Zapalenia jamy nosowej – czym mogą być wywołane?

Jama nosowa jest to przestrzeń anatomiczna ograniczona przez kości tworzące twarzoczaszkę oraz powierzchnię wewnętrzną nosa zewnętrznego. Od środka pokryta jest silnie ukrwioną błoną śluzową. Jej podstawową funkcją jest filtracja i ogrzewanie wdychanego powietrza.

Wewnątrz jamy nosa może dochodzić do wielu zmian zapalnych mających różnorodne pochodzenie.

Do zmian zapalnych jamy nosowej zalicza się m.in. :

Ostry nieżyt nosa
Przewlekły nieżyt nosa
Ziarniniaki złośliwe
1. Ziarniniak wrzodziejący
2. Ziarniniak Wegenera
Swoiste zapalenia nosa
1. Gruźlica nosa
2. Kiła
Choroby tropikalne

Czym jest ostry nieżyt nosa?

Ostry nieżyt nosa to nic innego jak katar, wywołany infekcją wirusową (Rhinovirus). Do zakażenia dochodzi zwykle drogą kropelkową. Zachorowaniom sprzyjają m.in. przeciągi w wyniku których może dojść do oziębnięcia, a co za tym idzie odruchowych zmian ukrwienia w błonie śluzowej nosa z upośledzoną ruchliwością rzęsek nabłonka migawkowego. Choroba rozwija się zwykle kilka godzin do 2 dni. Czasem po tym okresie może dojść do nadkażenia bakteryjnego. Samoistne wyleczenie występuje po około 8-10 dniach.

Ostry nieżyt nosa charakteryzuje się początkowo uczuciem łaskotania w nosie, kichania a także dreszczami. Z czasem dochodzi do utrudnień w oddychaniu przez nos, towarzyszy temu łzawienie oraz wydobywanie się wodnistej wydzieliny z nosa. Ostatecznie nos ulega całkowitej niedrożności, wydzielina przyjmuje charakter śluzowo-ropny, pogorszeniu ulega węch oraz mówienie tzw. nosowaniem zamkniętym. Pod koniec choroby wydzielina gęstnieje, śluzówka sprawia wrażenie suchej. Zwykle ostremu nieżytowi nosa nie towarzyszy gorączka. W badaniu błony śluzowej widać zaczerwienienie, obrzęki, wydzieliny surowicze lub śluzowo-ropne. Obrzęknięte są również małżowiny nosowe, a w przedsionku nosa można niekiedy zauważyć tzw. wyprysk kontaktowy. W każdym przypadku ostry nieżyt nosa należy różnicować z innymi chorobami takimi jak: płonica, ospa wietrzna, odra, a także rzadziej występującymi błonicą, kiłą lub rzeżączką.

Niestety mimo dużej częstości występowania choroby do tej pory nie zostało opracowane skuteczne leczenie przyczynowe. W przypadku pojawienia się pierwszych symptomów można stosować leki antyhistaminowe. Jeżeli dochodzi do niedrożności nosa podaje się krople obkurczające błonę śluzową, a także doustne środki przeciwkatarowe, mające w swym składzie sympatykomimetyki oraz antyhistaminiki. Dostępne są również metody łagodzące obkurczoną i wysuszoną błonę śluzową nosa – inhalacje z naparu rumianka. Ważną uwagą jest fakt, aby nie dmuchać obu nozdrzy na raz, ponieważ może to skutkować wdmuchaniem wydzielin do trąbki słuchowej, a co za tym idzie doprowadzić do ryzyka zapalenia ucha środkowego.

Zobacz również:

Przewlekły nieżyt nosa - kiedy podejrzewać?

Do przewlekłego zapalenia nosa dochodzi zwykle w wyniku wcześniejszego zapalenia zatok przynosowych (dorośli) lub migdałków gardłowych (dzieci). Czynnikami predysponującymi mogą być również złe warunki klimatyczne w pracy np. chemikalia, gorące powietrze lub zapylenie. Przewlekłe zmiany nieżytowe zauważane są również w niektórych alergiach wywołanych przez bakterie.

W badaniu jamy nosowej stwierdza się zwykle obecność wydzieliny ropnej lub śluzowej. Małżowiny nosa są pogrubione, pokryte są zmianami polipowatymi błony śluzowej, co utrudnia oddychanie.

Leczenie polega przede wszystkim na usuwaniu przyczyn, a więc zapalenia zatok nosowych oraz unikaniu czynników predysponujących. Zmiany przerostowe usuwa się, a w przypadku ropnych wydzielin w nosie zaleca się stosowanie kropli glikokortykosteroidowych oraz antybiotyków. Do powikłań należy przede wszystkim zanik błony śluzowej jamy nosowej.

Co wiadomo o ziarniniakach złośliwych?

Na dzień dzisiejszy wiadomo, że mogą być powstawać w przebiegu różnych mechanizmów. Może to być odczyn alergiczno-nadwrażliwy, mogą to być zaburzenia autoimmunologiczne, a także niedobory odpornościowe.

Przykładem ziarniniaków złośliwych może być ziarniniak wrzodziejący. Przebiega on pod postacią zmian wrzodowych o charakterze ziarninującym z obecnością martwicy i rozpadu tkanek. Rozpoczyna się od środkowej części twarzy. Leczenie polega na stosowaniu antybiotyków, leków immunosupresyjnych, cytostatyków, glikokortykosteroidów lub radioterapii. Może się zdarzyć, że proces ten przejdzie w chłoniaka złośliwego nieziarniczego, w przebiegu którego jeżeli nie wdroży się odpowiedniego postępowania leczniczego dochodzi do zgonu.

Drugim przedstawicielem tej grupy jest ziarniniak Wegenera. Jest to choroba zajmująca zarówno dolne jak i górne drogi oddechowe. Początkowo rozpoczyna się katarem z towarzyszącymi strupami, zmianami martwiczymi przegrody oraz niszczeniem chrząstki przegrody nosa z charakterystycznym siodełkowatym wyglądem nosa. Niekiedy dodatkowo dochodzi do zapaleń krtani lub ucha środkowego, a także zmian naciekowych w płucach. Jeżeli proces ulegnie uogólnieniu może zająć wątrobę, nerki a także stawy. W leczeniu stosuje się przede wszystkim glikokotykosteroidy, antybiotyki, immunosupresję, cytostatyki, a także napromienianie. Jeżeli nie rozpocznie się odpowiedniego leczenie, jest to choroba śmiertelna.

Swoiste zapalenia nosa - czym są?

Przykładem swoistych zapaleń nosa jest gruźlica. Może ona przebiegać pod różnymi postaciami (toczeń, sarkoidoza, gruźlica błony śluzowej). W toczniu stwierdza się nacieki, grudki oraz ziarninę szaroczerwoną, zlokalizowane na granicy skóry i błony śluzowej przedsionka nosa. Mogą one ulegać bliznowaceniu, owrzodzeniom, a także tworzyć strupy. Po dłuższym okresie chorowania dochodzi do niszczenia chrząstek i kości, nie można zapominać o rosnącym ryzyku raka skóry. Leczenie polega na stosowaniu tuberkulostatyków oraz witaminy D. W sarkoidozie rozwijają się ziarniniaki w błonie śluzowej nosa, skórze, a także węzłach chłonnych. Są liczne i drobne lub wręcz odwrotnie duże, pojedyncze o niebieskoczerwonej barwie. Leczenie polega na stosowaniu glikokortykosteroidów lub metod chirurgicznych w przypadku dużych zmian. Gruźlica błony śluzowej daje rozległe owrzodzenia błony śluzowej w obrębie małżowin nosa oraz przegrody. Dotyczy zwykle postaci zaawansowanej gruźlicy.

Innym przykładem może być kiła, a dokładnie jej postać trzeciorzędowa. W przegrodzie oraz bocznej ścianie nosa może dochodzić do tworzenia się tzw. kilaków oraz nacieków kiłowych. Powiększeniu ulegają sąsiadujące węzły chłonne. Zmianom może towarzyszyć bolesny obrzęk nosa. Z czasem dochodzi do tworzenia się martwicy, a co za tym idzie wytwarzania cuchnącej wydzieliny z tzw. martwiaków chrzęstnych i kostnych. W bardzo zaawansowanych stadiach dochodzi do zaniku rusztowania kostnego nosa. Przyjmuje on postać siodełkowatą. Jeżeli ubytki obejmą przegrodę tworzą się tzw. ozeny kiłowe. Leczenie polega na podawaniu penicyliny krystalicznej.

Jakie choroby tropikalne mogą wywołać zapalenie jamy nosowej?

Chorób tropikalnych jest wiele, jednak do najczęściej występujących zalicza się trąd, twardziel, leiszmaniozę oraz blastomykozę. Dość charakterystyczny przebieg ma trąd. Wywoływany jest przez mycobacetrium leprae, a występuje głownie na teranie Afryki, Azji oraz Ameryki Południowej. Zwykle rozpoczyna się surowiczo-krwistym nieżytem nosa. Na twarzy, przedsionku, przegrodzie nosa, małżowinach usznych oraz błonie śluzowej jamy ustnej tworzą się tzw. ziarniniaki trądowe. Z czasem zajmuje nerwy skórne co wywołuje zaburzenia czucia, a także tworzą się owrzodzenia, destrukcja rusztowania nosa, blizny oraz zrosty.

Źródła:
Boenninghaus Hans-Georg, Otorynolaryngologia, Springer PWN, Warszawa 1997
Bochenek A., Anatomia człowieka, PZWL, Warszawa 2010
Achim Viktor, Otorynolaryngologia, Elsevier Urban&Partner, Wrocław 2007

Autor: Piotr Kuc