Tamponada serca - przyczyny, objawy, leczenie

Tamponada serca jest zespołem objawów klinicznych wywołanych nadmiernym nagromadzeniem płynu w worku osierdziowym. Najczęściej występuje w chorobach nowotworowych, jednak może też pojawić się jako powikłanie po niektórych operacjach lub (zwłaszcza u młodszych osób) w wyniku urazu klatki piersiowej. Jest stanem zagrożenia życia i może rozwijać się powoli lub gwałtownie.

"Tamponady" pierwonie określa się jako rodzaj opatrunku, który wypełnia naturalne jamy ciała. Nazwy tej użył m.in. w 1901 roku kanadyjski internista sir William Osler (1849-1919) w odniesieniu do opracowanego przez siebie zabiegu wypełniania jam nosowych i nozdrzy tylnych opatrunkiem z gazy w celu zahamowania krwawienia. Następne nazwy tej zaczęto używać w sytuacji, gdy jamę anatomiczna wypełniał wysięk, skrzep lub krew, uciskając, podobnie jak tampon, leżący wewnątrz narząd. Stan ucisku serca opisał jako pierwszy angielski lekarz Richard Lower (1631–1691) w 1669 roku u chorego z dusznością i przerywanym tętnem i prawidłowo wytłumaczył patomechanizm obserwowanych objawów (użył określenia ang. "compression of the heart").

Nieco wcześniej w 1649 roku francuski anatom Jean Riolan Młodszy (1577–1657) opisał zabieg nacięcia worka osierdziowego (łac. pericardiocentesis) stosowanego m.in. w tamponadzie serca, choć nie wiadomo o efektach tego działania. W 1829 roku francuski chirurg wojskowy Dominique Jean Larrey(1766–1842) przeprowadził z sukcesem zabieg nacięcia worka osierdziowego u rannego w serce, a w 1840 roku patolog i chirurg austriacki Franz Schuh (1804–1865) opisał procedurę przezskórnego nacięcia worka osierdziowego.

Przyczyny

Tamponada serca to choroba, która pojawić może się nagle bez wcześniejszych objawów. Przykładem tego może być rana kłuta, komplikacja kardiochirurgiczna, pęknięcia ściany serca czy pęknięcie krawiaka, inaczej tętniaka. Systematycznie i powolnie narastająca tamponada serca to głównie skótek zapalenia osierdzia, nacieku nowotworowego na worek osierdziowy, krańcowej niewydolności krążenia, wątroby lub nerek. Przy tym powolnym procesie, w przestrzeni osierdziowej może zebrać się nawet 2 litry płynu. Zazwyczaj dochodzi wtedy do rozciągnięcia osierdzia, który przystosowuje się do zwiększonej ilości płynu. Gwałtowny przebieg tamponady powoduje objawy przy tak niewielkiej ilości płynu, jak 80 ml.

Zobacz również:

Objawy

Objawy choroby mogą być bardzo podobne do tych, które występują przy zastoinowej niewydolności serca. Zazwyczaj diagnostyka różnicowa pozwala na postawienie rozpoznania na podstawie zebranej historii, w której nagły początek objawów pojawia się w związku z urazem (zwłaszcza u młodych pacjentów), bezpośrednio po lub w 4–5 dobie po zawale serca. Ustalenie rozpoznania opiera się na stwierdzeniu triady objawów: hipotensji, wypełnienia żył szyjnych oraz głuchych i cichych tonów serca (w wyniku przewodzenia dźwięku przez zwiększoną objętość płynu).

Pojawia się także niespecyficzny ból w klatce piersiowej.Można stwierdzic również tętno dziwaczne, polegajace na nadmiernym obniżeniu skurczowego ciśnienia tętniczego podczas wdechu ( tj. więcej niz o 10 mmHg). Jest to objaw bardzo ważny, ale nie patognomoniczny. Podstawą szpitalnej diagnostyki tamponady serca jest badanie ECHO serca. Niestety taka diagnostyka jest praktycznie możliwa jedynie u pacjentów ze szpitalnie zaistniałą tamponadą serca.

Leczenie

W przypadku przedszpitalnego wystąpienia tamponady serca śmiertelność jest bardzo wysoka. Leczenie tamponady polega na wykonaniu perikardiocentezy, czyli ewakuacji płynu za pomocą nakłucia worka osierdziowego i dzięki temu obniżenie ciśnienia osierdziowego. Przeciwwskazaniami do wykonania zabiegu są rozwarstwienie aorty oraz niewyrównane zaburzenia krzepnięcia.

Zabieg wykonywany jest pod kontrolą aparatu USG lub fluoroskopu. Najczęściej jest wykonywana poprzez nakłucie okolicy podmostkowej. Pod mostkiem pod odpowiednim kątem wprowadza się specjalną igłę do worka osierdziowego i aspiruje znajdujący się tam płyn. Często stosuje się drenaż osierdziowy w celu uniknięcia nawrotów choroby.

Ogólnie tamponada serca rzadko zagraża życiu, należy jednak zadbać o to by zostało zastosowane odpowiednie leczenia w celu zapobiegnięcia nawrotów choroby.

Autor:

Agata Rutkowska