Toczeń rumieniowaty układowy
Toczeń rumieniowaty układowy, inaczej SLE, jest to choroba o podłożu autoimmunologicznym, do której rozwoju dochodzi w wyniku zaburzeń układu odpornościowego. Powstałe zmiany prowadzą do przewlekłego procesu zapalnego dotyczącego wielu tkanek i narządów.
Etiologia
Ocenia się, że częstość występowania wśród populacji rasy białej wynosi 20-50/100000. Zapadalność natomiast szacuje się na 3-5/100000 osób na rok. Choroba jest zdecydowanie częstsza u kobiet niż u mężczyzn, średnio o 6-10 razy. W 2/3 przypadków rozwój choroby przypada na wiek między 16. a 55. rokiem życia.
Etiologia/Patogeneza
Niestety nie jest znana przyczyna choroby. Ważną rolę w rozwoju choroby odgrywają czynniki genetyczne. Rozpoznano około 20 wariantów genetycznych na ponad 10 chromosomach. Niekiedy wiąże się ze złożonymi zaburzeniami immunologicznymi np. w układzie dopełniacza, czynności układu siateczkowo-śródbłonkowego, produkcji immunoglobulin oraz procesów apoptozy.
W 14-57% przypadkach rozwija się u obu bliźniąt jednojajowych. Wśród dzieci matek chorujących na SLE około 25% ma przeciwciała przeciwjądrowe we krwi. Ważną rolę odgrywają również czynniki hormonalne. Wykazano przewagę kobiet chorujących w okresie prokreacyjnym. Dowodem może być częstość występowania wśród dzieci płci żeńskiej i męskiej 3:1, natomiast w wieku prokreacyjnym stosunek ten rośnie do 10-15:1. Również stosowanie estrogenowej terapii zastępczej zwiększa ryzyko zachorowania na SLE.
Czynniki środowiskowe to przede wszystkim ekspozycja na światło słoneczne. Bierze się równie za możliwą ekspozycję na retrowirusy, wirusy Epsteina i Barr. Istotną rolę przypisuje się złożonym zaburzeniom immunologicznym, w postaci zaburzenia czynności układu immunologicznego oraz procesów apoptozy, które prowadzą do powstania autoreaktywnych limfocytów T oraz autoprzeciwciał wysokiej swoistości. Do cech charakterystycznych należy wytwarzanie różnych przeciwciał przeciwjądrowych oraz ich kompleksów.
Kompleksy osadzają się w tkankach, dochodzi do wtórnej aktywacji dopełniacza, co odpowiada za powstawanie zmian nerkowych i skórnych. Kompleksy znajdowane są również w płynach osierdziowym i opłucnowym. Autoprzeciwciała mogą ponadto wywoływać niedokrwistość, małopłytkowość, leukopenię a także zespół antyfosfolipidowy czy zmiany w ośrodkowym układzie nerwowym.
Objawy
Objawy mogą być początkowo skąpe. Dominują objawy ogólne lub ograniczone do jednego narządu. Do objawów ogólnych zalicza się łatwą męczliwość i osłabienie, stan podgorączkowy lub gorączkę, utratę masy ciała. Powyższe dolegliwości mogą nasilać się przy współistnieniu depresji, niedokrwistości, miopatii spowodowanej glikokortykosteroidami oraz zakażeń.
Zmiany skórne i błon śluzowych występują pod następującymi postaciami:
- Ostra skórna postać tocznia rumieniowatego - dotyczy około 60-80% chorujących. W ograniczonej postaci występuje rumień na twarzy w kształcie motyla, pojawiający się często po ekspozycji na światło słoneczne. Oprócz okolic policzka i grzbietu nosa może zajmować czoło, okolice oczu, szyi i dekoltu. Zmiany pojawiają się w ciągu 24 godzin od narażenia. Jeżeli zmiany występują na innych odsłoniętych częściach ciała mówi się o postaci uogólnionej. Istnieją przypadki postaci ze zmianami pęcherzowymi lub przypominającymi toksyczną nekrolizę naskórka. W okresie aktywnym mogą współwystępować nadżerki błony śluzowej jamy ustnej lub nosa.
- Podostra skórna postać tocznia rumieniowatego - dotyczy 20% chorych. Zmiany nasilają się lub pojawiają się pod wpływem słońca w postaci pierścieniowatych, uniesionych wykwitów o charakterystycznym przejaśnieniu w środku. Może również występować pod postacią złuszczających się wykwitów grudkowych zazwyczaj na szyi, ramionach i klatce piersiowej, natomiast blizn nie stwierdza się.
- Przewlekła postać skórna tocznia rumieniowatego zazwyczaj ograniczona jest do skóry, bez obecności autoprzeciwciał. Zdarza się, że przechodzi w postać uogólnioną. U ¼ chorych powstają zmiany krążkowe, pozostawiające szpecące blizny. Najczęściej występuje na skórze owłosionej głowy, twarzy, szyi i małżowinach usznych. Rzadkimi zmianami w tej postaci mogą być bolesne guzki podskórne prowadzące do miejscowego zaniku tkanki podskórnej lub toczeń odmrozinowy.
- Inne nieswoiste zmiany skórne, w postaci łysienia, ścieńczenia włosów, mucynozy grudkowej, plackowatego zaniku skóry czy osutki krostkowej.
- Zmiany pochodzenia naczyniowego mogą ujawnić się w postaci objawu Raynauda, siności siatkowatej, owrzodzeń, martwicy, pokrzywki, rumienia dłoniowego, teleangiektazji wałów paznokciowych, erytromelalgii, wybroczyn, guzków Oslera oraz objawu Janewaya.
Zobacz również:
Zmiany w nerkach objawiają się przede wszystkim w postaci nefropatii toczniowej.
Zmiany w układzie oddechowym to suche lub wysiękowe zapalenie opłucnej, rozlane krwawienie pęcherzykowe, przewlekłe śródmiąższowe włóknienie płuc, nadciśnienie płucne, ostre limfocytowe śródmiąższwe zapalenie płuc, powikłania leczenia immunosupresyjnego w postaci infekcyjnego zapalenia płuc, zmian śródmiąższowych.
Zmiany w układzie krążenia to wysiękowe zapalenie osierdzia, zmiany zastawkowe, zapalnie mięśnia sercowego, nadciśnienie tętnicze oraz choroba wieńcowa.
Zmiany w układzie nerwowym nazywane są toczniem neuropsychiatrycznym. Zmiany w OUN to zaburzenia czynności poznawczych, zespołu organicznego uszkodzenia mózgu, objawy psychotyczne, stany depresyjno-maniakalne, pląsawica, napady drgawkowe, mielopatie, bóle głowy, jałowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Do zmian w obwodowym układzie nerwowym zalicza się zespół Guillaina i Barrego, miastenię, neuropatię obwodową.
Objawy hematologiczne w postaci powiększenia węzłów chłonnych, śledziony oraz wtórnej zakrzepowej plamicy małopłytkowej.
Zmiany w układzie pokarmowym to zaburzenia połykania, ból brzucha, niekiedy z nudnościami i wymiotami oraz powiększeniem wątroby.
Rozpoznanie
W badaniach laboratoryjnych, stwierdza się przyśpieszony OB., niedokrwistość chorób przewlekłych, leukopenię, małopłytkowość, pancytopenię, zaburzenia krzepnięcia, wzrost stężenia kreatyniny i mocznika w surowicy, hipoalbuminemię, hipergammaglobulinemię, białkomocz, dodatnie nieswoiste odczyny kiłowe, zmniejszone stężenie składowej C3 i C4 układu dopełniacza oraz autoprzeciwciała ANA i APLA. Z badań histologicznych należy wykonać biopsję nerki oraz badania immunofluorescencyjne.
Leczenie
Wyróżnia się leczenie indukujące, które ma na celu uzyskanie remisji choroby oraz leczenie podtrzymujące. Lekami najczęściej stosowanymi są glikokortykosteroidy, wykorzystywane zarówno w zaostrzeniach jak i leczeniu podtrzymującym. Inne metody to stosowanie leków immunomodulujących i immunosupresyjnych. W zależności m.in. od nasilenia i postaci choroby stosuje się odpowiednie leki i ich dawkowanie. O właściwym postępowaniu decyduje ocena aktywności procesu chorobowego i jego ciężkości.
Powikłania
Do powikłań należą zaawansowane zmiany narządowe w postaci niewydolności nerek, nadciśnienia płucnego, niedokrwienia jelit, złośliwego nadciśnienia tętniczego, incydentów naczyniowo-mózgowych, zapalenia naczyń siatkówki, niedokrwienia jelit , zaników mięsni oraz niewydolności oddechowej. Do powikłań polekowych zalicza się leczenie glikokortykosteroidami oraz lekami cytotoksycznymi.
Rokowanie
Uznaje się, że przy prawidłowym leczeniu 10 lat przeżywa około 80% chorych, a 20 lat około 65%. U połowy tych osób dochodzi do trwałego uszkodzenia narządów. Rokowanie znacznie się pogarsza w przypadku toczniowego zapalenia nerek. Przyczyną zgonów we wczesnym okresie mogą być zakażenia, ciężkie zmiany narządowe OUN, układu sercowo-naczyniowego, ostre toczniowe zapalenie płuc czy ciężką nefropatię. Do przyczyn późnych zalicza się z kolei powikłania polekowe, w wyniku przyspieszonych procesów miażdżycowych i zakrzepowych.
Źródła:
Stanley L.Robbins, Patologia, wyd. Urban&Partner, Wrocław 2003
Andrzej Szczeklik, Choroby wewnętrzne, stan wiedzy na rok 2011, wyd. Medycyna praktyczna 2011
Autor: Piotr Kuc
Komentarze do: Toczeń rumieniowaty układowy