Zaburzenia metabolizmu miedzi, kiedy do nich dochodzi?

Organizm człowieka do prawidłowego funkcjonowania potrzebuje odpowiednich ilości węglowodanów, tłuszczy, białek, mikroelementów oraz witamin. Niedobór lub nadmiar któregokolwiek z nich może dawać różnorodne niepożądane objawy. Tak też się dzieje w przypadku zaburzenia metabolizmu miedzi.

Przykładami takich schorzeń są uwarunkowane genetycznie choroba Menkesa oraz choroba Wilsona.

CHOROBA MENKESA – choroba krętych włosów

Choroba Menkesa, nazywana inaczej choroba krętych włosów to schorzenie zwyrodnieniowe dotyczące istoty szarej ośrodkowego układu nerwowego. Wadliwy gen znajduje się na chromosomie X i odpowiada za defekt enzymu (ATP-aza typu P) odpowiedzialnego za transport miedzi. Białko to odpowiada za przenoszenie miedzi z błony śluzowej jelit oraz wiązaniu jej z apoenzymem. W związku z powyższym metal ten występuje w nieprawidłowym stężeniu, postaci lub lokalizacji uniemożliwiając syntezę związków zawierających w swym składzie miedź, gromadząc się w fibroblastach, błonie śluzowej przewodu pokarmowego oraz w nerkach.

Jak objawia się choroba Menkesa?

Choroba objawia się już w krótkim czasie po urodzeniu. Dziecko cierpi na hipotermię, ma niską masę ciała, opóźnienie umysłowe, drgawki, stwierdza się u niego ogniskowe deficyty neurologiczne oraz charakterystyczne bezbarwne, poskręcane i w regularnych odstępach, połamane włosy. Zmiany dotyczą również naczyń, które są zazwyczaj nadmiernie długie, poskręcane, a ponadto stwierdza się w nich rozszczepienie błony wewnętrznej. Istnieje również wariant tej choroby tzw. zespół rogu potylicznego. Charakteryzuje się niewielkimi zmianami neurologicznymi z obecnością zmian w kościach długich, obojczykach oraz zwapnień w okolicy rogu potylicznego.

Jak ją rozpoznać i leczyć?

We krwi stwierdza się obniżone stężenie jonów miedzi i ceruloplazminy, w przeciwieństwie do fibroblastów, w których występuje nadmiar tego metalu. W badaniach obrazujących stwierdza się zanik mózgu, długie kręte naczynia oraz występujący czasem wysięk podtwardówkowy. Niestety nie istnieje skuteczne leczenie. Próby podawania miedzi nie przynoszą pożądanych rezultatów. Możliwa jest natomiast diagnostyka prenatalna w przypadku podobnych zachorowań w rodzinie.

CHOROBA WILSONA – zwyrodnienie wątrobowe-soczewkowe

Choroba Wilsona jest to wrodzone zaburzenie metabolizmu miedzi z towarzyszącą marskością wątroby i zmianami degeneracyjnymi. Jest to choroba uwarunkowana genetycznie, w której wadliwy gen znajduje się na chromosomie 13. i koduje enzym (ATP-azę) wiążący i transportujący jony miedzi. Efektem tego jest znaczne obniżenie stężenia ceruloplazminy oraz miedzi w surowicy, z jednoczesnym wzmożonym gromadzeniem się tego metalu w mózgu i wątrobie przekraczając czasem 25-30-krotnie normę.

Zobacz również:

Jak wygląda obraz kliniczny osoby chorej?

Pierwsze objawy choroby pojawiają się średnio około 21 roku życia i mają charakter postępujący z okresami poprawy lub brakiem postępu. Szczególnie często chorują Żydzi pochodzący z Europy Wschodniej, Włosi z południowej części Półwyspu Apenińskiego, Sycylijczycy oraz Japończycy zamieszkujący niewielkie wyspy. Objawy wynikają z uszkodzenie różnych układów i narządów, jednak głównie wątroby i mózgu. W przebiegu choroby objawów często nie ma lub są nieswoiste. Mogą nimi być osłabienie, utrata apetytu lub bóle brzucha.

Zmiany wątrobowe dotyczą około 50% chorych. Są to m.in. powiększenie wątroby lub śledziony, wzrost aktywności aminotransferaz, objawy ostrego lub przewlekłego zapalenia wątroby, żółtaczka, marskość, cechy nadciśnienia wrotnego, wodobrzusze lub niedokrwistość hemolityczna.

Zmiany w układzie nerwowym występują u około 35% chorych. Jest ich tak wiele, że trudno stworzyć charakterystyczny obraz kliniczny. Mogą to być cechy zespołu Parkinsona z drżeniem zamiarowym, bradykinezą, dyzartrią i sztywnością, jak i napady padaczkowe, ślinotok, bezsenność czy migrenowe bóle głowy.

Zmiany psychiczne są nieco rzadsze i dotyczą tylko 10% chorych. Pojawiają się psychozy, zaburzenia osobowości objawiające się impulsywnością, problemami w szkole, w pracy lub zmiennością nastroju, a także zaburzenia afektywne mogące przebiegać z urojeniami, często o treści depresyjnej, prowadzącymi niekiedy do prób samobójczych. Chorzy są labilni emocjonalnie, przejawiają fizyczną agresję, ekshibicjonizm, promiskuityzm, nadużywają alkoholu, kłamią, a nawet kradną.

Istnieje również długa lista charakterystycznych zmian w innych narządach i układach. Przykładem zmian w gałce ocznej może być zaćma lub obecność pierścienia Kaysera i Fleischera w błonie Descemeta w gałki ocznej widoczny przy badaniu lampą szczelinową jako złotobrązowe zabarwienie rąbka rogówki. Do innych należy zespół Fanconiego z aminoacydurią i cukromocze, osteomalacja, osteoporoza, zapalenie stawów, zapalenie trzustki, kardiomiopatie i zaburzenia rytmu, niepłodność, brak miesiączki, poronienia nawykowe, niedoczynność tarczycy lub przytarczyc, a także hemoliza z żółtaczką.

Jak potwierdzić wstępne rozpoznanie?

Aby potwierdzić rozpoznanie, należy wykonać szereg badań laboratoryjnych, w których stwierdza się m.in. zwiększenie aktywności aminotransferazy w surowicy, spadek stężenia ceruloplazminy w surowicy, wzrost dobowego wydalania miedzi w moczu, zmniejszenie stężenie całkowitego miedzi w surowicy oraz wzrost ilości miedzi w wątrobie na podstawie bioptatu. Wykonuje się rówież badania obrazowe w postaci USG, tomografii komputerowej lub rezonansu magnetycznego, a także badania histologiczne wycinków wątroby.

Czy możliwe jest leczenie choroby Wilsona?

Leczenie można podzielić na niefarmakologiczne i farmakologiczne. W przypadku pierwszego należy przede wszystkim ograniczyć spożywanie alkoholu oraz pokarmów zawierających miedź (czekolada, orzechy, małże, wątroba, grzyby). Leczenie farmakologiczne, bynajmniej w początkowym etapie u chorych z objawami, polega na przyjmowaniu leków chelatujących. Są nimi penicylamina lub trietylenotetramina. Bardzo istotnym jest fakt, aby nie przerywać leczenie bez ważnego powodu, nawet w okresie ciąży. Do leczenia przewlekłego zalecane jest natomiast przyjmowanie cynku, blokującego wchłanianie miedzi w jelitach.

Źródła:

Lewis P.Rowland, Neurologia Merritta, Wydawnictwo Medyczne Urban&Partner, Wrocław 2004
Andrzej Szczeklik, Choroby wewnętrzne, stan wiedzy na rok 2011, wyd. Medycyna praktyczna 2011
Wojciech Kozubski, Neurologia, Wydawnictwo Lekarskie, PZWL, Warszawa 2006.
Roman Mazur, Neurologia kliniczna, Via medica, Gdańsk 2007

Autor: Piotr Kuc