Wszystko co powinniśmy wiedzieć o nowotworach tarczycy
Tarczyca jest to nieparzysty narząd wydzielania wewnętrznego zbudowany z dwóch płatów oraz łączącej je cieśni tarczycy. Znajduje się w przednio-dolnej części szyi, poniżej krtani. Tarczyca produkuje 3 hormony: trójjodotyroninę, tyroksynę, oraz kalcytoninę, odpowiadając jednocześnie za gospodarkę wapniowo-fosforanową organizmu.
W tarczycy, tak jak w innych narządach naszego ciała może dochodzi do rozwoju nowotworów złośliwych. Jeżeli powstają z komórek pęcherzykowych tarczycy mogą przyjmować postać raka brodawkowatego, pęcherzykowego lub anaplastycznego. Nowotwór z komórek C, tzw. komórek okołopęcherzykowych wytwarzających kalcytoninę określa się jako rak rdzeniasty. Do zdecydowanie rzadszych zalicza się chłoniaka typu MALT.
Co mówią statystyki?
Rak tarczycy uznawany jest za najczęstszy nowotwór gruczołów wydzielania wewnętrznego. W Polsce rocznie rozpoznaje się ponad 1700 nowych zachorowań. Zapadalność jest zdecydowanie większa w przypadku kobiet (7,3/100000/rok) niż mężczyzn (1,7/100000/rok). Zachorować można w zasadzie w każdym wieku, jednak szczyt przypada na 40-50 rok życia. Rak tarczycy stanowi co prawda tylko 1,5% wszystkich nowotworów złośliwych, jednak ze względu na małą agresywność i dużą skuteczność leczenia w Polsce pod stałą opieką jest około 20 000 osób.
Co przyczynia się do rozwoju raka tarczycy?
Na rozwój raka mogą mieć wpływ różne czynniki. Jednym z nich może być mała ilość jodu w środowisko, przyczyniająca się do rozwoju raka pęcherzykowego. Obecnie ze względu na większą dostępność jodu częstość występowanie tego typu nowotworu zdecydowania zmniejszyła się.
Jedynym udowodnionym czynnikiem wywołującym raka brodawkowatego jest narażenie na promieniowanie jonizujące. Szczególnie dotyczy to narażenia, które miało miejsce w dzieciństwie. Najczęściej są to osoby poddane w przeszłości radioterapii, m.in. z powodu ziarnicy złośliwej. Duży wzrost zachorowań na ten typ nowotworu był efektem awarii elektrowni atomowej w Czarnobylu. Główną grupę chorych stanowią osoby, które w chwili wybuchu miały mniej niż 5 lat.
Czynniki dziedziczne stanowią około ¼ przypadków zachorowań na raka rdzeniastego tarczycy. Przyczyn należy upatrywać w aktywującej mutacji zarodkowej genu RET.
Jak rozpoznać raka tarczycy?
Niestety obraz kliniczny raka tarczycy jest nieswoisty. Powiększający się guzek nie różni się w żaden sposób od odmian łagodnych, dlatego jedynym wyjściem pozostaje wykonanie biopsji. Pierwszym zauważalnym objawem mogą być powiększone węzły chłonne szyjne, w 5% przypadków zauważalne objawy mogą wynikać z istnienia odległych przerzutów. Czasem szybko dochodzi do wzrostu guza, ma on wzmożoną konsystencję, jest nieprzesuwalny względem podłoża i może podrażniać nerw krtaniowy wsteczny objawiając się chrypą. Taki obraz może dotyczyć rzadkich postaci raków zróżnicowanych lub świadczyć o zaawansowanym stadium. Jeżeli pierwszymi objawami są ból i duszność, świadczy to o istnieniu raka anaplastycznego. Rzadkim, ale bardzo charakterystycznym objawem jest biegunka towarzysząca rakowi rdzeniastemu tarczycy. Wynika to z nadmiernego wydzielania przez guz kalcytoniny, jak i innych substancji biologicznie czynnych.
Zobacz również:
Aby potwierdzić podejrzenia w pierwszej kolejności wykonuje się biopsję cienkoigłową, a następnie pooperacyjne badanie histologiczne, które ostatecznie potwierdza wstępne rozpoznanie. Niestety nie zawsze jest to możliwe. W przypadku raka pęcherzykowego nie da się za pomocą badania cytologicznego znaleźć komórki nowotworowe, jeżeli nie towarzyszą mu przerzuty. Problem rozstrzyga jedynie pooperacyjne badanie usuniętego guza. Pomocne okazują się również badania dodatkowe. W tym celu można posłużyć się USG, scyntygrafią z użyciem jodu 131, TK, MR lub PET. W badaniach laboratoryjnych można stwierdzić m.in. wzrost stężenia kalcytoniny w przypadku raka rdzeniastego lub zwiększone stężenie Tg w surowicy po całkowity usunięciu tarczycy z powodu raka, świadczące o obecności komórek nowotworowych w ustroju.
Jakie jest postępowanie w raku brodawkowatym i pęcherzykowatym
W przypadku raka brodawkowatego i pęcherzykowego podstawowym postępowaniem jest leczenie operacyjne. Jeżeli rak rozpoznany jest przed operacją wykonuje się całkowite wycięcie tarczycy z węzłami chłonnymi przedziału centralnego szyi, a w przypadku przerzutów do węzłów również wycięcie bocznych węzłów szyi. Jeżeli rak rozpoznany jest po operacji należy wykonać wtórne całkowite wycięcie tarczycy. Zabieg taki wykonuje się w ciągu kilku dni po operacji lub dopiero w odstępie 2-3 miesiąc, tak by zakończył się proces gojenia.
Kolejnym etapem jest leczenie jodem promieniotwórczym J131. Ma ono na celu zniszczenie przetrwałych po całkowitym usunięciu tarczycy komórek nowotworowych oraz zniszczeniu minimalnych resztek prawidłowego gruczołu tarczowego. Jod promieniotwórczy stosuje się również w leczeniu paliatywnym, jeżeli nie ma możliwości resekcji zmiany. Ma on zmniejszyć objętość, spowolnić wzrost nowotworu oraz złagodzić towarzyszące objawy.
Czasami oprócz zwykłego uzupełniania niedoboru hormonów tarczycowych z powodu braku tarczycy, zachodzi konieczność wprowadzenia do organizmu ich nadmiaru, tak by zahamować wydzielanie przez przysadkę TSH na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego.
Teleradioterapia ma ograniczone zastosowanie w tych rakach, natomiast chemioterapia jest bezskuteczna.
Jakie postępowanie należy wdrożyć w raku rdzeniastym?
Podstawowe znaczenie ma usunięcie całej tarczycy z węzłami chłonnymi szyi. Ze względu na duże ryzyko choroby dziedzicznej należy przeprowadzić badania na obecność mutacji w rodzinie. Wykrycie nosicielstwa takiego genu jest wskazaniem do profilaktycznego usunięcia gruczołu.
Jak leczyć raka anaplastycznego?
Niestety rak anapalstyczny źle rokuje. Jest nowotworem szybko ulegającym progresji, w większości przypadków rozpoznawany jest w stadium nieoperacyjnym. Ze względu na brak jodochwytności komórek raka leczenie jodem J131 jest bezcelowe. Skuteczność chemioterapii jest niewielka. Jedynie teleradioterapia może niekiedy prowadzić do uzyskania trwałej kontroli miejscowej.
Jakie są najczęstsze powikłania po operacji usunięcia tarczycy?
Ze względu na ryzyko przypadkowego usunięcia przytarczyc może dojść do ich niedoczynności. Równie częstym powikłaniem może być uszkodzenie nerwu krtaniowego wstecznego objawiające się chrypką. Oczywistą konsekwencją jest pooperacyjna niedoczynność tarczycy, wiążąca się ze zmniejszeniem lub całkowitym usunięciem miąższu gruczołu tarczowego oraz koniecznością dożywotniego przyjmowania hormonów tarczycy.
Autor: Piotr Kuc
Źródła:
Andrzej Szczeklik, Choroby wewnętrzne, stan wiedzy na rok 2011, wyd. Medycyna praktyczna 2011
Robbins Stanley L., Patologia, wyd. Urban&Partner, Wrocław 2003
Radzisław Kordek, Onkologia, Via Medica, Gdańsk 2007
Komentarze do: Wszystko co powinniśmy wiedzieć o nowotworach tarczycy