Świąd skóry objawem wielu schorzeń

Do tej pory pełna definicja świądu nie powstała, gdyż nie wiadomo, czy jest on formą bólu czy odrębnym fizjologicznie doznaniem. Uczucie świądu zna jednak chyba każdy. Tę nieprzyjemną dolegliwość wywołują te same bodźce co ból, jednak o mniejszym natężeniu.

Ich charakter jest najczęściej chemiczny, ale mogą to być też bodźce mechaniczne, termiczne i elektryczne. Są one przewodzone z wolnych zakończeń nerwowych przez boczne części tylnych korzeni rdzeniowych i nerwy czaszkowe do OUN, a dokładnie do ośrodków podkorowych. Jeśli tam impuls nie zostanie wygaszony, to dociera do kory mózgowej, wywołując odczucie swędzenia i odruch drapania. Mediatory świądu wydzielane są przez komórki układu odpornościowego skóry (SIS), m.in. komórki dendrytyczne, keratynocyty, makrofagi, limfocyty T, komórki tuczne i komórki śródbłonka naczyniowego. Głównymi mediatorami świądu są: histamina, serotonina, pochodne kinin, prostaglandyny oraz neuropeptydy.

Świąd może ograniczać się do określonych miejsc ciała (np. odbytu w chorobie hemoroidalnej czy pochwy w okresie przekwitania) lub mieć charakter uogólniony (np. świąd starczy poprzedzający rozrosty limforetikularne). Świąd dzieli się również ze względu na nasilenie, na intensywny i umiarkowany.

Co może powodować uczucie świądu?

Przyczyn świądu może być bardzo wiele. Może być związany z chorobami skóry, chorobami ogólnoustrojowymi lub być wywołany przez czynniki zewnętrzne (np. ciepło, zimno, alergeny, ukąszenia owadów).

Spośród schorzeń dermatologicznych częstą przyczyną świądu są infekcje bakteryjne i grzybicze oraz choroby alergiczne, między innymi atopowe zapalenie skóry, pokrzywka, wyprysk. Uczucie swędzenia może towarzyszyć także zakażeniom pasożytniczym (świerzb, wszawica). Na swędzenie często skarżą się również osoby z oparzeniami słonecznymi oraz osoby, których skóra jest wysuszona. Tak jak to zostało wspomniane świąd występuje nie tylko w dermatozach, ale może być też wywołany przez choroby układowe. Występuje między innymi u chorych na cukrzycę, dnę moczanową, przewlekłą niewydolność nerek i AIDS. Świąd jest też pierwszym objawem chorób wątroby przebiegających z cholestazą. Obejmuje wówczas dłonie, stopy oraz miejsca ucisku. Pojawia się także w łagodnej żółtaczce ciężarnych. Swędzenie i związany z tym odruch drapania często występuje też w chorobach nowotworowych (np. płuc, żołądka) oraz hematologicznych (np. szpiczaku mnogim, anemii z niedoboru żelaza). Na świąd mogą uskarżać się również osoby z zaburzeniami endokrynologicznymi, zwłaszcza nadczynnością lub niedoczynnością tarczycy. Niekiedy świąd występuje na podłożu nerwowym. Doskwiera między innymi osobom chorującym na nerwicę, a także stwardnienie rozsiane.

Zobacz również:

Świąd może być też działaniem niepożądanym przyjmowanych leków. Objaw taki pojawia się najczęściej po lekach wywołujących cholestazę (np. estrogenach, fenytoinie, chlorpromazynie) lub powodujących uwolnienie histaminy (np. morfinie, kodeinie, papawerynie, środkach znieczulających).

Aby podjąć decyzję o sposobie leczenia należy przede wszystkim ustalić przyczynę świądu, który zawsze jest jedynie objawem choroby. Najlepiej bowiem usunąć świąd, likwidując jego przyczynę. W tym celu niezbędna jest dokładna diagnostyka.

Jakie są możliwości samoleczenia?

Złagodzić uczucie swędzenia mogą preparaty nawilżające (mleczka, balsamy, kremy), zwłaszcza zawierające substancje wspomagające odbudowę naskórka (alantoinę, witaminę A i E, nienasycone kwasy tłuszczowe), oleje roślinne, mocznik w stężeniu 3-10% oraz polidokanol lub enoksolon, np. z serii Oilatum, Optiderm, Balneum czy Topialyse. Mocznik ma zdolność wiązania wody przez warstwę rogową naskórka, dzięki czemu zwiększa nawilżenie skóry. Polidokanol cechuje się działaniem miejscowo znieczulającym i w ten sposób łagodzi dolegliwości bólowe i świąd. Enoksolon działa z kolei przeciwzapalnie, łagodząco i kojąco. Oleje roślinne (m.in. lniany, arachidowy, oliwkowy, wiesiołkowy, ogórecznikowy działają przeciwświądowo i natłuszczająco. Preparaty zawierające te składniki są szczególnie zalecane w przypadku świądu przebiegającego z nadmiernym wysuszeniem skóry, np. w atopowym zapaleniu skóry czy niealergicznym wyprysku kontaktowym.

Duże znaczenie w leczeniu świądu mają leki przeciwhistaminowe, zwłaszcza w chorobach alergicznych. Leki I generacji (antazolina, difenhydramina, klemastyna, dimetinden, prometazyna, ketotifen, hydroksyzyna) blokują receptory histaminowe H1, a także cholinergiczne, serotoninergiczne, dopaminergiczne i adrenergiczne. Niestety leki te przy podaniu doustnym dają szereg działań niepożądanych, takich jak senność, zawroty głowy, szumy w uszach, zaburzenia przewodu pokarmowego, suchość w ustach czy trudność w oddawaniu moczu. Substancje zaliczane do II generacji, takie jak: cetryzyna, loratadyna, emedastyna, lewocetryzyna, desloratadyna czy feksofenadyna cechują się większą selektywnością i wykazują powinowactwo głównie do receptorów H1. Działają silnie przeciwalergicznie i przeciwzapalnie, jednocześnie wywołując mniej działań niepożądanych. Leki przeciwhistaminowe wchodzą w skład takich preparatów doustnych, jak: Amertil Bio, Alerzina, CetAlergin, Zystec UCC. Powinny być stosowane jedynie doraźnie, przez krótki okres czasu. Należy też pamiętać, by nie łączyć ich z alkoholem. Występują także w preparatach przeznaczonych do stosowania miejscowego, np. Fenistil żel, Soventol gel,

Ważną grupą leków zmniejszających świąd są glikokortykosteroidy, które cechują się silnym działaniem przeciwzapalnym. Nie mogą być jednak stosowane bez kontroli lekarza dłużej niż przez 14 dni. Bez recepty można nabyć m.in. krem Hydrocortisonum (0,5%) i maść Hydrocort. Preparaty te nie mogą być aplikowane na duże powierzchnie skóry, skórę uszkodzoną oraz u dzieci poniżej 12 roku życia.

Pomocne są także preparaty zawierające związki miejscowo znieczulające, takie jak benzokaina czy lidokaina. Są to składniki między innymi Pudrodermu i Dermopuru, które dodatkowo zawierają wysuszający tlenek cynku oraz działający chłodząco i antyseptycznie mentol.

Doustnie można również przyjmować wapń i witaminę C oraz preparaty roślinne oparte np. na właściwościach korzenia łopianu czy liścia babki lancetowatej. Zwrócić należy również uwagę na stosowane środki myjące, które nie powinny zawierać mydła. Warto też unikać ciasnych ubrań ze sztucznych materiałów, korzystania z sauny, gorących kąpieli i ostrych przypraw. Można za to stosować chłodne kompresy lub okłady z lodu oraz mokre opatrunki z mlekiem, które działają łagodząco. Jeśli nie jesteśmy w stanie opanować odruchu drapania należy obciąć paznokcie, a nawet zakładać bawełniane rękawiczki, zwłaszcza w nocy.

Autor: Marta Grochowska
Źródła:
Ewa Szpringer: Świąd skóry. Nowa Medycyna 11/2000;
Lamer-Zarawska E., Kowal-Gierczak B., Niedworok J.: Fitoterapia i leki roślinne. PZWL, Warszawa 2007,
Rutter P.: Opieka farmaceutyczna. Elsevier Urban & Partner, 2006;