercetyny) hamuje aktywność reduktazy aldozowej. Ponadto zmniejsza biosyntezę sorbitolu. Ze względu na silne właściwości przeciwutleniające surowiec zmniejsza też ryzyko wystąpienia powikłań cukrzycowych.

Gurmar (Gymnema sylvetsris) - stosowany jest w cukrzycy już od ponad 2000 lat. Roślina zawiera mieszaninę glikozydów określanych mianem kwasu gymnemowego, który reguluje poziom glukozy we krwi. Między innymi wpływa na przebieg procesów metabolicznych zależnych od insuliny oraz sprzyja regeneracji wysp Langerhausa.

Przepękla ogórkowata (Momordica charantia) hamuje wchłanianie glukozy w jelicie cienkim oraz zwiększa jej zużycie przez komórki organizmu. W badaniach wykazano również, że roślina stymuluje wydzielanie insuliny.

Guar - jest surowcem pozyskiwanym z nasion Cyamopsis tetragonolobus. Podobnie jak przepękla zmniejsza jelitowe wchłanianie glukozy, a ponadto zmniejsza uczucie głodu na skutek pęcznienia.

Żel aloesowy (Aloe gel) – zawiera frakcje polisacharydowe warunkujące działanie hipoglikemiczne. Za działanie przeciwcukrzycowe odpowiadają również związki o właściwościach antyoksydacyjnych, m.in. fenolowe pochodne aloerezyny. W badaniach wykazano, że działanie hipoglikemiczne żelu aloesowego jest porównywalne z glibenklamidem, doustnym lekiem przeciwcukrzycowym. pęcznienie,

Do surowców roślinnych wykazujących działanie hipoglikemiczne zaliczane są również: ziele i korzeń mniszka lekarskiego, owoce balsamki, nasienie szarańczynu, topinambur, nasiona kozieradki i in. W badaniach na zwierzętach wykazano także właściwości hipoglikemiczne czerwonego drzewa sandałowego i liści miłorzębu.

PRZYKŁADY GOTOWYCH PREPARATÓW FARMACEUTYCZNYCH

Diabetosan fix, mieszanka ziołowa (skład: owocnia fasoli zwyczajnej, ziele rutwicy, korzeń cykorii, ziele pokrzywy) - służy do sporządzania odwaru łagodnie obniżającego poziom glukozy we krwi.

Diabetogran, granulat (skład: ziele rutwicy lekarskiej, naowocnia fasoli zwyczajnej, ziele pokrzywy, korzeń cykorii, korzeń omanu wielkiego, liść szałwii, ziele i korzeń mniszka) - wskazany w stanach przedcukrzycowych, u osób z rodzinną skłonnością do cukrzycy oraz pomocniczo w cukrzycy typu 2.

Diabetosol, płyn (skład: wodno-etanolowy wyciąg z ziela rutwicy, korzeni mniszka, kłączy perzu, liści borówki i strąków fasoli) - jest środkiem pomocniczym przy cukrzycy tupu 2. Stosowany jest również w profilaktyce cukrzycy u osób obciążonych rodzinnie predyspozycją do wystąpienia choroby oraz osób ze skłonnością do hiperglikemii.

Diabetex-fix, mieszanka ziołowa (skład: ziele rutwicy, owocnia fasoli, kłącze perzu, ziele pokrzywy, ziele dziurawca, ziele i korzeń mniszka lekarskiego) - obniża poziom glukozy we krwi i ułatwia oczyszczanie organizmu ze szkodliwych produktów metabolizmu.

Autor: Marta Grochowska
Źródła:
Lamer-Zarawska E., Kowal-Gierczak B., Niedworok J.: Fitoterapia i leki roślinne. PZWL, Warszawa 2007,
Matławska I. (red.): Farmakognozja. Akademia Medyczna im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, Wyd. 3. popr. i uzup., Poznań 2008.