Zaburzenia chodu

Interesującym zagadnieniem, które odgrywa znaczącą rolę w diagnostyce chorób neurologicznych są zaburzenia chodu. Aby mówić na temat nieprawidłowości w sposobie chodzenia, warto najpierw poznać cechy, które charakteryzują chód prawidłowy.

Chód u osób zdrowych polega na zamiennym podpieraniu przez dwie nogi poruszającego się ciała. Kiedy ciężar przemieszczającego się ciała znajduje się nad jedną kończyną, druga przesuwa się wahadłowo w kierunku, w którym porusza się ciało, przygotowując się do podparcia.

W trakcie prawidłowego chodu jedna lub druga stopa jest stale w kontakcie z podłożem. W pewnym momencie, w czasie przenoszenia ciężaru ciała z tylnej nogi na przednią, podłoża dotykają obie stopy. Na prawidłowy przebieg czynności chodzenia składają się dwa procesy: stałego oddziaływania sił podłoża, które wpływają na ośrodek ciężkości ciała oraz okresowych ruchów stopy z jednej pozycji poparcia do następnej, w kierunku ruchu.

W procesie chodu wyróżnia się dwie fazy:

fazę podporową
fazę przenoszenia.

W trakcie prawidłowego chodu ciało jest wyprostowane, głowa uniesiona, barki i biodra znajdują się na tym samym poziomie, a ramiona jednakowo wahają się. Ważny jest także ruch kończyn górnych. Ręce powinny swobodnie zwisać wzdłuż ciała i poruszać się ku przodowi wraz z przeciwstawną nogą. Kroki w chodzie prawidłowym są proste, tej samej długości, a pięty pierwsze dotykają podłoża.

Aby ocenić chód chorego, lekarz musi obejrzeć sposób chodzenia pacjenta z czterech stron - z przodu, z tyłu i z boków. Ponadto chory musi chodzić na palcach, piętach oraz stawiając stopy w linii prostej, tak by pięty jednej stopy dotykały palców drugiej. W trakcie badania musi także przejść się wolno, szybko i wykonać obrót.

Osoba badająca ocenia także umiejętność utrzymania równowagi (próba Romberga), gdy pacjent stoi ze złączonymi stopami i uniesioną głową. Choć badanie chodu wydaje się być bardzo szczegółowe, to tylko tak przeprowadzone może być cenną wskazówką diagnostyczną.

Chód w niedowładzie połowiczym

Niedowład połowiczy występuje na skutek uszkodzenia górnego neuronu ruchowego. Charakterystyczny chód w tym zaburzeniu jest wynikiem spastyczności i osłabienia kończyn. Pacjenci mają problem ze zgięciem biodra, kolana i zgięciem grzbietowym stopy. Przez to noga jest sztywna i odchyla się w trakcie chodzenia na zewnątrz biodra, aby uniknąć zahaczania o podłogę. Ruch nogi ma charakter okalający, co powoduje nieznaczne kołysanie górnej części ciała.

Chód w paraparezie

Parapareza to najczęściej następstwo uszkodzenia odcinka piersiowego rdzenia kręgowego. Podobnie jak w niedowładzie połowiczym, zaburzenie chodu jest wynikiem spastyczności i osłabienia kończyn. Chód jest wolny, kroki krótkie, a chory musi włożyć w ruch wyraźny wysiłek. Kolana i biodra są sztywne, nogi również najczęściej w ustawieniu wyprostnym.

Aby kompensować wolny, sztywny ruch nóg, ciało porusza się w płaszczyźnie czołowej., Szuranie stopami i ruchy okalające powodują ścieranie podeszwy butów na palcach. Osoby, u których spastyczność jest duża, mogą poruszać się tzw. chodem nożycowym, nogi krzyżują się wówczas od przodu podczas fazy przenoszenia.

Chód w chorobie Parkinsona

Zaburzenie chodu w parkinsonizmie jest wynikiem trudności w rozpoczynaniu ruchów (akinezji), ruchów mimowolnych powodujących wyginanie się ciała (dystonii), sztywności i drżenia. W czasie stania postawa jest zgięciowa, kręgosłup pochylony ku przodowi, ramiona i kończyny dolne zgięte. Chorzy stoją nieruchomo i sztywno, wykonując za to niewielkie, automatyczne ruchy kończyn. W trakcie chodu, nogi są zgięte w kolanach, biodrach i stawie skokowym.

Zobacz również:

Charakterystyczny dla tej choroby jest tzw. chód małymi krokami. U osób z chorobą Parkinsona nie występują fizjologiczne współruchy kończyn górnych, przez co w trakcie popchnięcia chory nie jest w stanie się asekurować. Posuwanie się do przodu często powoduje przyspieszenie kroku, co może kończyć się upadkiem. Dla pacjentów z parkinsonizmem problem stanowi także rozpoczęcie chodzenia, po siedzeniu na krześle, czy staniu.

Zanim zaczną stawiać normalnej wielkości kroki, często też muszą najpierw poruszać się niewielkimi krokami. Chód bywa także mimowolnie zatrzymany, a w trakcie próby przejścia przez drzwi chory może ulec znieruchomieniu.

Chód w chorobach móżdżku

Osoby cierpiące na choroby móżdżku często nie są w stanie stać ze złączonymi stopami. Może także występować u nich drżenie tułowia z ruchami do przodu i do tyłu. Chód jest ostrożny, niestabilny, ataktyczny, co jest wynikiem uszkodzenia móżdżku. Powoduje ono bowiem zaburzenia równowagi, dlatego chorzy próbując ją utrzymać chwieją się i chodzą „na szerokiej podstawie”.

Charakterystyczną cechą chodu móżdżkowego jest asynergia tułowia – chory w trakcie chodzenia pozostawia tułów w tyle, co jest skutkiem zaburzonej koordynacji ruchów nóg i tułowia. Sposób w jaki chodzi pacjent zależy od typu uszkodzenia móżdżku. Jeżeli zaburzona jest praca jednej z półkul, ataksja kończyny dolnej dotyczy strony uszkodzenia, co powoduje chwianie się i zbaczanie w kierunku zajętej strony.

Widoczne jest to podczas testu z krzesłem, podczas którego chory chodząc wokół niego albo ma tendencję do upadku na krzesło, albo do odsuwania się spiralnie od przedmiotu.

Chód w ataksji czuciowej

Ten typ zaburzenia chodu jest efektem utraty czucia proprioceptywnego w kończynach dolnych, na skutek uszkodzenia włókien aferentnych nerwów obwodowych, korzeni grzbietowych, sznurów tylnych rdzenia kręgowego lub wstęg przyśrodkowych. Chorzy mają problem zarówno z chodzeniem, jak i staniem. Nie mają świadomości ustawienia swoich stóp.

Podobnie jak chorzy z uszkodzeniami móżdżku, chodzą i stoją na szerokiej podstawie. Tracą równowagę przy próbie stania ze złączonymi stopami. Podczas chodzenia unoszą nogi w biodrze wyżej niż w chodzie prawidłowym i odrzucają je gwałtownie w trakcie stawiania kroków. Kroki są różnej długości, z charakterystycznym klapaniem podczas stawiania stóp na podłożu. Postawa chorego jest często lekko zgięta.

Chód w zaburzeniach psychogennych

Zaburzenia chodu są często objawem towarzyszącym dolegliwościom neurologicznym, takim jak zawroty głowy, zaburzenia równowagi lub osłabienie nóg (obu lub jednej). Ten typ chodu jest zwykle bardzo dziwaczny i przez to charakterystyczny. Jego rozpoznanie oparte jest głównie na braku obiektywnych organicznych objawów choroby.

Chód w porażeniu mózgowym

Porażenia mózgowe, czyli zaburzenia ruchowe spowodowane najczęściej przez uszkodzenia okołoporodowe, są przyczyną zaburzeń chodu o różnym nasileniu, w zależności od rodzaju uszkodzenia. Niewielkie uszkodzenia mogą powodować zmiany w odruchach, jednak bez widocznych zaburzeń chodu. Większe, bardziej rozległe uszkodzenia mogą skutkować obustronnym niedowładem połowiczym.

Chory stoi wówczas z przywiedzionymi nogami, skierowanymi do wewnątrz w stawach biodrowych. Chód jest z kolei powolny i sztywny, ze zgiętymi podeszwowo stopami, co jest przyczyną chodzenia na palcach. Charakterystyczne jest także ocieranie się o siebie lub krzyżowanie kolan – chód nożycowy.

Chód w pląsawicy

Dzieci z pląsawicą Sydenhama i osoby z chorobą Huntingtona poruszają się chodem przypominającym krok taneczny. Jest to wynik nagłych ruchów popychających miednicę do przodu i w bok oraz gwałtownych skrętów tułowia i kończyn. Chód nasila dodatkowo inne objawy choroby, takie jak zginanie, prostowanie i ruchy obrotowe szyi, mimowolne grymasy twarzy czy szybkie ruchy palców.

Chód w dystonii uogólnionej

Zaburzenie chodu jest pierwszym objawem dystonii uogólnionej. Jest on skutkiem odwrócenia stopy w stawie skokowym. Na początku, chory porusza się stawiając stopy na bocznej powierzchni, z czasem pojawiają się nieprawidłowości postawy, takie jak uniesienie barku, biodra i skręcenie tułowia. Na nieprawidłowości chodu wpływają także skurcze mięśni tułowia i kończyn. Może wystąpić ponadto kręcz karku, miednicy, lordoza lub skolioza. Ostatecznie choroba grozi utratą umiejętności chodzenia.

Chód w dystonii mięśniowej

Dystrofia mięśniowa, której wynikiem jest osłabienie mięśni tułowia i dosiebnych części nóg, przyczynia się do zaburzeń chodu i postawy. Charakterystyczny dla dystrofii mięśniowej jest tzw. objaw Gowersa, polegający na specyficznym zachowaniu pacjenta podczas podnoszenia się z pozycji siedzącej. Chory zgina wówczas tułów, wspiera ręce na kolanach, wypycha tułów ku górze, następnie naciskając rękoma na uda.

W pozycji stojącej widoczna jest lordoza lędźwiowa oraz wypięty brzuch, na skutek osłabienia mięśni brzucha i mięśni przykręgosłupowych. Osłabienie mięśni pośladkowych przyczynia się z kolei do kaczkowatego chodu, charakteryzującego się kołysaniem w biodrach. Chory ma także dużą trudność we wchodzeniu po schodach.

Nieprawidłowości chodu są częstym zaburzeniem u osób w wieku podeszłym. U zdrowych, może być obserwowany tzw. chód ostrożny: spowolniony, na nieznacznie poszerzonej podstawie, ze skróconym krokiem. Zakłócenia chodu ludzi starszych mogą być także wynikiem m. in. zaburzeń równowagi o podłożu podkorowym lub pochodzących z okolicy czołowej.

Źródła:

Neurologia Meritta. pod red. L. P. Rowlanda, Urban & Partner, Wrocław 2004.
Jakimowicz W.: Neurologia kliniczna w zarysie. Podręcznik dla studentów medycyny. PZWL, Warszawa 1987.

Autor: Marta Grochowska