Urazy głowy – jakie objawy powinny zwrócić naszą uwagę?

Na podstawie światowych statystyk urazy głowy są plagą naszych czasów, stanowiąc jedną z głównych przyczyn inwalidztwa i śmierci, szczególnie ludzi młodych. W samych Stanach Zjednoczonych dochodzi do około 4 mln urazów głowy rocznie. Najważniejszymi przyczynami są przede wszystkim wypadki komunikacyjne.

W dalszej kolejności upadki z wysokości, wypadki w domu, napady i bójki oraz utrata przytomności np. w wyniku napadu padaczkowego. Warto dodać, że większość poszkodowanych znajduje się pod wpływem alkoholu.

Urazy głowy są o tyle specyficzne, iż bardzo często istnieje dysproporcja między siłą urazu, a następstwami spowodowanymi uszkodzeniem układu nerwowego. W związku z powyższym, istotny jest fakt, aby nie lekceważyć nawet pozornie niegroźnie wyglądających urazów. Urazy głowy mogą przebiegać zarówno z uszkodzeniem pokrywy i podstawy czaszki, jak i bez nich. Jednak niezależnie od tego, mogą im towarzyszyć obrażenia wewnątrzczaszkowe, w postaci uszkodzenia mózgowia lub wychodzących z niego nerwów czaszkowych.

Do powikłań pourazowych zalicza się m.in. :

Złamanie podstawy czaszki
Złamanie pokrywy czaszki
Wstrząśnienie mózgu
Stłuczenie mózgu
Krwiak przymózgowy

Kiedy podejrzewać złamanie podstawy lub pokrywy czaszki?
Złamanie podstawy czaszki charakteryzuje się typowymi objawami: uszkodzeniem nerwów czaszkowych z towarzyszącym im płynotokiem. W zależności od lokalizacji wyróżnia się 3 obrazy kliniczne złamania podstawy czaszki: dołu przedniego, dołu środkowego oraz dołu tylnego. W przypadku złamania w obrębie dołu przedniego dochodzi do uszkodzenia sitowia i przechodzącego przez niego nerwu węchowego powodując tym samym zaburzenia węchu z towarzyszącym wyciekiem płynu mózgowo-rdzeniowego z nosa.

Złamanie w obrębie dołu środkowego wiąże się z uszkodzeniem kości skroniowej, a dokładnie jej części skalistej powodując uszkodzenie nerwu twarzowego i słuchowego. Dodatkowo stwierdza się również rozerwanie błony bębenkowej z obecnością krwi w przewodzie słuchowym. W przypadku złamania w obrębie dołu środkowego należy spodziewać się objawów świadczących o uszkodzeniu nerwu językowo-gardłowego, błędnego dodatkowego oraz podjęzykowego. W związku z tym, oprócz zaburzeń połykania, pojawiają się również objawy dysfunkcji pnia mózgu kończące się zazwyczaj śmiercią na miejscu wypadku.

Często po takich urazach dochodzi do powikłań infekcyjnych w postaci ropnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu lub ropni mózgu. Zakażenia ropne mogą pojawić się w ciągu paru dni po urazie, jednak zdarzają się przypadki, że dochodzi do nich po wielu tygodniach, a nawet latach od wypadku. W pierwszym przypadku infekcja może objawiać się m.in. bólami głowy, wysoką gorączką, światłowstrętem, sztywnością karku oraz dodatnimi objawami oponowymi. W przypadku ropnia mózgu początkowo pojawiają się ostre bóle głowy z wymiotami i tarczą zastoinową na dnie oczu, objawy zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, wysoka temperaturą oraz obecność deficytów neurologicznych w zależności od lokalizacji ropnia. Mogą to być zaburzenia węchu, zaburzenia w polu widzenia, zaburzenia mowy, niedowłady połowicze itp.

Zobacz również:

Obraz kliniczny złamania pokrywy czaszki najczęściej przybiera postać wstrząśnienia mózgu (opisany w dalszej części artykułu). Do rzadszych należą: stłuczenie mózgu, krwiaki przymózgowe i śródmózgowe.

Jak rozpoznać wstrząśnienie mózgu?

Wstrząśnienie mózgu inaczej nazywane również wstrząśnieniem pnia mózgu charakteryzuje się krótkotrwałym zatrzymaniem czynności tworu siatkowatego, określanym również jako krótkotrwałą niedomogą pnia mózgu, czego skutkiem jest utrata przytomności. W zasadzie od razu po urazie dochodzi do zwiotczenia całego ciała, źrenice są szerokie, nie reagują na światło, a ponadto stwierdza się chwilowe zatrzymanie oddechu. Wszystko trwa zazwyczaj kilka sekund.

Po odzyskaniu przytomności u chorego dochodzi do niepamięci wstecznej. Nie pamięta co wydarzyło się w momencie urazu i w chwili poprzedzającej zdarzenie. Jeżeli mimo upływu czasu utrata przytomności cały czas się utrzymuje najprawdopodobniej doszło do stłuczenia mózgu. Ważnym jest fakt, iż urazowi nie towarzyszą żadne objawy ubytkowe typu: niedowłady, porażenia, niedowidzenie itp. Chory zgłasza jedynie rozlany ból głowy, nudności, wymioty, zawroty głowy oraz zwiększoną męczliwość lub pobudliwość.

Kiedy należy myśleć o stłuczeniu mózgu?

Stłuczenie mózgu jest zdecydowanie groźniejszym powikłaniem. Aby je rozpoznać musi być spełnione minimum jedno z niżej wymienionych kryteriów: utrzymywanie się zaburzeń przytomności ponad godzinę od urazy, obecność deficytów neurologicznych (np. porażenia, niedowłady, zaburzenia czucia, niedowidzenie itp.), obecność jakościowych zaburzeń świadomości (np. przymglenie, zamroczenie, majaczenie) lub uwidocznienie w badaniach neuroobrazujących ognisk świadczących o stłuczeniu. Najczęściej do stłuczenia dochodzi w okolicy czołowo-podstawnej lub skroniowej. Jeżeli zmiany dotyczą półkul mózgowych mogą objawiać się niedowładami połowiczymi, zaburzeniami mowy o typie afazji, napadami padaczkowymi lub psychozami. W przypadku stłuczenia pnia mózgu stan chorego jest zdecydowanie gorszy, szybko dochodzi do głębokiej niedomogi pnia mózgu z utratą przytomności i zaburzeniami oddychania.

Co wiadomo o krwiakach przymózgowych?

Urazy głowy z lub bez uszkodzenia ciągłości tkanek kostnych mogą prowadzić do rozerwania naczyń nad- lub podtwardówkowych. W wyniku tego powstaje krwiak uciskający sąsiadujące z nim struktury. W miarę powiększania się krwiaka istnieje ryzyko przemieszczania się mas mózgowia dając tzw. wgłobienia: półkuli mózgu pod sierp mózgu lub haka hipokampa pod namiot móżdżku. Początkowo uciskający krwiak objawia się najczęściej niedowładem twarzowo-ramiennym po przeciwnej stronie ucisku z późniejszym poszerzeniem źrenicy po stronie wgłobienia i narastającymi objawami niedomogi pnia mózgu. Wyróżnia się dwa typy w zależności od lokalizacji: krwiak podtwardówkowy i krwiak nadtwardówkowy.

Krwiak podtwardówkowy powstaje w wyniku rozerwania znajdujących się pod twardówką naczyń żylnych. W naczyniach żylnych krew płynie pod znacznie mniejszym ciśnieniem niż w tętnicach, przez co krew wynaczynnia się wolniej. Objawy narastają zazwyczaj powoli, skąpoobjawowo, a czasem podstępnie. Zdarza się tak, że jedynym objawem może być nieznaczne spowolnienie psychoruchowe lub senność. Znane są również przypadki, że krwiak ujawnił się dopiero po kilku latach dając różne objawy ubytkowe przypominające guz mózgu.

Krwiak nadtwardówkowy powstaje natomiast w wyniku rozerwania nadtwardówkowych naczyń tętniczych, co powoduje nagłe wynaczynnienie się dużej ilości krwi. Prawie zawsze towarzyszy mu pęknięcie pokrywy czaszki. Objawy są gwałtowne, szybko dochodzi do niedowładu twarzowo-ramiennego, zespołu wzmożonego ciśnienia śródczaszkowego z pogłębiającymi się zaburzeniami przytomności i motoryka pniową. Bardzo istotna jest tutaj szybka interwencja chirurgiczna.

Źródła:

Wojciech Kozubski, Neurologia, Wydawnictwo Lekarskie, PZWL, Warszawa 2006.
Lewis P.Rowland, Neurologia Merritta, Wydawnictwo Medyczne Urban&Partner, Wrocław 2004
Roman Mazur, Neurologia kliniczna, Via medica, Gdańsk 2007

Autor: Piotr Kuc