Zapalenie zatok przynosowych - przyczyny, objawy, leczenie

Zatoki pod względem anatomicznym są parzystymi przestrzeniami zlokalizowanymi w kościach czaszki położonych wokół jamy nosa. Jamy te wysłane są błoną śluzową i wypełnione powietrzem. Wyróżnia się cztery pary zatok: czołowe, sitowe, szczękowe i klinowe. Ich nazwy pochodzą od nazw struktur kostnych, w których się znajdują.

Wszystkie zatoki łączą się z przewodami nosowymi poprzez naturalne otwory (ujścia zatok). Ich rola w organizmie nie została do tej pory ostatecznie wyjaśniona. Przypuszcza się jednak, że biorą udział w modulacji głosu, działając jak pudło rezonansowe – nadają pełne i ciepłe brzmienie. Ponadto ogrzewają i nawilżają powietrze wdychane przez nos oraz zwiększają odporność głowy na urazy, stanowiąc w ten sposób ochronę dla mózgu.

Jakie są przyczyny choroby?

Stan zapalny na ogół dotyczy zatok przynosowych. Zapalenie zatok bardzo często towarzyszy infekcjom górnych dróg oddechowych. Może być też związane z alergicznym nieżytem nosa, bowiem wszystkie schorzenia dotyczące nosa w mniejszym lub większym stopniu oddziałują na zatoki i doprowadzają w ich obrębie do patologii. Zapalenie zatok może także pojawiać się z powodu wrodzonych lub nabytych wad anatomicznych w budowie ujścia zatok do jamy nosowej. Zapalenie zatok jest wynikiem zablokowania ujścia do jamy nosowej. Wewnątrz przestrzeni powietrznych gromadzi się wydzielina z nosa na skutek zaburzenia naturalnego procesu oczyszczania zatok z zanieczyszczeń mechanicznych. Gęsty śluz zamiast spływać do jamy nosowej w wyniku aktywności rzęsek zaczyna zalegać w zatokach. Zastój ten i podwyższona temperatura zablokowanych zatok może prowadzić do wtórnego nadkażenia bakteryjnego, zwykle przez bakterie Staphylococcus i Haemophilus.

Jak się objawia choroba?

Skutkiem opisanych zmian w obrębie zatok jest tak znany wielu osobom ból. W przypadku infekcji wirusowych objawy są na ogół łagodne i trwają kilka dni. Jeśli jednak dojdzie do zakażenia bakteryjnego, a nawet grzybiczego (u osób z osłabioną odpornością) objawy są bardziej nasilone. Zwykle występuje wówczas wyższa gorączka i na ogół konieczna jest antybiotykoterapia.

Głównym objawem zapalenia zatok jest uczucie rozpierania i wspomniany ból. Początkowo jest umiejscowiony, jednostronny i tępy. Z czasem jednak nasila się i przechodzi w ból obustronny. Jego nasilenie może ulegać zmianie w zależności od ułożenia głowy, zwykle nasila się przy pochylaniu głowy do przodu. Niekiedy ból jest bardzo silny. W przypadku zapalenia zatok przynosowych ból występuje w okolicach podoczodołowych. Może jednak występować również w okolicy czołowej (zapalenie zatok czołowych), potylicznej (zapalenie zatoki klinowej) lub gałek ocznych (zapalenie zatok sitowych). Dolegliwościom bólowym towarzyszy niedrożność nosa (trudności w oddychaniu) i katar, który może ściekać po tylnej ścianie gardła. Wydzielina zwykle w początkowym okresie choroby ma charakter surowiczy (jest bezbarwna i wodnista), a w miarę rozwoju choroby zmienia się na śluzowy i/lub ropny. Wystąpić mogą też zaburzenia węchu, zmiana tonu głosu, ogólne osłabienie organizmu i uczucie zmęczenia. Temperatura ciała może być podwyższona. Na skutek drażniącego działania na gardło spływającej z nosa i zatok wydzieliny może pojawić się też kaszel. Jego obecność może być też wynikiem towarzyszącego zakażenia dróg oddechowych.

Zobacz również:

Zapalenie zatok może mieć charakter ostry, gdy jest wynikiem zakażenia wtórnego i trwa nie dłużej niż trzy tygodnie lub przewlekły, gdy trwa dłużej niż trzy miesiące. Choroba trwająca od trzech tygodni do trzech miesięcy określana jest jako ostre nawracające zapalenie zatok.

Leczenie zapalenia zatok przynosowych

Ze względu na ryzyko powikłań (np. ropniaki wewnątrzczaszkowe, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych) i przejścia choroby w stan przewlekły zapalenia zatok nie należy lekceważyć. W aptekach dostępnych jest wiele preparatów, które pomogą w łagodzeniu objawów.

Sposób leczenia jest zależny od rodzaju zapalenia, czasu trwania choroby i jej nasilenia. W początkowej fazie zapalenia zatok przynosowych zalecane jest leczenie objawowe. Jego celem jest przede wszystkim ułatwienie ewakuacji wydzieliny z zatoki objętej stanem patologicznym. Pomocne będą zatem leki, które zmniejszą przekrwienie i obrzęk błony śluzowej nosa. Poprzez odblokowanie ujść naturalnych zatok zmniejszą bolesność. Działanie takie wykazują m.in. fenylefryna (np. Coldrex maxgrip, Theraflu zatoki, Febrisan) i pseudoefedryna (np. Acatar zatoki, Sudafed, Ibuprom zatoki). Na preparaty te powinny jednak uważać osoby z chorobą nadciśnieniową (ryzyko podwyższenia ciśnienia tętniczego krwi). Właściwości obkurczające naczynia w błonie śluzowej mają też ksylometazolina (np. Sudafed XyloSpray, Otrivin, Xylorin) i oksymetazolina (np. Oxalin, Nasivin soft, Afrin). Należy jednak pamiętać, że krople do nosa zawierające wymienione substancje nie powinny być stosowane dłużej niż 5-6 dni. Bezpieczniejsze są natomiast donosowe preparaty wody morskiej (np. Disnemar, Marimer), które nawilżą błonę śluzową nosa.

W przypadku zapalenia zatok na tle alergicznym dużą ulgę powinny przynieść leki przeciwhistaminowe. Alergiczne zapalenie zatok należy podejrzewać, jeśli dodatkowymi objawami są: częste i intensywne kichanie, świąd nosa i przekrwienie spojówek. Bez recepty można nabyć preparaty cetyryzyny (np. Amertil Bio, Allertec, Cirrus, CetAlergin, Zyrtec UCB) i loratadyny (np. Claritine Active, Loratan). Osoby chorujące na zapalenie zatok przynosowych mogą również sięgnąć po olejki eteryczne, np. eukaliptusowy, tymiankowy czy sosnowy. Dostępne są na przykład sztyfty do nosa, które poprawiają komfort oddychania przez nos.

Duże znaczenie ma również łagodzenie dolegliwości bólowych. Dlatego też warto skorzystać z preparatów przeznaczonych do zwalczania objawów przeziębienia, które zawierają środki o działaniu przeciwbólowym i przeciwzapalnym (ibuprofen, kwas acetylosalicylowy). W leczeniu zapalenia zatok zastosowanie znajdują również leki mukolityczne, takie jak amroksol (np. Ambrosol, Mucosolvan, Deflegmin, Flavamed) czy bromheksyna (np. Flegamina). Powodują one upłynnienie gęstej wydzieliny blokującej ujście zatok i ułatwiają oczyszczenie dróg oddechowych. Wielu osobom pomagają również ciepłe kompresy w okolicach zatok i inhalacje solą fizjologiczną.

Niestety nie zawsze samoleczenie jest wystarczająco skuteczne. Jeśli objawy nie ustępują i występuje gorączka należy zgłosić się do lekarza, najlepiej otolaryngologa. Schorzenie może mieć bowiem podłoże bakteryjne i wówczas niezbędna okaże się antybiotykoterapia lub inne leczenie wymagające prowadzenia przez specjalistę.

Źródła:
Napierała I.: Kłopoty z zatokami. Manager Apteki 2011; 2,
Szmidt J.: Kiedy bolą zatoki. Manager Apteki 2011; 9,
Rutter P.: Opieka farmaceutyczna. Elsevier Urban & Partner, 2006.

Autor: Marta Grochowska