Witamina B2 - zapobiegaj jej niedoborom

Witamina B2, czyli ryboflawina jest najważniejszym związkiem należącym do witamin grupy B. Ze względu na obecność w mleku dawniej była nazywana laktoflawiną. Właśnie w mleku została zidentyfikowana po raz pierwszy, w 1879 roku. Ryboflawina jest bardzo rozpowszechnionym w przyrodzie związkiem chemicznym, który towarzyszy naturalnie tiaminie, czyli witaminie B1.

Witamina B2 ma budowę heterocyklicznego układu izoaloksazyny (układ pterydyny skondensowany z pierścieniem benzenowym) z przyłączoną cząsteczką rybitolu przy węglu C-9, od którego pochodzi nazwa – ryboflawina. Ryboflawina należy do witamin rozpuszczalnych w wodzie. W wodnych roztworach charakteryzuje się żółtozieloną fluorescencją.

W organizmach żywych z ryboflawiny powstają 5`-fosforan ryboflawiny (mononukleotyd) i dinukleotyd adeninodimetyloizoaloksazyny (dinukleotyd flawinoadeninowy). Aktywność biologiczna tych związków jest uwarunkowana obecnością grup metylowych (-CH3) przy węglu C-6 i C-7.
Witamina B2 wchłaniana jest z przewodu pokarmowego, głównie w górnym odcinku jelita cienkiego i w mniejszym stopniu w żołądku.

Działanie

Witamina B2 wchodzi w skład enzymatycznie czynnych związków – flawoprotein (enzymy flawinowe), których grupą prostetyczną jest mononukleotyd flawinowy (FMN) lub dinukleotyd flawinoadeninowy (FAD). Ważniejszymi enzymami flawinowymi są: reduktaza dinukleotydu nikotynoamidoadeninowego (NADH cytochromu C), reduktaza fosforanu dinukleotydu nikotynoamidoadeninowego (NADPH cytochromu C), dehydrogenaza kwasu bursztynowego, dehydrogenaza acetylokoenzymu A, oksydazy aminokwasów oraz oksydaza ksantynowa. Podstawową funkcją ryboflawiny jest uczestniczenie w procesach utleniania i redukcji. Enzymy flawinowe stanowią drugi etap łańcucha oddechowego, gdzie są nośnikiem wodoru, co jest ułatwione przez występowanie rybowflawiny w formie utlenionej i zredukowanej. Szczególną rolę w organizmie odrywa acetylokoenzym A, który katalizuje reakcję odwodorowania nasyconych kwasów tłuszczowych do odpowiednich kwasów α- i β-nienasyconych.

Ryboflawina bierze również udział w przemianie witamin grupy B6 i kwasu foliowego do koenzymów oraz w biosyntezie niacyny (witaminy B3). Jest także bardzo ważna dla prawidłowego funkcjonowania narządu wzroku. Występuje bowiem w siatkówce i odpowiada za utrzymanie przejrzystości tkanki oka i zapobieganie powstawaniu zaćmy. Ponadto uczula wzrok na krótkie fale, poprzez przekształcanie (w wyniku fluorescencji) krótkich fal świetlnych w fale dłuższe.

Źródła witaminy B2

Zobacz również:

Ryboflawinę można dostarczać poprzez spożywanie takich produktów, jak mleko i jego przetwory, mięso, wędliny, ryby, jaja oraz produkty zbożowe. Bogatym źródłem witaminy B2 są również młode jarzyny. Jednak wolna ryboflawina może występować jedynie w mleku, w pozostałych produktach obecny jest ester witaminy B2 z kwasem fosforowym, dinukleotyd ryboflawiny lub postać związana z białkiem.

Zapotrzebowanie

Potrzebna organizmowi ilość ryboflawiny zależy od natężenia przemian energetycznych, zwłaszcza przemian białkowych. Według ustalonych przez WHO norm z 1965 roku, aby pokryć dobowe zapotrzebowanie na witaminę B2 wystarczy spożycie 0,44 mg ryboflawiny na 1000 kcal. Zalecane dzienne spożycie wynosi jednak 0,55 mg, ze względu na możliwe różnice indywidualne. Dobowe zapotrzebowanie wynosi zatem ok. 0,5-3 mg.

Hipowitaminoza (niedobór witaminy B2)

Niedobór ryboflawiny występuje dość często. Jest na ogół wynikiem nieprawidłowej diety lub zaburzeń ze strony przewodu pokarmowego, które zmniejszają wchłanianie witaminy. Skutkuje zmniejszeniem stężenia enzymów flawinowych, co w konsekwencji prowadzi do zaburzeń przebiegu procesów metabolicznych. Hipowitaminoza B2 sprzyja ponadto rozwojowi niedokrwistości normochromatycznej, cechującej się selektywnym ograniczeniem powstawania krwinek czerwonych w szpiku kostnym oraz zmniejszoną zdolnością pobierania przez nie żelaza.

Brak ryboflawiny w diecie objawia się zmianami w zewnętrznych kącikach jamy ustnej (przekrwienie, łuszczenie i pękanie warg) i na języku (tzw. język wołowy – zmiany zapalne o ciemnoczerwonym zabarwieniu). Na twarzy pojawiają się zmiany łojotokowe, głównie w fałdach nosowo-policzkowych, oraz trądzik. Skóra może swędzieć, widoczne są również zmiany zapalne. Z uwagi na wpływ witaminy B2 na narząd wzroku, także tutaj widoczne są objawy jej niedoboru. Może pojawić się pieczenie oraz uczucie piasku pod powiekami, szorstkość powiek, zapalenie pryszczykowe, a także światłowstręt i łzawienie. Objawy ze strony układu nerwowego obejmują parestezje (uczucie mrowienia i drętwienia), zwłaszcza nóg, pieczenie stóp, osłabienie i zaburzenie zborności ruchów, oczopląs i zawroty głowy. Może dojść także do częściowego zaniku nerwu wzrokowego.

W przypadku częściowego niedoboru witaminy B2, czyli hipowitaminozy, objawy są zwykle mniej nasilone, często pojedyncze. Nie jest to jednak reguła, gdyż objawy mogą być także liczne i wyraźne. Dodatkowo stosunkowo mała swoistość objawów niedoboru sprawia, że jest on trudny do rozpoznania. Niedoborowi witaminy B2 towarzyszą często także inne niedobory witaminowe.

Hiperwitaminoza (nadmiar witaminy B2)
Do tej pory nie odnotowano przypadków przedawkowania witaminy B2. Jej nadmiar jest bowiem łatwo usuwany z moczem, a sama ryboflawina jest związkiem mało toksycznym.

Preparaty witaminowe
Ryboflawina ze względu na dobre wchłanianie z przewodu pokarmowego, stosowana jest zwykle doustnie. Jednak w przypadku silnej awitaminozy może być podawana także domięśniowo.

Witamina B2 obecna w dużych dawkach w preparatach farmaceutycznych nie jest w pełni wykorzystywana przez organizm, ponieważ jest szybko wydalana. Nie jest bowiem magazynowana w tkankach, a już w błonie śluzowej jelita ulega przekształceniu w FMN, który następnie w wątrobie przechodzi w FAD.

Preparaty zawierające ryboflawinę są podawane głównie w niedoborach tego związku w organizmie. Mogą być jednak stosowane także w przypadku zaburzeń wzroku (np. zaćmie), braku apetytu oraz w ogólnym osłabieniu, np. w rekonwalescencji po chorobach wyniszczających. W większych dawkach preparaty witaminy B2 wykorzystywane są w zaburzeniach funkcjonowania przewodu pokarmowego, chorobach wątroby oraz skóry. Witamina B2 zalecana jest również w tzw. zajadach, czyli owrzodzeniach kącików ust, skurczach mięśniowych oraz profilaktycznie w okresie ciąży i karmienia. Najczęściej w preparatach farmaceutycznych witamina B2 występuje w połączeniu z innymi związkami należącymi do witamin grupy B.

Źródła:
•    Gertig H., Przysławski J.: Bromatologia. Zarys nauki o żywności i żywieniu. PZWL, Warszawa 2007,
•    Janiec W.: Farmakodynamika. Podręcznik dla studentów farmacji. PZWL, Warszawa 2008,
•    Kostowski W., Herman Z. S.: Farmakologia. Podstawy farmakoterapii. PZWL, Warszawa 2010.

Autor: Marta Grochowska