Witamina C, czy wiesz o niej wszystko?
Witamina C to inaczej kwas L-askorbowy lub kwas askorbinowy. Pod względem chemicznym jest laktonem kwasu 2,3-dehydro-L-gulonowego, będącym pochodną heksozy. Znajdujące się przy atomach węgla C-2 i C-3 ugrupowanie endiolowe odpowiada za odczyn kwasowy wodnych roztworów witaminy C i jej właściwości redukujące. W organizmie kwas L-askorbowy utlenia się do kwasu L-dehydroaskorbowego.
Związkiem pośrednim tej reakcji jest rodnikowy związek – kwas L-monodehydroaskorbowy. Kwas askorbowy jest najmniej trwałą witaminą, występującą w produktach naturalnych. Ulega łatwo rozkładowi w takich procesach technologicznych, jak suszenie, solenie, parzenie, a także pod wpływem niektórych substancji konserwujących (np. benzoesanu sodu, salicylanów) i leków (np. kwasu acetylosalicylowego, barbituranów, sulfonamidów). Rozkład witaminy C wywołują także obecne w produktach spożywczych enzymy z grupy oksydaz (np. nperoksydaza, askorbinaza). Dużą zawartością tych enzymów charakteryzują się m.in. owoce roślin z rodziny dyniowatych.
Po przyjęciu witaminy C wraz z pokarmem lub w postaci suplementu, ulega ona wchłonięciu w dwunastnicy i górnej części jelita cienkiego. Następnie gromadzi się w tkankach zdolnych do intensywnych przemian metabolicznych – nadnerczach, mózgu, wątrobie, trzustce, grasicy oraz soczewce oka. W krążeniu obecna jest w postaci kompleksów z albuminą. Wydalanie witaminy C odbywa się głównie przez nerki (z moczem) oraz z potem, w postaci niezmienionego kwasu L-askorbowego lub w postaci metabolitów – kwasu dihydroaskorbinowego lub kwasu szczawiowego. Niewielkie ilości znajdują się również w kale.
Działanie
Podstawowym działaniem witaminy C jest jej silna aktywność przeciwutleniająca – wykazuje ona właściwości redukujące, a układ kwas askorbinowy/kwas dehydroaskorbowy zachowuje potencjał oksydacyjno-redukcyjny i transportuje elektrony. Witamina C tworzy układy oksydacyjno-redukcyjne także z glutationem, cytochromem C oraz nukleotydami pirydynowymi i flawinowymi.
Aktywność antyoksydacyjna warunkuje wszystkie funkcje biologiczne kwasu L-askorbowego. Jedną z ważniejszych jest zdolność do reagowania z wolnymi rodnikami – rodnikem tlenowym, hydroksylowym, nadtlenkowym, a także z tlenem singletowym. Witamina C poprzez niszczenie rodników może zapobiegać nowotworom i miażdżycy oraz opóźniać procesy starzenia . Dzięki aktywności przeciwutleniającej ochrania także inne antyoksydanty np. tokoferole, ponownie je aktywując.
Witamina C odgrywa bardzo istotną rolę w wielu procesach metabolicznych, poprzez stymulowanie aktywności licznych enzymów, które biorą udział m.in. w syntezie kolagenu, karnityny, noradrenaliny i niektórych hormonów oraz w katabolizmie tyroksyny. Jest także niezbędna w metabolizmie fenyloalaniny, histaminy, tyrozyny i kwasu foliowego, w przyswajaniu żelaza oraz procesach detoksykacyjnych i odpornościowych organizmu.
Udział witaminy C w syntezie kolagenu polega na katalizowaniu, wchodząc w skład odpowiedniego układu enzymów, procesu hydroksylacji proliny (w hydroksyprolinę) i lizyny (w hydroksylizynę). Kwas askorbinowy dostarcza elektrony grupom prostetycznym enzymów, redukując je i utrzymując w stanie aktywnym.
Poprzez udział kwasu L-askorbowego w syntezie karnityny z lizyny i metioniny jest on niezbędny dla prawidłowego funkcjonowania mięśni szkieletowych, mięśnia sercowego oraz wątroby. Dla procesów zachodzących w mózgu, układzie endokrynnym oraz ośrodkowym układzie nerwowym witamina C jest również bardzo ważna, gdyż bierze udział w metabolizmie L-tyrozyny i syntezie amin katecholowych. Ponadto jej obecność jest konieczna do właściwego przebiegu syntezy hormonów peptydowych – wazopresyny, oksytocyny, cholecystokininy, gastryny i melanotropiny. Witamina C bierze również udział w procesie wchłaniania, mobilizacji i odpowiedniego rozmieszczenia w organizmie jonów metali (poprzez ich chelatowanie), w tym jonów żelaza. Z kolei wpływając na enzymatyczne mikrosomalne przemiany ksenobiotyków oraz wchłanianie i wydalanie jonów metali (np. kadmu, ołowiu, wanadu, selenu) odgrywa znaczącą rolę w detoksykacji.
Zobacz również:
Witamina C jest bardzo ważna dla prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego. Pobudza bowiem migrację i aktywność granulocytów, makrofagów i monocytów, transformację limfocytów oraz syntezę immunoglobulin. Jej stężenie w organizmie znacznie maleje w czasie infekcji. Kwas askorbinowy bierze również udział w metabolizmie lipidów oraz prawdopodobnie może zmniejszać odkładanie się cholesterolu w ścianach naczyń krwionośnych.
Źródła witaminy C
Witamina C obecna jest w bardzo wielu produktach spożywczych. Jednak głównym jej źródłem są świeże lub odpowiednio przetworzone owoce i warzywa. Warto zauważyć, że obróbka kulinarna może przyczynić się do znacznych strat witaminy C, nawet powyżej 50%. Największe ilości tej witaminy znajdują się w warzywach kapustnych, owocach jagodowych (porzeczki, truskawki), ziemniakach oraz żółtych i zielonych warzywach (pietruszka, papryka) i owocach (cytrusy, pomidory). Produkty zwierzęce są ubogie w kwas askorbinowe. Jego większe ilości obecne są jednak w wątrobie i nerkach. Jednak nie wszystkie pokarmy zawierają witaminę C. Całkowicie pozbawione kwasu askorbinowego są np. drożdże, jaja, groch, fasola, kukurydza oraz produkty zbożowe.
Zapotrzebowanie
Dotychczas nie ustalono jednoznacznie zapotrzebowania na witaminę C. Badania wskazują jednak, że dzienna podaż ok. 10 mg kwasu askorbinowego wystarcza, by utrzymać zapasy ustrojowe oraz zapobiec rozwojowi szkorbutu. Pełne wysycenie organizmu jest jednak możliwe dopiero przy dobowym spożyciu tego kwasu na poziomie ok. 200 mg. Zapotrzebowanie na witaminę C zależy w dużym mierze od wieku, prowadzonego stylu życia i wielu innych czynników. Jest ono zwiększone m.in. u osób starszych, palaczy tytoniu, osób nadużywających alkoholu oraz żyjących w ciągłym stresie.
Hipowitaminoza (niedobór witaminy C)
Niedobory witaminy C mogą być spowodowane niedostateczną podażą kwasu askorbinowego w diecie lub zaburzeniem wchłaniania, w wyniku schorzeń przewodu pokarmowego lub na skutek interakcji z przyjmowanymi równocześnie lekami np. kwasem acetylosalicylowym.
Pierwsze objawy niedoboru witaminy C są mało charakterystyczne i przez to często niezauważane. Początkowo pojawia się bowiem osłabienie, ból stawów, obniżenie wytrzymałości fizycznej, brak tchu oraz przyspieszenie akcji serca. Następnie obserwuje się już bardziej wyraźne objawy niedoboru, prowadzące ostatecznie do szkorbutu (w przypadku awitaminozy). Występują: krwawienia dziąseł (najintensywniejsze wokół zębów siecznych i kłów), przekrwienie, zmiany zapalne, owrzodzenia, martwica. Zapach z ust staje się nieprzyjemny, a zęby zaczynają wypadać. Pojawiają się również zmiany skórne w postaci miejscowych wylewów krwawych do mieszków włosowych oraz nadmierne rogowacenie.
Błona śluzowa jamy ustnej i oka ulega przesuszeniu. Ze względu na kruchość naczyń łatwo powstają siniaki. Jest to efekt udziału witaminy C w biosyntezie kolagenu, jej niedobór zaburza bowiem procesy hydroksylacji, przez co dochodzi nie tylko do zmniejszenia ilości powstałych włókien kolagenowych, ale także do zaburzenia ich struktury. Ma to istotne znaczenie dla śródbłonka naczyń krwionośnych oraz prawidłowego przebiegu gojenia ran. W przypadku niedoboru witaminy C stwierdza się tzw. dodatni objaw opaskowy Rumpla i Leedego, polegający na wystąpieniu wybroczyn na skórze po zaciśnięciu odpływu żylnego uciskową opaską. Szkorbut jest tzw. chorobą marynarzy, gdyż dawniej często występował u osób, które odbywały długie rejsy. Nieleczony kończy się śmiercią.
U dzieci niedobór kwasu askorbowego przebiega w postaci choroby Moellera i Barlowa. Objawia się ona osteoporozą (zmniejszeniem gęstości tkanki kostnej, podatnością na złamania), bolesnymi zgrubieniami w okolicy nasad kości (głównie dolnych nasad kości udowych i górnych nasad kości podudzia) oraz występowaniem zmian włóknistych w szpiku.
Hiperwitaminoza (nadmiar witaminy C)
Ze względu na fakt, iż jednym z metabolitów witaminy C jest kwas szczawiowy, jej nadmierna podaż może zwiększać ryzyko pojawienia się kamieni nerkowych. Dodatkowo kwasowe środowisko moczu może powodować wytrącanie się nie tylko kamieni szczawianowych, ale również moczanów i cytrynianów.
Preparaty witaminowe
Witaminę C, w postaci preparatów doustnych, domięśniowych lub dożylnych, stosuje się przede wszystkim w przypadku szkorbutu. Zmiany w dziąsłach ustępują już po 3-4 dniach, natomiast zmiany w układzie kostnym i kruchość naczyń po kilku tygodniach. Preparaty zawierające kwas askorbinowy podawane są również w przypadku podejrzenia istnienia jego niedoborów oraz w przeziębieniach, w celu wzmocnienia układu odpornościowego. Suplementacja jest również wskazana w czasie długotrwałej terapii salicylanami, np. kwasem acetylosalicylowym.
Źródła:
• Gertig H., Przysławski J.: Bromatologia. Zarys nauki o żywności i żywieniu. PZWL, Warszawa 2007,
• Janiec W.: Farmakodynamika. Podręcznik dla studentów farmacji. PZWL, Warszawa 2008,
• Kostowski W., Herman Z. S.: Farmakologia. Podstawy farmakoterapii. PZWL, Warszawa 2010.
Autor: Marta Grochowska
Komentarze do: Witamina C, czy wiesz o niej wszystko? (1)
Witamina Vitamina C kwas askorbinowy roztwór do wstrzykiwań ampułka dożylna domięśniowa
1Witamina Vitamina C kwas askorbinowy roztwór do wstrzykiwań ampułka dożylna domięśniowa 500ml Roztwór do wstrzykiwań; 250 mg/ml (500 mg/2 ml); 10 ampulek. Ważne 02.2022. Wyprodukowane 1.2019. Producent T.P. Drug Labor... pokaż całość