Uszkodzenia postrzałowe ciała – co o nich wiadomo?

Broń palna to jeden z niechlubnych wynalazków człowieka przynoszący niestety więcej szkody niż pożytku. Broń palna, jak każda inna wymierzona w człowieka powoduje często trwały uszczerbek na zdrowiu, o ile nie doprowadzi wcześniej do śmierci. Uszkodzenia ciała w wyniku postrzału są dość charakterystyczne.

Duże znaczenie ma rodzaj pocisku oraz odległość z jakiej go wystrzelono.

Do uszkodzeń postrzałowych zalicza się te, do których doszło w wyniku użycia m.in. broni myśliwskiej i sportowej, broni długiej typu karabiny, broni alarmowej np. pistolety rakietowe, a także uszkodzenia ciała odłamkami pocisków artyleryjskich, przeciwpancernych czy ładunków wybuchowych. Za obrażenia postrzałowe ponadto uznaje się te dokonane m.in. pistoletem do gwoździ, aparatami do uboju bydła itp.

Typ urazu zależy od rodzaju użytej amunicji

W zależności od rodzaju używanej broni odmienne mogą być urazy nią spowodowane. Do uszkodzenia ciała może dojść w wyniku użycia tradycyjnego cylindrycznego z zaostrzonym wierzchołkiem naboju, pokrytego stalowym pancerzykiem. W przeszłości głównie stosowane były pociski kuliste. Myśliwi posługują się głównie bronią na śrut lub kulki ołowiowe co znacznie utrudnia wydostanie wszystkich odłamków z ciała w razie postrzału. Do uszkodzenia ciała może dojść również w przypadku stosowania amunicji ćwiczebnej, czyli tzw. ślepaków, szczególnie jeżeli strzały wykonywane są z bliskiej odległości! Niebezpieczeństwo uszkodzenia ciała stanowią również pociski świetlne, a także specjalne pociski ze spiłowaną głowicą typu dum-dum powodujące ciężkie i rozległe obrażenia.

Jakie rodzaje obrażeń postrzałowych wyróżniamy?

Pierwszym typem rany postrzałowej jest tzw. przestrzał. Wystrzelony pocisk powoduje powstanie rany i otworu wlotowego, kanału postrzałowego oraz otworu i rany wylotowej. Wynika z tego, iż pocisk nie pozostaje w ciele. Drugim typem uszkodzenia postrzałowego jest tzw. postrzał ślepy. Jak można się domyślać tym razem pocisk pozostaje w ciele człowieka. W zależności od miejsca, w którym się zlokalizuje może zostać dalej przeniesiony zgodnie z prądem krwi lub pozostać w obrębie jam ciała. Kolejnym typem postrzału jest tzw. postrzał z odbicia nazywany również rykoszetem. Do obrażeń dochodzi pociskiem, który zmienił swój pierwotny kierunek lotu, w wyniku odbicia się od twardej powierzchni. Do podobnego zjawiska może dochodzić również po wniknięciu pocisku do ciała, jeżeli odbije się od kości. Ostatnim typem postrzału jest tzw. postrzał styczny. Nie stwierdza się na ciele ani rany wlotowej ani wylotowej. Może dochodzić do otarć skóry bezpośrednio stykającej się z lecącym pociskiem, a także do obrażeń wewnętrznych w mechanizmie pośrednim np. przeniesionym przez fragmenty ubrania.

Zobacz również:

Lekarz sądowy oglądając rany postrzałowe powinien ocenić kierunek lotu pocisku, rodzaj i kaliber broni, z jakiej odległości doszło do strzału, a także która wersja wydarzeń była najbardziej prawdopodobna: samobójstwo, zabójstwo czy wypadek np. podczas czyszczenia broni.

Czego możemy dowiedzieć się na podstawie oceny otworu postrzałowego?

Otwory postrzałowe mogą dać wiele cennych informacji na temat przebiegu incydentu. Zazwyczaj otwory wlotowe są mniejsze niż otwory wylotowe. W obrębie rany wlotowej stwierdza się zwykle wewnętrzny rąbek zabrudzenia. Jest to obszar na skórze, który podczas wlotu pocisku uległ ubrudzeniu resztkami smaru, cząstek metalicznych, a także sadzy pokrywającej pocisk. W przypadku ran z użyciem broni maszynowej dostające się do ciała kolejne pociski mogą oczyszczać rąbek zabrudzenia. Innym rodzajem zmiany jest tzw. zewnętrzny rąbek otarcia naskórka. Ma on zwykle do 3mm i powstaje w mechanizmie ocierania naskórka przez pocisk.

Jeżeli postrzał miał miejsce z bliskiej odległości dodatkowo można zaobserwować tzw. rąbek osmalenia oraz obszar wbitych resztek nie spalonego prochu. Miejsce wylotu pocisku najdokładniej odwzorowuje wielkość pocisku, co ułatwia późniejszą identyfikację broni z której oddano strzał. Rana wylotowa jest w wielu przypadkach nieregularna, jej obrzeża są popękane lub rozszarpane. Nie stwierdza się opisywanych wcześniej rąbka zabrudzenia oraz osmalenia. Z reguły nie ma również rąbka otarcia naskórka, jeżeli jednak skóra przylegała do jakiegoś podłoża możliwe jest jego wystąpienie.

Odległość z której oddano strzał a obrażenia ciała

W wyniku bezpośredniego przyłożenia broni do ciała możliwe jest zaobserwowanie wokół wlotu pocisku odbicia końca lufy broni. Dodatkowo, jeżeli pod skórną znajduje się kość zwykle tkanki ulegają rozerwaniu w wyniku siły rozpierającej gazu wybuchowego. Brzegi rany ulegają promienistemu rozerwaniu z dodatkowo wieloodłamowymi złamaniami kości. Ten typ postrzału bezpośredniego określa się postrzałem Kronleina.

Jeżeli do strzału doszło w odległości do 20-30cm oprócz opisywanych już rąbka zabrudzenia i rąbka otarcia dochodzi również do powstania rąbka osmalenia. Wokół otworu wlotowego można stwierdzić cechy oparzenia skóry, a niekiedy i opalone nitki ubrania. Istotną wskazówką w ocenie odległości z jakiej dokonano strzału jest pole rozrzutu i gęstość wbicia drobin prochu. Dla przykładu jeżeli średnica nie przekracza 10-15cm może to sugerować strzał z broni krótkiej z odległości około 15cm. Strzały wykonane z bliskiej odległości (kilkunastu do kilkudziesięciu centymetrów) powodują ponadto powstanie wokół otworu wlotowego żywoczerwonego zabarwienia krwi i mięśni oraz zaróżowienia skóry. Określa się to mianem objawu Paltauffa.

Odmienny, często nietypowy wygląd mają rany wlotowe z broni myśliwskiej. Jeżeli strzał zadany jest z bliskiej odległości zwykle dochodzi do poszarpania brzegów rany. Wraz ze zwiększaniem odległości strzału powstają mnogie zranienia śrutowe, a w przypadku dużej odległości pojedyncze rozproszone zranienia.

Poszukiwanie śladów prochu

Nie wszystkie zmiany daje się ocenić bezpośrednio na ciele. Czasem zachodzi konieczność pobierania fragmentów tkanek i wykrywanie śladów prochu za pomocą metod laboratoryjnych. Możliwe jest to dzięki zastosowaniu specjalnych odczynów m.in. odczynu Wellensteina-Kobera, reakcji spiekania, odczynnika Griessa i Ilosvaya, a także odczynnika Lungego.

Źródło:
Stefan Raszeja, Medycyna sądowa: podręcznik dla studentów, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1993

Autor: Piotr Kuc