Współczesny rak płuca – trudniejszy do wykrycia i skutecznego leczenia niż jeszcze kilkanaście lat temu

Technologia wykorzystywana w produkcji papierosów powoduje, że współczesny rak płuca rozwija się w mniej dostępnych i trudniejszych do zauważenia i leczenia miejscach tego organu. Jeszcze kilkanaście lat temu, gdy choroba ta rozwijała się w oskrzelach głównych, był on łatwiejszy do zdiagnozowania.

Niestety, stosowane wcześniej metody wykrywania nowotworu tj. zdjęcia Rtg nie spełniają już swojej roli, a obecnie konieczne jest wykorzystanie czulszej niskodawkowej tomografii komputerowej oraz dodatkowych badań opartych na biologicznych mechanizmach rozwoju nowotworu.

Diagnostyka molekularna w walce z różnymi rodzajami raka płuca

Rozpoznanie raka płuca rozpoczyna proces diagnostyczny ukierunkowany na zdefiniowanie typu danego nowotworu. Rak płuca występuje bowiem w różnych odmianach:

• niedrobnokomórkowy rak płuca – ok. 80% zachorowań (w tym płaskonabłonkowy - 31%, gruczolaki - 30%, wielokomórkowe - 11% i inne – 8%);
• drobnokomórkowy rak płuca – ok. 17% przypadków;
• inne (np. rakowiak, mięsak, nieokreślone) – ok. 3% przydatków.

Każdy z rodzajów nowotworu płuca jest inny i wymaga odrębnego leczenia. Bardzo duża różnorodność występująca w poszczególnych podtypach sprawia natomiast, że konieczne jest dokładne badanie komórek nowotworowych, które umożliwia wybranie optymalnego leczenia w pełni dostosowanego do konkretnego typu nowotworu. Obecnie w celu wyboru optymalnego sposobu leczenia raka konieczne jest zastosowanie diagnostyki molekularnej, która pozwala określić szanse danego pacjenta na wyleczenie lub przedłużenie życia oraz pomaga lekarzom wybrać najskuteczniejszą metodę leczenia, aby uzyskać najlepszy efekt terapeutyczny.

Użycie diagnostyki molekularnej jest niedrogim i efektywnym narzędziem, które w zasadniczy sposób rozstrzyga o schemacie terapii. Jest ono korzystne zarówno dla pacjenta, otrzymującego optymalne leczenie, jak i dla narodowego płatnika (NFZ), który dzięki temu finansuje jedynie właściwe i efektywne procedury terapeutyczne. Wykorzystanie diagnostyki moklekularnej pozwala też na zastosowanie celowanego, indywidualnie dobranego molekularnego leczenia.

Głównie ze względu na wysoką częstotliwość jego występowania przedmiotem największego zainteresowania badaczy i naukowców jest niedrobnokomórkowy rak płuca. Duża różnorodność podtypów tego nowotworu (kilkanaście) powoduje, że diagnostyka molekularna jest w tym przypadku niezbędna. 

Kierunki badań

W leczeniu niedrobnokomórkowego raka płuca badania prowadzone są najczęściej w kierunku identyfikowania mutacji genu EGFR, czyli receptora dla naskórkowego czynnika wzrostu. Analiza mutacji jest niezbędna dla doboru chorych, u których terapia celowana na ten właśnie gen może może okazać się korzystna. Jedynie nowotwory, które mają tak zwaną mutację aktywującą EGFR wykazują wrażliwość na leczenie drobnocząsteczkowymi inhibitorami kinaz tyrozynowych, takimi jak gefitynib i erlotynib. Badania nad skutecznością molekularnego leczenia podejmują zarówno ośrodki w Polsce, jak i za granicą. Prace badawcze trwają m. in. w Wielkopolskim Centrum Pulmonologii i Torakochirurgiii, na Uniwersytecie Medycznym w Gdańskuii oraz w Instytucie Onkologii
w Gliwicachiii.

Nowe metody molekularnego diagnozowania

Najczęściej stosowanym sposobem wykonywania oznaczenia obecności mutacji EGFR jest standardowe sekwencjonowanie. Wielu badaczy zwraca jednak uwagę na negatywne aspekty tej metody, w tym ograniczoną czułość oraz konieczność wykonywania dodatkowych procedur w części próbek.

Polscy badacze we współpracy z ośrodkami w Japonii poddali ocenie możliwości wykrycia mutacji EGFR u chorych z gruczolakorakiem płuca (niedrobnokomórkowym rakiem płuca) za pomocą metody o wysokiej czułości polegającej na amplifikacji sekwencji zmutowanej z blokowaniem sekwencji dzikiej (ang. „PNA-LNA PCR clamp method”). Jest to allelo-specyficzna metoda analizy genów charakteryzująca się znaczną dokładnością i zdolnością wykrywania obecności zmutowanych alleli nawet w niewielkiej liczbie komórek. Ma to ogromne znaczenie w praktyce klinicznej, ponieważ nie zawsze udaje się uzyskać odpowiednią ilość materiału do oznaczenia mutacji EGFR. Wysoka czułość metody może natomiast przyczynić się w przyszłości do redukcji liczby fałszywie dodatnich oznaczeń mutacji EGFR, co ma istotne znaczenie kliniczne i finansowe dla NFZ.

Inną metodą wykorzystywaną we wczesnej diagnostyce, ustalaniu rokowania pacjenta a także monitorowaniu terapii jest wykrywania komórek raka płuca krążących w krwioobiegu. W celu uzyskania większej czułości detekcji komórek raka płuca we krwi obwodowej opracowano nową metodę in vivo, która umożliwia wychwyt chorych komórek. W badaniu nad tą metodą na 30 min wprowadzano do żyły chorego urządzenie wychwytujące. Komórki raka płuca identyfikowano na podstawie obrazu morfologicznego oraz oznaczania ekspresji różnych antygenów. Metoda ta wykazuje bardzo dobrą tolerancję pacjentów na urządzenia przy jednoczesnym braku objawów ubocznych.

Leczenie raka płuca

W leczeniu raka płuca stosuje się:

• metody chirurgiczne,
• chemioterapię,
• radioterapię płuca,
• terapie ukierunkowane molekularnie,
• leczenie skojarzone,
• leczenie wspomagające.

W drobnokomórkowym raku płuca wykorzystuje się również profilaktyczne napromienianie mózgu, które jest uznawane za standard leczenia określonej grupy chorych w określonym stopniu zaawansowania klinicznego.