Zaburzenia mowy

Mowa jest niezbędnym elementem naszego życia, gdyż stanowi podstawę komunikacji. Przekazywanie informacji jest możliwe dzięki określonym dźwiękom i słowom oraz w mniejszym stopniu dzięki gestom. Za prawidłowy przebieg procesu mówienia odpowiada koordynacja ośrodków mowy, aparatu wykonawczego, którym są nerwy i mięśnie języka, podniebienia i strun głosowych oraz aparatu odbiorczego mowy.

Zaburzenia mowy można podzielić na dwa rodzaje: afazję i dyzartrię.

AFAZJA

Zaburzenia mowy o charakterze afatycznym charakteryzują się trudnością w artykulacji własnych myśli lub zrozumieniu mowy. Są one efektem uszkodzenia „obszaru mowy”, czyli tylnej części płata czołowego oraz styku skroniowo-ciemieniowo-potylicznego półkuli dominującej. Jeżeli uszkodzenia obejmują obszar czołowy, u chorego pojawiają się zaburzenia ekspresji mowy (afazja ruchowa), natomiast jeżeli uszkodzona jest część tylna to występują zaburzenia w rozumieniu mowy (afazja czuciowa).

Najczęściej afatyczne zaburzenia mowy mają charakter mieszany, tzn. jednocześnie występują problemy dotyczące ekspresji i rozumienia mowy. Uszkodzenie może również przerywać połączenia między obszarami czołowymi i tylnymi, co przyczynia się do powstania afazji kondukcyjnej. W tym typie zaburzenia mowy, pacjenci mają problem z powtarzaniem wyrazów i zdań, co widoczne jest także w trakcie czytania i pisania. Chorzy nie mają jednak zwykle problemów z rozumieniem mowy.

Przerwanie dróg łączących okolicę bruzdy Sylwiusza z pozostałymi częściami mózgu skutkuje natomiast wystąpieniem transkortykalnej afazji czuciowej, w której chory choć mówi płynnie, ma problem z rozumieniem sensu powtarzanych zdań lub transkortykalnej afazji ruchowej, gdy pacjent powtórzy słowa, lecz nie ma zdolności spontanicznej komunikacji.

Częstym typem afazji jest także afazja amnestetyczna (anomia), której głównym objawem jest trudność w nazywaniu przedmiotów. Pacjenci nie mogąc przypomnieć sobie nazwy przedmiotu, starają się opisać jego zastosowanie. Nie występują w tym wypadku zaburzenia w artykulacji słów, ani w powtarzaniu zdań.

Afazji często towarzyszą także:

agrafia - częściowa lub całkowita utrata umiejętności pisania,
aleksja - nieprawidłowości w rozumieniu słowa czytanego,
akalkulia - utrata lub upośledzenie zdolności wykonywania nawet najprostszych obliczeń.

Zobacz również:

Ponadto u osób z afazją często występuje objaw zwany perseweracją, polegający na ciągłym powtarzaniu pewnych czynności np. chory prawidłowo nazwie wskazany przez lekarza długopis, ale następnie wszystkie wskazywane przedmioty, także nazywa długopisem.

W czasie oceny i klasyfikacji zaburzeń afatycznych mowy, lekarz musi poprzez rozmowę z pacjentem ocenić między innymi zdolność chorego do przekazywania i przyjmowania informacji, płynność wypowiadanych słów i zdań oraz poprawność logiczną i gramatyczną wypowiedzi.

Przeprowadzane są także różne próby mające pomóc w diagnozie. Pacjent ma na przykład za zadanie nazywać wskazywane przez badającego przedmioty codziennego użytku (np. grzebień, kubek), pokazywać przedmioty nazywane przez lekarza, wykonywać krótkie polecenia (np. wziąć do ręki długopis lub wziąć grzebień i położyć na stole), powtarzać głoski, słowa, zdania, wyliczać w kolejności nazwy miesięcy czy alfabet. Sprawdza się także umiejętność pisania i czytania, zarówno na głos jak i po cichu.

Badanie przeprowadzane jest zawsze w spokoju i ciszy. Nie trwa także zbyt długo (czasami jest konieczność rozłożenia badania na kilka dni), ze względu na fakt, iż pacjenci łatwo się męczą, co potęguje zaburzenie mowy. Ocenę afazji może także utrudniać często występująca jednocześnie apraksja języka, czyli niemożność wysunięcia języka na polecenie, choć automatyczna czynność tego narządu, np. w trakcie jedzenia, jest prawidłowa.

DYZARTRIA

Zaburzenia mowy o charakterze dyzartrii polegają na upośledzeniu artykulacji, formowania i intonacji dźwięku wypowiadanych słów. Przyczyną takich problemów są uszkodzenia wykonawczego aparatu mowy lub mechaniczne przeszkody znajdujące się w jamie ustnej lub nosowo-gardłowej, na przykład ubytki w uzębieniu, nieprawidłowo dobrana proteza, rozszczep podniebienia,

Dyzartria może wystąpić także w przebiegu chorób obejmujących mięśnie gardła, podniebienia, języka, ust i twarzy, takich jak:

miastenia – nużliwość mięśni szkieletowych,
miopatia – uszkodzenie mięśni,
miotonia – niemożność natychmiastowego rozkurczu mięśni szkieletowych po skurczu,
choroby neuronu ruchowego,
choroba Wilsona –zaburzenie metabolizmu miedzi.

Osoba z dyzartrią mimo problemów z tworzeniem dźwięków, używa właściwych słów i rozumie wszystko co się do niej mówi. Nie ma także trudności z pisaniem i czytaniem.

W rzadkich przypadkach chorzy całkowicie tracą zdolność wypowiadania słów. Takie zaburzenie nazywane jest anartrią.

Poza dyzartrią i afazją występują także takie zaburzenia mowy, jak:

dysfonia - polegająca na upośledzeniu fonacji w wyniku uszkodzenia strun głosowych. Może występować na przykład w przebiegu stanu zapalnego fałdów głosowych, porażenia nerwu krtaniowego wstecznego czy niedowładu mięśni oddechowych;

afonia (bezgłos) - utrata fonacji, z zachowaniem artykulacji (chory mówi szeptem). Najczęściej występuje w przebiegu schorzeń krtani i porażenia przywodzicieli strun głosowych. Najbardziej narażone na afonię są osoby, które ze względu na wykonywany zawód, często używają głosu, np. nauczyciele. Występować może także u chorych z tzw. osobowością histeryczną;

dysprozodia - upośledzenie rytmu i barwy mowy, pojawia się w przebiegu afazji, chorobie Parkinona oraz w depresji;

mutyzm - zaburzenie natury psychicznej, chory milczy mimo braku uszkodzeń w obrębie ośrodków mowy i wykonawczego aparatu mowy. Może występować między innymi w psychozach i histerii.

Źródła:

Neurologia kliniczna dla lekarzy i studentów medycyny. pod red. R. Mazura, Via Medica, Gdańsk 2007.
Neurologia Meritta. pod red. L. P. Rowlanda, Urban & Partner, Wrocław 2004.
Jakimowicz W.: Neurologia kliniczna w zarysie. Podręcznik dla studentów medycyny. PZWL, Warszawa 1987.

Autor: Marta Grochowska