Zapalenie ucha zewnętrznego

Ucho jest narządem zmysłu słuchu i równowagi. U kręgowców, w tym człowieka zbudowane jest z trzech części: ucha zewnętrznego, środkowego i wewnętrznego. Jedną z chorób często dotykających tego narządu, jest zapalenie ucha zewnętrznego. Objawia sie stanem zapalnym zewnętrznego przewodu słuchowego.

Rolą ucha zewnętrznego jest odbieranie bodźców słuchowych. Wychwytuje fale dźwiękowe, wzmacnia je i kieruje na błonę bębenkową ucha środkowego. Ucho zewnętrzne budują:

małżowina uszna – lokalizuje źródło dźwięku, zbiera fale dźwiękowe i kieruje je do przewodu słuchowego zewnętrznego. Zbudowana jest głównie z chrząstki, która nadaje jej elastyczność.

przewód słuchowy zewnętrzny (kanał uszny) – wzmacnia fale dźwiękowe i doprowadza je do błony bębenkowej, zawiera gruczoły łojowe i woszczynowe wydzielające woskowinę oraz włoski, które ją rozprowadzają.

Ucho zewnętrzne od ucha środkowego oddziela błona bębenkowa, czyli cienka łącznotkankowa membrana, która zamienia fale dźwiękowe na drgania mechaniczne.

Jak objawia się zapalenie ucha zewnętrznego i kto jest najbardziej narażony na jego wystąpienie?

Zapalenie ucha zewnętrznego jest bardzo częstym schorzeniem, które obejmuje uogólniony stan zapalny zewnętrznego przewodu słuchowego. Charakter tej dolegliwości jest na ogół ostry, choć u dzieci bywa też schorzeniem przewlekłym. Do osób szczególnie narażonych na wystąpienie zapalenia ucha zewnętrznego należą ludzie, którzy mają częsty kontakt z wodą. Schorzenie to bywa nawet nazywane „uchem pływaka”. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest fakt, iż wilgotne środowisko sprzyja infekcjom przewodu słuchowego. Na rozwój zapalenia mają wpływ zarówno czynniki miejscowe (np. uraz, wydzielina z ucha zewnętrznego), jak i ogólne (łojotokowe zapalenie skóry, łuszczyca, infekcje skórne).

Schorzenie to może pojawić się jako konsekwencja pierwotnej infekcji, uczulenia kontaktowego lub obu tych czynników jednocześnie. Zapalenie ucha zewnętrznego przebiega z objawami bólu i obecnością wydzieliny. Występuje podrażnienie, które w niektórych przypadkach jest bardzo intensywne. Świąd i podrażnienie składnia osobę chorą do drapania, co dodatkowo pogłębia uraz i ból. Kiedy osoby z zapaleniem ucha zewnętrznego zgłaszają się o pomoc do lekarza lub farmaceuty ból jest na ogół już bardzo silny. Jego intensywność może dodatkowo nasilać poruszenie skrawkiem ucha czy małżowiną uszną, a nawet żucie. Jeśli na tym etapie nie zostanie wdrożone odpowiednie leczenie, w uchu pojawia się wydzielina, a skóra zewnętrznego przewodu słuchowego jest obrzęknięta. Skutkiem tych zmian w uchu jest upośledzony odbiór bodźców słuchowych.

Zobacz również:

Z jakimi dolegliwościami może być mylone ucho pływaka?

Choć rozpoznanie zapalenia ucha zewnętrznego nie należy do trudnych, są schorzenia, które mogą dawać podobne objawy. Wykluczyć należy między innymi zapalenie ochrzęstnej. Stan ten wymaga bowiem wizyty lekarskiej, ze względu na konieczność antybiotykoterapii. Zapalenie ochrzęstnej jest często następstwem nieleczonego zapalenia ucha zewnętrznego. Przyczyną może być też uraz mechaniczny i zakażenie bakteryjne. Objawia się silnym bólem, zaczerwienieniem i obrzmieniem małżowiny usznej. Elementy anatomiczne tej części ucha mogą ulec zatarciu w wyniku destrukcji chrząstki, zniekształcenia i opadnięcia małżowiny oraz wydalania zniszczonych fragmentów chrząstki przez przetoki skórne. Konsultacji lekarskiej wymaga również sytuacja, gdy ból ucha poprzedzał uraz, np. uderzenie w głowę. Mógł on bowiem być przyczyną krwiaka małżowiny usznej.

W przypadku bólu ucha należy również rozważyć możliwość ostrego stanu zapalnego ucha środkowego, szczególnie jeśli problem dotyczy dzieci w wieku od 3 do 6 lat. W tym przypadku ból ucha wywołuje nagromadzenie wydzieliny w obrębie ucha środkowego. Ból ma zwykle charakter pulsujący. Często towarzyszą mu gorączka i objawy przeziębieniowe, takie jak kaszel. Ulgę przynosi pęknięcie błony bębenkowej i uwolnienie zalegającej śluzowo-ropnej wydzieliny. Jeśli dzieci w wieku poniżej 6. roku życia skarżą się na ból ucha, który utrzymuje się dłużej niż 24 godziny, problem należy zgłosić lekarzowi rodzinnemu. Konsultowane powinny być również przypadki upośledzenia słuchu u dzieci. Najpoważniejszym schorzeniem jakie należy wykluczyć jest choroba nowotworowa. Małżowina uszna może być miejscem rozwoju raka skóry, raka podstawnokomórkowego i płaskokomórkowego. Na ich wystąpienie narażone są szczególnie osoby starsze. Dlatego też osoby w podeszłym wieku, u których wystąpiła ropna zmiana lub strup na małżowinie usznej powinny udać się do lekarza.

Jak można leczyć zapalenie ucha zewnętrznego?

Możliwości leczenia zapalenia ucha zewnętrznego preparatami dostępnymi bez recepty ogranicza się praktycznie do podawanych doustnie środków przeciwhistaminowych, które zmniejszają swędzenie i podrażnienie oraz leków przeciwbólowych (paracetamol, niesteroidowe leki przeciwzapalne). Skuteczniejszym lekiem jest natomiast salicylan choliny, który szybciej przynosi ulgę niż wzpomniane, doustne preparaty przeciwbólowe. Związek ten jest pochodną kwasu salicylowego. Wykazuje działanie przeciwzapalne i przeciwbólowe, które jest wynikiem nieselektywnego hamowania cyklooksygenazy. Skutkiem tej aktywności jest zmniejszenie syntezy i uwalniania prostaglandy, a co za tym idzie zahamowanie rozwoju stanu zapalnego. Pod wpływem salicylanu choliny zahamowana zostaje także synteza innych czynników prozapalnych – tromboksanu i prostacykliny.

Dodatkową właściwością substancji leczniczej jest miejscowe działanie odkażające. W aptekach można nabyć krople do uszu Ototalgin lub Otinum, zawierające 200 mg salicylanu choliny w 1 g preparatu. Obecnie oba preparaty dostępne są wyłącznie na receptę. Zawartość w nich gliceryny ułatwia dodatkowo oczyszczanie przewodu słuchowego z woskowiny. Leki nie powinny być stosowane przez kobiety spodziewające się dziecka oraz karmiące piersią. Przeciwwskazaniem jest także perforacja błony bębenkowej (ryzyko uszkodzenia słuchu) i wiek poniżej 1. roku życia. W trakcie leczenia mogą wystąpić miejscowe reakcje nadwrażliwości (zaczerwienienie i świąd skóry). Preparaty salicylanu choliny powinny być stosowane 3-4 razy na dobę. Aplikacja polega na umieszczeniu 3-4 kropli w przewodzie słuchowym. Lek należy podawać, kierując ucho w stronę sufitu i przez kilka minut pozostać w tej pozycji. Przed aplikacją preparat należy ogrzać w dłoni.

Marta Grochowska

Źródła:
Rutter P.: Opieka farmaceutyczna. Elsevier Urban & Partner, 2006,
pharmindex.pl,
www.mz.gov.pl.